ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.12.2023
Просмотров: 35
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Гипофиз
Топография:
- Голотопия: Бас аймағында, мидың төменгі бетінде орналасқан;
- Синтопия: Жоғарғы жағынан ертоқым диафрагмасымен (diaphragma sellae) қапталған, диафрагма центрінде тесік бар (тесік арқылы сұр төмпемен жалғап тұратын құйғыш (infundibulum) өтеді);
- Скелетотопия: Сына тәрізді сүйектің түрік ертоқымы шұңқырында (fossa hypophysialis sellae turcicae ossis sphenoidalis) орналасқан.
Сыртқы құрылысы:
Массасы: 0,5-0,6 г. ; Гипоталамуспен бірігіп гипоталамо-гипофизарлық нейросекреторлық жүйе түзеді; Құрылысы мен дамуына байланысты ерекшеленетін екі құрылымдық бөліктен тұрады: алдыңғы үлесін (lobus anterior) түзетін– аденогипофиз және артқы үлесін (lobus posterior) түзетін – нейрогипофиз.
Аденогипофиз 3 бөліктен тұрады:
1) Дистальды бөлік (pars distalis);
2) Төмпелік бөлік (pars tuberalis);
3) Аралық бөлік (pars intermedia).
Ішкі құрылысы:
Аденогипофиз: Хромофильді және хромофобты эндокриноциттерден құралған трабекуладан тұрады.
Хромофильді эндокриноцит ацидофилді (соматропоцит, лактотропоцит) және базофильді (тиретропоцит, кортикотропоцит, гонадотропоцит) эндокриноциттерден тұрады.
Соматропоцит – бүкіл тіндер мен мүшелер өсуін ынталандыратын СТГ бөледі;
Лактотропоцит – сүт бездеріндегі сүттің түзілуі мен сары денеден прогестерон түзілуін реттейтін лактотропты гормон/пролактин бөледі;
Тиретропоцит – тиреотропты гормон (ТТГ) бөледі;
Кортикотропоцит – бүйрек үсті безінің қыртысты/милық бөлімдеріне адренокортикотропты гормон бөледі;
Гонадотропоцит – жыныстық дамуды ынталандыратын фоллекула стимулдаушы гормон (ФСГ) және жыныс гормондарының түзілуін реттейтін лютеинді гормон (ЛГ).
Аралық бөлік меланоцит стимулдаушы гормон (МСГ) және липотропты гормон (ЛПГ) бөледі.
Нейрогипофиз: Гормон бөлуге қабілетті жасушалары жоқ, ал нейрогипофизде кездесетін гормондар гипоталамустың супраоптикалық және паравентрикулярлық ядросынан түзіледі. Супраоптикалық ядродан вазопрессин (антидиуретик гормон, АДГ) гормоны; Паравентрикулярлық ядродан окситоцин гормоны түзіледі.
Эпифиз
Топография:
Ортаңғы мидың төбесінің жоғарғы төбесін бір-бірінен бөліп тұратын терең емес жүлге орналасқан сопақша пішінді мүше болып табылады; оның көмегімен аралық мидың көру түйреуімен байланысты. Эпифиз аралық мидың эпиталамусына жатады.
Сыртқы құрылысы:
Corpus pineale түрі бойынша, қызыл - сұр түсті. Оның беті тегіс. Бездің орташа өлшемі: ұзындығы 8-10 мм, ені - 6 мм; салмағы - 0,2 гр. Бұл жерде: негізі (3-ші қарыншаның артқы қабырғасына жанасады және ортасында орналасқан) және орта мидың жоғарғы төбешіктерінің арасында жатқан және артқа бағытталған өткір ұшы бар. Дәнекер-тінді капсуламен жабылған, ол паренхиманы үлеске бөлетін қалқаның ішіне береді.
Бүйрекүсті безі (glandula supmrenalis)
Топография:
- Голотопия: Бүйрек үсті бездері құрсақ қуысында, артқы беті белдік диафрагмаға жақын орналасқан;
- Синтопия: Сол және оң бүйрек үсті бездерінің алдыңғы бетінің синтопиясы әртүрлі. Борпылдақ майлы тін бүйрек үсті бездерін бүйрекпен байланыстырады;
Екеуі де – Төменгі жағынан бүйректің жоғарғы полюсымен, Артқы жағынан диафрагманың белдік бөлімімен;
Сол жақ без – Алдынан асқазанның кардиальды бөлігі және ұйқы безі құйрығы және сөл қапшығымен, медиальды жағынан аортамен жанасқан;
Оң жақ без – Алдынан бауыр және он екі елі ішекпен, медиальды жағынан төменгі вена кавамен жанасқан.
- Скелетотопия: Бүйрек үсті безі 11-12 кеуде омыртқасының деңгейінде орналасқан, оң жақ сол жақтан төмен.
Сыртқы құрылысы:
Бүйрек үсті безі – бұл сарғыш-қоңыр түсті, жұмсақ консистенциялы, ретроперитонеальді кеңістікте, бүйрек жоғарғы жағында орналасқан жұптасқан орган. Оң және сол жақ бүйрек үсті бездері пішіні бойынша ерекшеленеді. Оң жақ бүйрек үсті безінің пішіні үшбұрышты жақындады, ал сол жақ жарты айға ұқсас. Бүйрек үсті бездерінің әрқайсысы үш бетті ажыратады: алдыңғы, алдыңғы, артқы жағы. Бүйрек үсті бездерінің салмағы мен мөлшері айтарлықтай өзгереді. Бүйрек үсті бездерінің орташа мөлшері: ұзындығы 5 см, ені 3-4 см, қалыңдығы шамамен 1 см, жалпы салмағы 10-20 г. Сыртында бүйрек үсті безі жұқа дәнекер тінінің капсуласымен жабылады, оның ішінен бүйрек капсуласына көптеген жолдармен байланысқан борпылдақ дәнекер тінінің түйіндері бездің қалыңдығына енеді.
Ішкі құрылысы:
Бүйрекүсті безі 2 қабаттан тұрады: қыртысты және милық.
Қыртысты қабат 3 бөліктен тұрады, олар – шумақты, шоғырлы, торлы.
Шумақты аймақта минералокартикоидтар (альдостерон) түзіледі. Қызметі: ағзадағы минерал алмасу процессіне әсер етеді, соның ішінде натрий мен калий зат алмасуы – натрий және судың реабсорбциясын жоғарылатып, калийдікін керісінше төмендетеді; Қабынуды, әрі коллаген түзілуін жоғарылатады. Шумақты аймақ қандағы натрий мөлшерінің тербелістерін ангиотензиялық жүйеден алады, себебі олардың қызметі бүйректің юкстагломерулярлы аппаратымен байланысты.
Шоғырлы аймақта глюкокортикоидтар (картизол, картизон) түзіледі. Қызметі: көмірсу алмасуын реттейді; Қабынуды, фагоцитозды, коллаген түзілуі мен склероздалу (зақымдалған мүшелердің дәнекер тінімен толтырылуы) процессін, иммуногенезді баяулатады;
Торлы аймақта жыныс гормондары (андроген, эстроген, прогестерон) түзіледі.
Милық қабаттан адреналин және норадреналин гормондары түзіледі.
Параганглийлер
Параганглия – әртүрлі мөлшердегі жасушалардың жиынтығы (сіріңкенің бастары секілді ұсақ мөлшерден бұршаққа дейін), олар бүйрек үсті безінің милық затына ұқсас катехоламиндерді шығаратын хромафиноциттерден тұрады. Эндокриноциттері сопақша немесе дөңгелек пішінді, диаметрі 10-15 мкм және құрамында әртүрлі өлшемдегі спецификалық гранулалар (құрамында катехоламин) бар. Құрсақтық аорталық, каротикалық, мүшеішілік (жүрек, тері, жатыр, аталық/аналық без, бүйрек) параганглийлер ажыратылады.
Аталық жыныс безі (testis)
Топография:
- Голотопия: Аталық бездер ұмада (scrotum) орналасқан;
- Синтопия: Атабездің артқы жиегіне шәует шылбыры мен атабез қосалқысы жанасады;
Сыртқы құрылысы:
1. Аталық бездің беттері:
- медиальды бет, facies medialis, тегістелген;
- бүйір беті, facies lateralis, дөңес;
2. Аталық бездің жиектері:
- алдыңғы жиек, margo anterior – еркін;
- артқы шеті, margo posterior – эпидидимиспен біріктірілген.
3. Аталық бездің ұштары:
- жоғарғы ұшы, extremitas superior – қосымшаның басымен біріктірілген;
- төменгі ұшы, extremitas inferior.
Аталық без қақпасы – аталық бездің артқы жиегінен енетін бөлігі, қан тамырлары, нервтер және аталық бездің шығатын жолдарын түзеді. Аталық без сыртынан ақ қабықпен (tunica albuginea) қапталған. Латеральды жағында аталық без қосалқысы (sinus epididymidis) орналасқан.
Ішкі құрылысы:
Ақ қабықтан паренхимаға қарай стромадан тұратын тін өтеді де безді үлесшелерге (lobuli testis) бөледі – саны шамамен 250-300. Әр үлесше ішінде ұзындығы 70-100 см.дейін жететін бір-екі ирек ұрықтық түтікшелер (tubuli seminiferi contorti) болады. Әрі қарай, орталық қабырғасына қарай ирек ұрықтық түтікшелер бірігіп тура ұрықтық түтікшеге (tubuli seminiferi recti) жалғасады. Ал, аталық без торы (rete testis) болса тура ұрықтық түтікшелердің қосылуынан пайда болады. Аталық без аралық қабырғасынан аталық бездің шығару жолдары (ductuli efferentes testis) арқылы без қосалқысына шығады. Келесі кезекте аталық без қосалқысынан ұрықшығарушы жол (ductus deferens) жолмен жалғасып, ұрықшығарушы жол ампуласына (
ampulla ductus deferens) барады.
Аналық жыныс безі (ovarium)
Топография:
- Голотопия: Кіші жамбас астауы қуысында аналық без шұңқырында орналасқан;
- Синтопия: Медиальды жағынан жатырмен, латеральды жағынан жатыр түтігі ампуласымен, жоғарыдан жатыр түтігімен, алдынан жатырдың жуан байламымен шектелген;
- Скелетотопия: Бірінші және екінші сегізкөз сүйегінің деңгейінде.
Сыртқы құрылысы:
1. Аналық без беттері:
- медиальды беті, facies medialis, жатырға қарайды;
- латеральды беті, facies lateralis, кіші жанбас астауы қабырғасына қарайды;
2. Аналық бездің шеттері:
- артқы жиек, margo liber (posterior), артқа бағытталған;
- алдыңғы жиек, margo mesovaricus (anterior), қараған;
3. Аналық бездің ұштары:
- түтікті (жоғарғы) ұшы, extremitas tubaria (superior) – жатыр түтігіне шығады;
- жатырлық (төменгі) ұшы, extremitas uterinus (inferior), аналық бездің меншікті байламы (lig. ovarii proprium) арқылы жатырмен байланған.