Файл: Эндокриндік жйе Эндокриндік жйе Эндокриндік жйе органдарыны жалпы сипаттамасы. Препарат 1.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 09.12.2023
Просмотров: 59
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
8. Гипофиздің құрылымы және оның басқа эндокриндік бездермен байланысы. Препарат №8
Гипофиздің құрылысы мен қызметі жағынан ерекше болып келеді. Қан күре тамырдың ішкі тармағынан бастау алатын алдыңғы және артқы гипофиздік артериялар арқылы келеді. Бездің алдыңғы бөлігіне келетін артериялар бауырдағы сияқты екі рет: бірінші рет гипоталамустың ортаңғы дөңес аймағында, екінші рет — аденогипофизде капиллярлар жүйесін түзеді. торшаларында түзілген биологиялық белсенді заттар аденогипо-физге тасымалданып, троптық гормондардың түзілуін күшейтеді. Вена қаны гипофизден гипоталамус бағытында ағады.
Қүрылысы жағынан оны төрт бөлікке бөледі. Олар: 1) туберальдық, 2) ал-дыңғы, 3) аралық (ортаңғы), 4) жүйкелі, немесе артқы бөліктер. Туберальдық, алдыңғы және аралық бөліктерді біріктіріп, аденогипофиз деп атайды. Ал, жүйкелі бөлік, гипофиз шанағы жэне сүр төмпешіктің ортаңғы дөңесін нейрогипофиз деген атпен біріктіреді. Құстарда, киттерде, дельфиндерде, пілдерде аралық бөлік болмайды. Эмбриональдық даму кезінде аденогипофиз ауыз қуысының эктодермасынан дамиды, табиғаты жағынан ол эпителийлі қүры-лым болып табылады. Ал, нейрогипофиз мидың 3-қарыншасының түбінен дамиды, ол жүйкелі құрылым.
Гипофиз гипоталамуспен байланысып гормондар бөледі және басқа эндокриндік бездерден гормон шығарылуын реттеп отыратын Гипоталмус- Гипофизарлық жүйені құрайды.
9. Аденогипофиз, даму көздері, алдыңғы бөлімнің жасушалық құрамы. Препарат №9
Аденогипофиз ауыз қуысының эктодермасынан дамиды, табиғаты жағынан ол эпителийлі қүрылым болып табылады.
Алдыңғы бөлігі эпителий бауларытрабекулдардан түзілген, бұлардың арасында синусоидты капиллярлар орналасады. Аденогипофиздің жасушалары аденоциттер-деп аталады. Бұлар: хромофильді жəне хромофобты болып екі топқа бөлінеді. Хромофобты жасушалары ең көбі, сондықтан бұларды аденогипофиздің негізгі жасушалары дейді. Негізгі жасушалардың цитоплазмасы нашар боялады. Хромофильді аденоциттері трабекулдардың шетінде орналасып, цитоплазмасында белсенді түрде бояу алған секреторлы түйіршіктерін екі топқа бөлуге болады. Олар: оксифильді жəне базофильді аденоциттер. Хромофильді аденоциттердің цитоплазмасында белок синтезіне қатысатын: түйіршікті эндоплазмалық тор (ТЭТ), Гольджи комплексі (ГК) жəне əртүрлі секреторлы түйіршіктері бар екені, электронды микроскопиялық зерттеулердің нəтижесінен белгілі болған. Белокты гормондар с о м а т о т р о п и н мен л а к т о т р о п и н д і бөлетін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктердің мөлшері 400-700 нм. Гликопротеидті гормондар гонадотропин мен тиротропинді синтездейтін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктері айтарлықтай майда 150-200 нм, ТЭТ мен ГК нашар дамыған. Əрбір аденоциттер синусоидты капиллярлармен тығыз байланысқан (гиперфункциясы кезеңінде). Оксифильді аденоциттері-гипофиздің алдыңғы бөлігінде 30-35%-ды құрайды, цитоплазмасы қышқылдық бояулармен қызыл түске боялып екі топқа жіктеледі:
1. Соматотропоциттер өсу гормонын (соматотропинді) бөледі, ағзадағы жасушалардың бөлінуін реттеп, оның өсуіне қатысады.
2. Лактотропоциттер бөлетін гормоны лактотропин (ЛТГ), сүт безінің өсуін, аналық безде сары дененің түзілуіне, прогестеронның бөлінуіне қатысады. Базофильді аденоциттер- гипофиздің алдыңғы бөлігінде орта есеппен 4-10%-ға тең, цитоплазмасындағы базофильді түйіршіктері көк түске боялады. Бұлар да екі топқа бөлінеді:
1. Тиротропоциттер мен 2. Гонадотропоциттер.
Тиротропоциттер-пішіні үш бұрышты, өте ірі базофильді түйіршіктері бар, бөлетін гормоны тиреотропин (ТТГ мөлшері 80-150нм). Бұл гормон қалқанша бездің тиреоидты гормондарының бөлінуін реттейді. Гонадотропоциттер-пішіні дөңгелек болып келген, ядросы эксцентрлі орналасқан аденоциттер. Цитоплазмасындағы түйіршіктерінің мөлшері 200- 300нм, ал ашық түсті түйіршіктері жоқ жері жерін-макула дейді. Макуласында ГК орналасады.
Гонадотропоциттер екі топқа бөлінеді:
1.Фоликулотропоциттер, 2.Лютропоциттер.
Фоликулотропоциттердің бөлетін гормоны фоллитропин. Бұл гормон ана ағзасында жүретін овогенез процесі мен эстроген гормонының синтезіне қатысады. Ал, ер адамдарда сперматогенез процесінің белсенділігін арттырады. Хроматофильді аденоциттердің тағы бір тобыаденокортикотропоциттер. Бұлар көбінесе аденогипофиздің ортасын ала орналасады. Бөлетін гормоны АКТГ. АКТГ-ның қызметі-бүйрек үсті бездерінің қыртысты затындағы шоғырлы жəне торлы аймақтарындағы эндокриноциттердің гормон бөлуін реттейді. Осының арқасында АКТГ ағзаның аштыққа, стрестерге т.б. бейімделуіне маңызды қызмет атқарады. Хромофобты аденоциттері нашар боялатын жасушалар. Гипофиздің алдыңғы бөлігінің аденоциттерінің 60%-ын құрайды. Бірнеше топқа жіктеледі:
1. Пісіп-жетілмеген, аз маманданған камбиальді аденоциттер.
2. Гормондарын бөліп кеткен аденоциттер, сондықтан бояу алмайды .
3. Фолликулярлы-жұлдыз тəрізді жасушалар-шағын ғана, өсінділері бар, бір-бірімен байланысып, тор түзетін аденоциттер. Қызметі белгісіз
.
10. Нейрогипофиз, даму көздері, құрылымы, функционалды маңызы. Препарат №10
Нейрогипофиз мидың 3-қарыншасының түбінен дамиды, ол жүйкелі құрылым.
Нейрогипофиз-артқы бөлігінің құрылысы нейро-глиальді,гормондар синтезделмейді, тек жинайды. Гипофиздің бұл бөлігіне гипоталамустың алдыңғы бөлігіндегі нейрондардың аксондары арқылы вазопрессин мен окситоцин гормондары қан капиллярларына жиналады. Нейрогипофиздің жасушалары- питуциттер. Питуциттер нейрогипофиздің 30% құрайды, пішіні өсінділі. Қызметі анықталмаған, бірақ трофикалық, тіректік қызметтері баршылық.
11. Гипоталамус-гипофиз жүйесі, оның функционалдық мәні.
Гипоталамус
Қызметтері: Вегетативтік ЖЖ-нің қызметтерін реттейтін орталық (симпатикалық, парасимпатикалық ЖЖ). Гипоталамустың аденогипофизге тəуелді бездерге трансаденогипофизарлы, ал аденогипофизге парааденогипофизарлы əсерлері бар. Сонымен қатар, гипоталамус ағзадағы барлық висцеральді қызметтерді бақылап отыратын орталық.
Дамуы. Гипоталамус эмбриогенездің 2-айында нерв түтігінің краниальді бөлігінің нейроэктодермасынан бастау алады. Ұрықтық дамудың 3-4 айларында майда жасушалы ядролары, 5-6 айларында ірі жасушалы ядроларының нейрондары қалыптасады.
Гипоталамус аралық мидың базальді бөлігінде, таламустың (көру төмпешігі) астында орналасады.
Гипоталамустың: алдыңғы, ортаңғы (медиобазальді) жəне артқы бөліктерін ажыратуға болады. Бездің негізгі массасын нейрондар мен нейросекреторлы жасушалар түзеді. Бұлар 30-дан астам ядролар тобын құрайды.
Гипоталамустың артқы бөлігінің құрамында маммилярлы денешік пен перифоникальді ядросы болады. Гипоталамустың бұл бөлігі эндокринді қызметке қатысы жоқ, бірақ глюкозаның мөлшерін жəне мінез–құлық реакцияларына реттеуге қатысады
12. Аденогипофиз. Ацидофильді аденоциттер, олардың функционалдық маңызы.
Стромасы нашар дамыған, паренхиматозды мүше, аденогипофиз бен нейрогипофизден тұрады. Аденогипофиз: алдыңғы, аралық жəне туберальді болып үш бөлікке бөлінеді. Алдыңғы бөлігі эпителий баулары- трабекулдардан түзілген, бұлардың арасында синусоидты капиллярлар орналасады. Аденогипофиздің жасушалары аденоциттер-деп аталады. Бұлар: хромофильді жəне хромофобты болып екі топқа бөлінеді. Хромофобты жасушалары ең көбі, сондықтан бұларды аденогипофиздің негізгі жасушалары дейді. Негізгі жасушалардың цитоплазмасы нашар боялады. Хромофильді аденоциттері трабекулдардың шетінде орналасып, цитоплазмасында белсенді түрде бояу алған секреторлы түйіршіктерін екі топқа бөлуге болады. Олар: оксифильді жəне базофильді аденоциттер.
Хромофильді аденоциттердің цитоплазмасында белок синтезіне қатысатын: түйіршікті эндоплазмалық тор (ТЭТ), Гольджи комплексі (ГК)
жəне əртүрлі секреторлы түйіршіктері бар екені, электронды микроскопиялық зерттеулердің нəтижесінен белгілі болған. Белокты гормондар соматотропин мен лактотропинді бөлетін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктердің мөлшері 400-700 нм. Гликопротеидті гормондар гонадотропин мен тиротропинді синтездейтін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктері айтарлықтай майда 150-200 нм, ТЭТ мен ГК нашар дамыған. Əрбір аденоциттер синусоидты капиллярлармен тығыз байланысқан (гиперфункциясы кезеңінде).
Ацидофильді эндокриноциттерде үлкендеу тығыз ақуыздық түйіршіктер болады, олар қышқыл бояуларды қабылдайды. Көлемі жағынан олар базофильдерден кішірек, ал саны жағынан көбірек болады (30-35%). Жасушаның пішіні домалақ немесе сопақша болып келеді, ядролары ортасында орналасады. Митохондриялардың саны аз, бірақ олардың көлемі үлкендеу. Жақсы дамыған түйіршікті эндоплазмалық торы бар, Гольджи кешені ядроның жанында орныққан.
Ацидофильді жасушалардың да екі түрі болады. Біріншісі – соматотропоциттер, олар соматотропинді өндіреді, екіншісі – маммотропоциттер (пролактиноциттер) (6 сурет) – пролактин гормонын бөледі. Соматотропоциттерде секреторлық түйіршіктер домалақ пішінді, көлемі 350-400 нм. Маммотропоциттердің түйіршіктері 500-600×100-120 нм болады
13. Аденогипофиз. Базофильді аденоциттер, олардың функционалдық маңызы.
Базофильді аденоциттер- гипофиздің алдыңғы бөлігінде орта есеппен 4-10%-ға тең, цитоплазмасындағы базофильді түйіршіктері көк түске боялады. Бұлар да екі топқа бөлінеді: 1. Тиротропоциттер мен
2. Гонадотропоциттер.
Тиротропоциттер-пішіні үш бұрышты, өте ірі базофильді түйіршіктері бар, бөлетін гормоны тиреотропин (ТТГ мөлшері 80-150нм). Бұл гормон қалқанша бездің тиреоидты гормондарының бөлінуін реттейді.
Гонадотропоциттер-пішіні дөңгелек болып келген, ядросы эксцентрлі орналасқан аденоциттер. Цитоплазмасындағы түйіршіктерінің мөлшері 200- 300нм, ал ашық түсті түйіршіктері жоқ жері жерін-макула дейді. Макуласында ГК орналасады. Гонадотропоциттер екі топқа бөлінеді: 1.Фоликулотропоциттер, 2.Лютропоциттер. Фоликулотропоциттердің бөлетін гормоны фоллитропин. Бұл гормон ана ағзасында жүретін овогенез процесі мен эстроген гормонының синтезіне қатысады. Ал, ер адамдарда сперматогенез процесінің белсенділігін арттырады.
кортикотропоциттер – аденогипофиздің ортасында орналасады.
14. Аденогипофиз, Адренокортикотропоциттер және хромофобты аденоциттер.
Хроматофильді аденоциттердің тағы бір тобы- аденокортикотропоциттер. Бұлар көбінесе аденогипофиздің ортасын ала орналасады. Бөлетін гормоны АКТГ. АКТГ-ның қызметі-бүйрек үсті бездерінің қыртысты затындағы шоғырлы жəне торлы аймақтарындағы эндокриноциттердің гормон бөлуін реттейді. Осының арқасында АКТГ ағзаның аштыққа, стрестерге т.б. бейімделуіне маңызды қызмет атқарады.
Хромофобты эндокриноциттердің цитоплазмасы бояуларды нашар қабылдайды, секреторлық түйіршіктері болмайды. Олардың саны бүкіл жасушалардың 60% құрайды. Хромофобты жасушалардың құрамына әр сатыдағы аденоциттер кіреді:
• секретін сыртқа шығарып болған, демалып жатқан жасушалар
• толық дамып жетілмеген камбиальдық жасушалар
• қартайған жасушалар
• фолликулярлы-жұлдызшалы жасушалар да кездеседі.
15. Аденогипофиз, даму көздері, жасушалық құрамы және орташа бөлімі.
Гипофиздің аралық бөлігі-адамдарда нашар дамыған, хромофобты, базофильді жасушалар тізбегінен тұрады. Екі түрлі гормон бөледі:
1.Меланотропин , 2.Липотропин.
Меланотропин (интермедин) теріде пигментті алмасуды реттеп, көздің
торлы қабығының түнде көруге бейімделуін, бүйрек үсті безінің қыртысты затының белсенділігіне əсер етеді. Жасушалары – меланотропоциттер.
Липотропин-майдың алмасуын реттейді. Жасушалары-липотропоциттер.
16. Эндокриндік бездердің гормондары және олардың функционалды маңызы.
Гормондар Бөлетін бездер Ағзаға әсері
Тироксин Қалқанша безі Негізінен зат алмасу қарқындылығын арттырады
Паратгормон Қалқаншамаңы безі Кальций және фосфор алмасуын реттейді
Инсулин Ұйқыбездің аралды бөлігі Бұлшықет және басқа жасушалардың глюкозаны пайдалануын арттырады, қанның құрамындағы қанттың мөлшерін азайтады, гликогеннің қорын арттырады, глюкозаның алмасуына әсер етеді
Глюкагон -"- Бауырдағы гликогеннің қанда глюкозаға айналуына әсер етеді
Адреналин Бүйрекүсті бездің без заты Симпатикалық жүйкелердің әсерін арттырады, бауыр мен бұлшықеттердегі гликогеннің ыдырауына әсер етеді
Норадреналин -"- Қантамырларын тарылтады
Өсу гормоны [соматропты гормон) Гипофиздің алдыңғы бөлігі Сүйектің және ағзаның қалыпты өсуін реттейді, нәруыздың, көмірсудың және майдың алмасуына әсер етеді
Гиреотропты гормон -"- Қалқанша бездің өсуіне және тироксиннін түзілуіне әсер етеді
Адренокортикотропты гормон [АКТГ) -"- Бүйрекүсті бездердің өсуіне және оларда гормондардың түзілуіне әсер етеді
Экцитоцин Гипоталамус (гипофиздің артқы бөлігі) Жатыр бұлшықеттерінің жиырылуына және сүттің бөлінуіне әсер етеді
Вазопрессин Example Бірыңғайсалалы бұлшықеттердің жиырылуына жағдай жасайды. Зәрдің бөлінуін азайтады
Тестостерон (андрогендер) Аталық бездер Аталық жыныс белгілердің дамуына әрі сақталуына әсер етеді
Эстрадиол (экстрогендер) Аналық бездер Аналық жыныс белгілердің дамуын әрі сақталуын қамтамасыз етеді
17. Бүйрек үсті бездері, құрылымы, функционалды мәні.
Дамуы: Бездің қыртысты заты спланхнотомның висцеральді
жапырақшасынан дамиды. Ал, боз заты ганглиозды пластинкадан
Гипофиздің құрылысы мен қызметі жағынан ерекше болып келеді. Қан күре тамырдың ішкі тармағынан бастау алатын алдыңғы және артқы гипофиздік артериялар арқылы келеді. Бездің алдыңғы бөлігіне келетін артериялар бауырдағы сияқты екі рет: бірінші рет гипоталамустың ортаңғы дөңес аймағында, екінші рет — аденогипофизде капиллярлар жүйесін түзеді. торшаларында түзілген биологиялық белсенді заттар аденогипо-физге тасымалданып, троптық гормондардың түзілуін күшейтеді. Вена қаны гипофизден гипоталамус бағытында ағады.
Қүрылысы жағынан оны төрт бөлікке бөледі. Олар: 1) туберальдық, 2) ал-дыңғы, 3) аралық (ортаңғы), 4) жүйкелі, немесе артқы бөліктер. Туберальдық, алдыңғы және аралық бөліктерді біріктіріп, аденогипофиз деп атайды. Ал, жүйкелі бөлік, гипофиз шанағы жэне сүр төмпешіктің ортаңғы дөңесін нейрогипофиз деген атпен біріктіреді. Құстарда, киттерде, дельфиндерде, пілдерде аралық бөлік болмайды. Эмбриональдық даму кезінде аденогипофиз ауыз қуысының эктодермасынан дамиды, табиғаты жағынан ол эпителийлі қүры-лым болып табылады. Ал, нейрогипофиз мидың 3-қарыншасының түбінен дамиды, ол жүйкелі құрылым.
Гипофиз гипоталамуспен байланысып гормондар бөледі және басқа эндокриндік бездерден гормон шығарылуын реттеп отыратын Гипоталмус- Гипофизарлық жүйені құрайды.
9. Аденогипофиз, даму көздері, алдыңғы бөлімнің жасушалық құрамы. Препарат №9
Аденогипофиз ауыз қуысының эктодермасынан дамиды, табиғаты жағынан ол эпителийлі қүрылым болып табылады.
Алдыңғы бөлігі эпителий бауларытрабекулдардан түзілген, бұлардың арасында синусоидты капиллярлар орналасады. Аденогипофиздің жасушалары аденоциттер-деп аталады. Бұлар: хромофильді жəне хромофобты болып екі топқа бөлінеді. Хромофобты жасушалары ең көбі, сондықтан бұларды аденогипофиздің негізгі жасушалары дейді. Негізгі жасушалардың цитоплазмасы нашар боялады. Хромофильді аденоциттері трабекулдардың шетінде орналасып, цитоплазмасында белсенді түрде бояу алған секреторлы түйіршіктерін екі топқа бөлуге болады. Олар: оксифильді жəне базофильді аденоциттер. Хромофильді аденоциттердің цитоплазмасында белок синтезіне қатысатын: түйіршікті эндоплазмалық тор (ТЭТ), Гольджи комплексі (ГК) жəне əртүрлі секреторлы түйіршіктері бар екені, электронды микроскопиялық зерттеулердің нəтижесінен белгілі болған. Белокты гормондар с о м а т о т р о п и н мен л а к т о т р о п и н д і бөлетін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктердің мөлшері 400-700 нм. Гликопротеидті гормондар гонадотропин мен тиротропинді синтездейтін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктері айтарлықтай майда 150-200 нм, ТЭТ мен ГК нашар дамыған. Əрбір аденоциттер синусоидты капиллярлармен тығыз байланысқан (гиперфункциясы кезеңінде). Оксифильді аденоциттері-гипофиздің алдыңғы бөлігінде 30-35%-ды құрайды, цитоплазмасы қышқылдық бояулармен қызыл түске боялып екі топқа жіктеледі:
1. Соматотропоциттер өсу гормонын (соматотропинді) бөледі, ағзадағы жасушалардың бөлінуін реттеп, оның өсуіне қатысады.
2. Лактотропоциттер бөлетін гормоны лактотропин (ЛТГ), сүт безінің өсуін, аналық безде сары дененің түзілуіне, прогестеронның бөлінуіне қатысады. Базофильді аденоциттер- гипофиздің алдыңғы бөлігінде орта есеппен 4-10%-ға тең, цитоплазмасындағы базофильді түйіршіктері көк түске боялады. Бұлар да екі топқа бөлінеді:
1. Тиротропоциттер мен 2. Гонадотропоциттер.
Тиротропоциттер-пішіні үш бұрышты, өте ірі базофильді түйіршіктері бар, бөлетін гормоны тиреотропин (ТТГ мөлшері 80-150нм). Бұл гормон қалқанша бездің тиреоидты гормондарының бөлінуін реттейді. Гонадотропоциттер-пішіні дөңгелек болып келген, ядросы эксцентрлі орналасқан аденоциттер. Цитоплазмасындағы түйіршіктерінің мөлшері 200- 300нм, ал ашық түсті түйіршіктері жоқ жері жерін-макула дейді. Макуласында ГК орналасады.
Гонадотропоциттер екі топқа бөлінеді:
1.Фоликулотропоциттер, 2.Лютропоциттер.
Фоликулотропоциттердің бөлетін гормоны фоллитропин. Бұл гормон ана ағзасында жүретін овогенез процесі мен эстроген гормонының синтезіне қатысады. Ал, ер адамдарда сперматогенез процесінің белсенділігін арттырады. Хроматофильді аденоциттердің тағы бір тобыаденокортикотропоциттер. Бұлар көбінесе аденогипофиздің ортасын ала орналасады. Бөлетін гормоны АКТГ. АКТГ-ның қызметі-бүйрек үсті бездерінің қыртысты затындағы шоғырлы жəне торлы аймақтарындағы эндокриноциттердің гормон бөлуін реттейді. Осының арқасында АКТГ ағзаның аштыққа, стрестерге т.б. бейімделуіне маңызды қызмет атқарады. Хромофобты аденоциттері нашар боялатын жасушалар. Гипофиздің алдыңғы бөлігінің аденоциттерінің 60%-ын құрайды. Бірнеше топқа жіктеледі:
1. Пісіп-жетілмеген, аз маманданған камбиальді аденоциттер.
2. Гормондарын бөліп кеткен аденоциттер, сондықтан бояу алмайды .
3. Фолликулярлы-жұлдыз тəрізді жасушалар-шағын ғана, өсінділері бар, бір-бірімен байланысып, тор түзетін аденоциттер. Қызметі белгісіз
.
10. Нейрогипофиз, даму көздері, құрылымы, функционалды маңызы. Препарат №10
Нейрогипофиз мидың 3-қарыншасының түбінен дамиды, ол жүйкелі құрылым.
Нейрогипофиз-артқы бөлігінің құрылысы нейро-глиальді,гормондар синтезделмейді, тек жинайды. Гипофиздің бұл бөлігіне гипоталамустың алдыңғы бөлігіндегі нейрондардың аксондары арқылы вазопрессин мен окситоцин гормондары қан капиллярларына жиналады. Нейрогипофиздің жасушалары- питуциттер. Питуциттер нейрогипофиздің 30% құрайды, пішіні өсінділі. Қызметі анықталмаған, бірақ трофикалық, тіректік қызметтері баршылық.
11. Гипоталамус-гипофиз жүйесі, оның функционалдық мәні.
Гипоталамус
Қызметтері: Вегетативтік ЖЖ-нің қызметтерін реттейтін орталық (симпатикалық, парасимпатикалық ЖЖ). Гипоталамустың аденогипофизге тəуелді бездерге трансаденогипофизарлы, ал аденогипофизге парааденогипофизарлы əсерлері бар. Сонымен қатар, гипоталамус ағзадағы барлық висцеральді қызметтерді бақылап отыратын орталық.
Дамуы. Гипоталамус эмбриогенездің 2-айында нерв түтігінің краниальді бөлігінің нейроэктодермасынан бастау алады. Ұрықтық дамудың 3-4 айларында майда жасушалы ядролары, 5-6 айларында ірі жасушалы ядроларының нейрондары қалыптасады.
Гипоталамус аралық мидың базальді бөлігінде, таламустың (көру төмпешігі) астында орналасады.
Гипоталамустың: алдыңғы, ортаңғы (медиобазальді) жəне артқы бөліктерін ажыратуға болады. Бездің негізгі массасын нейрондар мен нейросекреторлы жасушалар түзеді. Бұлар 30-дан астам ядролар тобын құрайды.
Гипоталамустың артқы бөлігінің құрамында маммилярлы денешік пен перифоникальді ядросы болады. Гипоталамустың бұл бөлігі эндокринді қызметке қатысы жоқ, бірақ глюкозаның мөлшерін жəне мінез–құлық реакцияларына реттеуге қатысады
12. Аденогипофиз. Ацидофильді аденоциттер, олардың функционалдық маңызы.
Стромасы нашар дамыған, паренхиматозды мүше, аденогипофиз бен нейрогипофизден тұрады. Аденогипофиз: алдыңғы, аралық жəне туберальді болып үш бөлікке бөлінеді. Алдыңғы бөлігі эпителий баулары- трабекулдардан түзілген, бұлардың арасында синусоидты капиллярлар орналасады. Аденогипофиздің жасушалары аденоциттер-деп аталады. Бұлар: хромофильді жəне хромофобты болып екі топқа бөлінеді. Хромофобты жасушалары ең көбі, сондықтан бұларды аденогипофиздің негізгі жасушалары дейді. Негізгі жасушалардың цитоплазмасы нашар боялады. Хромофильді аденоциттері трабекулдардың шетінде орналасып, цитоплазмасында белсенді түрде бояу алған секреторлы түйіршіктерін екі топқа бөлуге болады. Олар: оксифильді жəне базофильді аденоциттер.
Хромофильді аденоциттердің цитоплазмасында белок синтезіне қатысатын: түйіршікті эндоплазмалық тор (ТЭТ), Гольджи комплексі (ГК)
жəне əртүрлі секреторлы түйіршіктері бар екені, электронды микроскопиялық зерттеулердің нəтижесінен белгілі болған. Белокты гормондар соматотропин мен лактотропинді бөлетін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктердің мөлшері 400-700 нм. Гликопротеидті гормондар гонадотропин мен тиротропинді синтездейтін аденоциттердің цитоплазмасындағы түйіршіктері айтарлықтай майда 150-200 нм, ТЭТ мен ГК нашар дамыған. Əрбір аденоциттер синусоидты капиллярлармен тығыз байланысқан (гиперфункциясы кезеңінде).
Ацидофильді эндокриноциттерде үлкендеу тығыз ақуыздық түйіршіктер болады, олар қышқыл бояуларды қабылдайды. Көлемі жағынан олар базофильдерден кішірек, ал саны жағынан көбірек болады (30-35%). Жасушаның пішіні домалақ немесе сопақша болып келеді, ядролары ортасында орналасады. Митохондриялардың саны аз, бірақ олардың көлемі үлкендеу. Жақсы дамыған түйіршікті эндоплазмалық торы бар, Гольджи кешені ядроның жанында орныққан.
Ацидофильді жасушалардың да екі түрі болады. Біріншісі – соматотропоциттер, олар соматотропинді өндіреді, екіншісі – маммотропоциттер (пролактиноциттер) (6 сурет) – пролактин гормонын бөледі. Соматотропоциттерде секреторлық түйіршіктер домалақ пішінді, көлемі 350-400 нм. Маммотропоциттердің түйіршіктері 500-600×100-120 нм болады
13. Аденогипофиз. Базофильді аденоциттер, олардың функционалдық маңызы.
Базофильді аденоциттер- гипофиздің алдыңғы бөлігінде орта есеппен 4-10%-ға тең, цитоплазмасындағы базофильді түйіршіктері көк түске боялады. Бұлар да екі топқа бөлінеді: 1. Тиротропоциттер мен
2. Гонадотропоциттер.
Тиротропоциттер-пішіні үш бұрышты, өте ірі базофильді түйіршіктері бар, бөлетін гормоны тиреотропин (ТТГ мөлшері 80-150нм). Бұл гормон қалқанша бездің тиреоидты гормондарының бөлінуін реттейді.
Гонадотропоциттер-пішіні дөңгелек болып келген, ядросы эксцентрлі орналасқан аденоциттер. Цитоплазмасындағы түйіршіктерінің мөлшері 200- 300нм, ал ашық түсті түйіршіктері жоқ жері жерін-макула дейді. Макуласында ГК орналасады. Гонадотропоциттер екі топқа бөлінеді: 1.Фоликулотропоциттер, 2.Лютропоциттер. Фоликулотропоциттердің бөлетін гормоны фоллитропин. Бұл гормон ана ағзасында жүретін овогенез процесі мен эстроген гормонының синтезіне қатысады. Ал, ер адамдарда сперматогенез процесінің белсенділігін арттырады.
кортикотропоциттер – аденогипофиздің ортасында орналасады.
14. Аденогипофиз, Адренокортикотропоциттер және хромофобты аденоциттер.
Хроматофильді аденоциттердің тағы бір тобы- аденокортикотропоциттер. Бұлар көбінесе аденогипофиздің ортасын ала орналасады. Бөлетін гормоны АКТГ. АКТГ-ның қызметі-бүйрек үсті бездерінің қыртысты затындағы шоғырлы жəне торлы аймақтарындағы эндокриноциттердің гормон бөлуін реттейді. Осының арқасында АКТГ ағзаның аштыққа, стрестерге т.б. бейімделуіне маңызды қызмет атқарады.
Хромофобты эндокриноциттердің цитоплазмасы бояуларды нашар қабылдайды, секреторлық түйіршіктері болмайды. Олардың саны бүкіл жасушалардың 60% құрайды. Хромофобты жасушалардың құрамына әр сатыдағы аденоциттер кіреді:
• секретін сыртқа шығарып болған, демалып жатқан жасушалар
• толық дамып жетілмеген камбиальдық жасушалар
• қартайған жасушалар
• фолликулярлы-жұлдызшалы жасушалар да кездеседі.
15. Аденогипофиз, даму көздері, жасушалық құрамы және орташа бөлімі.
Гипофиздің аралық бөлігі-адамдарда нашар дамыған, хромофобты, базофильді жасушалар тізбегінен тұрады. Екі түрлі гормон бөледі:
1.Меланотропин , 2.Липотропин.
Меланотропин (интермедин) теріде пигментті алмасуды реттеп, көздің
торлы қабығының түнде көруге бейімделуін, бүйрек үсті безінің қыртысты затының белсенділігіне əсер етеді. Жасушалары – меланотропоциттер.
Липотропин-майдың алмасуын реттейді. Жасушалары-липотропоциттер.
16. Эндокриндік бездердің гормондары және олардың функционалды маңызы.
Гормондар Бөлетін бездер Ағзаға әсері
Тироксин Қалқанша безі Негізінен зат алмасу қарқындылығын арттырады
Паратгормон Қалқаншамаңы безі Кальций және фосфор алмасуын реттейді
Инсулин Ұйқыбездің аралды бөлігі Бұлшықет және басқа жасушалардың глюкозаны пайдалануын арттырады, қанның құрамындағы қанттың мөлшерін азайтады, гликогеннің қорын арттырады, глюкозаның алмасуына әсер етеді
Глюкагон -"- Бауырдағы гликогеннің қанда глюкозаға айналуына әсер етеді
Адреналин Бүйрекүсті бездің без заты Симпатикалық жүйкелердің әсерін арттырады, бауыр мен бұлшықеттердегі гликогеннің ыдырауына әсер етеді
Норадреналин -"- Қантамырларын тарылтады
Өсу гормоны [соматропты гормон) Гипофиздің алдыңғы бөлігі Сүйектің және ағзаның қалыпты өсуін реттейді, нәруыздың, көмірсудың және майдың алмасуына әсер етеді
Гиреотропты гормон -"- Қалқанша бездің өсуіне және тироксиннін түзілуіне әсер етеді
Адренокортикотропты гормон [АКТГ) -"- Бүйрекүсті бездердің өсуіне және оларда гормондардың түзілуіне әсер етеді
Экцитоцин Гипоталамус (гипофиздің артқы бөлігі) Жатыр бұлшықеттерінің жиырылуына және сүттің бөлінуіне әсер етеді
Вазопрессин Example Бірыңғайсалалы бұлшықеттердің жиырылуына жағдай жасайды. Зәрдің бөлінуін азайтады
Тестостерон (андрогендер) Аталық бездер Аталық жыныс белгілердің дамуына әрі сақталуына әсер етеді
Эстрадиол (экстрогендер) Аналық бездер Аналық жыныс белгілердің дамуын әрі сақталуын қамтамасыз етеді
17. Бүйрек үсті бездері, құрылымы, функционалды мәні.
Дамуы: Бездің қыртысты заты спланхнотомның висцеральді
жапырақшасынан дамиды. Ал, боз заты ганглиозды пластинкадан