Файл: 1 дріс. Педагогикалы психология ылыми білімні пнаралы саласы ретінде (2 са).docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 241
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Педагог пен оқушы қатысқан күптеген конфликті жағдайлар негізіне келіспеушілік, оқуға, мектептегі тәртіпке деген күзқарастардың екі түрлі болуы жатады. Түртіпсіздік, босаңдық, оқуға немқүрайлы, жауапсыз қарау және артық ав-торитарлық, мүғалім шыдамсыздығы-түлғааралық қақтығыс себептері.
Оқушының бағдарын үзгертуге арналған уақытында қолданған нысаналы тәрбиелі әрекет, кей кезде мүғалімнің конфликтті жағдайды шешу мақсатында үзінің дүрыс емес по-зициясын басқаша қарауға, ашық түлғааралық конфликтіге, кейде тіпті созылмалы конфрантацияға айналмауына себін тигізеді.
Шиеленістерді шешуі.
Белгілі бір жағдайларға байланысты оқушы мен үзінің арасында туған конфликтіге мұғалім әсер етуі осы жағдайға әкеліп соққан тұлғааралық қақтығыстың шегін, себебін-салдарын нақты білуі, тандай алуымен байланысты.
Мұғалім осы әлеуметтік-психологиялық құбылыстың күптеген аспектілерін еске ала отыра, тұлғааралық конфликтілерді шешудің түрлі тактикаларымен қаруланып, оларды нақты жағдайларда қолдана алғанда, істің қажетті шешімін табатынына сенуге болады.
Қарым-қатынастағы қиындықтарды жеңудің тағы бір шарты-педагогтың тәрбиеленушілерінің жас ерекшеліктерін ескеруінде.Түменгі сыныптарда конфликтілер тәртіп талаптарына байланысты туады. Сондықтан, мұғалім бұл жағдайды іскер конфликт деп қарайды. Ал осы кезде күп жағдайларда балалар нақты сипатын анықтай алмайды, сондықтан педагог позициясын үзіне деген реніш, жақсы күрмеушілік деп қабылдайды. Сол себепті олар конфликтті жағдайдағы жүріс-тұрыс мазмүнына сәйкес келмейтін баланың таңдауына әкеліп соғады. Бала үлкенге ренжіп, үзіне - үзі кетуі мүмкін. Мүндай жағдайда педагог үзінің ренішін ашып, содан кейін қажет талаптарды, конфликтіні жалғастырудың қажеті жоқтығын түсініруі керек.
Ал жеткіншек, бала, үзін түменгі сынып оқушысымен салыстырғанда, мүғаліммен арадағы түлғааралық конфликтісінің тең қатынасушысы ретінде санайды. Осы жас-тағы оқушы мен мұғалім арасында іскер конфликтімен қатар, жеке түлғалық сипаттағы келіспеушіліктер де болады. Олар индивидуализацияның күшейіп келе жатқан тенденцияларына, яғни жеткіншектің үзін-үзі ересек сезінуіне, және мүғалімнің оқушыны үзімен тең санамауына байланысты туады. Конфликтік мінез-қүлық шұғыл конфронтация түрінде іске асады, мүғалім конфликтіні шешудің дүрыс жолын таңдамаған жағдайда үзара жеккүрушілікке, кейде жауласушылыққа әкеліп соғады. Тіпті шектен шығар жағдай болса, ұстаздың А.С.Макаренконың үжымдық талқыға салу әдісін қолдануға болады. Бүл әдісті дамудың жоғары деңгейіне жеткен сыныптарда ғана қолдану жүн екенін естен шығармау керек. Ал КТМ мен жоғары сынып оқушылары мен арадағы тұлғааралық конфликтілер, бастауыш сынып, орта буын оқушыларымен арадағы конфликтілер сияқты емес, күтпеген жағдайға әкеліп соғуға мүмкін. Күзге аз ғана күрінген кішігірім жеке тұлғалық конфликті іскер ортаға күшкен кезде ер балалар мен қыздардың болашағына әсерін тигізіп, оларға олақ қадам басқызып, ересек үмірінде күптеген жамандықтарға тап болдыруы мүмкін.
5.Мұғалім контактілігі.
Контакт (түйісу)- топпен индивидтің немесе индивидтің топпен тұлғааралық байланыстарын қайта орнатудың және қайта құру динамикалық процессі (үдерісі). Қарым-қатынас процестерінде даму сатылары мен деңгейін бүліп қарауға болады, олар әріптестердің бір-біріне әсерлі ықпал етуге қажетті қарым-қатынастардың орнықтылығы мен тереңдігін болжайды. Қарым-қатынастың деңгейі, сатылары ішкі және сыртқы (ішкері-тысқары) мінездемелерге байланысты. Кон-тактілік процестің ішкі мінездемесі бойынша, эмоционалды және ақпаратты ықпал етушілік үзара күйзеліс пен әрект үйлесімдігін қамтамасыз етеді. Сыртқы мінездемеге келсе, ол уақытша және жалпылама сипатта, белгілі бір жағдайда ғана пайда болады. Мүғалімнің тәрбиелік іс-әрекет етуіне ықпалдылық қажет, оған жағдай туу керек, мүғалім мен оқушы арасында психологиялық үзара түсіністік, сенім, сыйластыққа қүрылған, (оларсыз оқушыда тәрбиелік әрекеттестікке қарсылық туады) қатынас болуы міндетті. Психологиялық байланыс орнауы мыналарға байланысты:Мүғалім оқушының жеке, дербес-психологиялық, жас ерекшеліктерін, олардың қызығушылығы, мүмкіндіктері, тырысушылығы, қүндылықтарын жете білуі керек. Әсіресе жеткіншектер мен тәрбие жүмысын дұрыс ұйымдастыру маңызды, үйткені дәл осы кезеңде олар ер жетуге тырысады, үзіне- үзі сену сияқты жаңа психикалық таным бойларында орнығады. Сонымен қатар, жеткіншектердің танымдық қызығушылығы күбейеді, қүрдастарымен қарым-қатынасы ар-тады.-Мүғалім не айтса, соны қабылдауға психологиялық дайын болу. Оқушы бойындағы сенімнің түмен болуы, қиқарлығы, оқығысы келмей ашулы болуы, үз күшіне сенбеуі онымен психологиялық байланыс орнатуды қиынға соқтырады.
Оқушының сенімін ақтау, түлғасына сыйластықпен қарау. Қызығушылықтардың қабысу нүктесін табу, қарым-қатынасқа оптимальді реңк үстеу. Оқудағы, қарым-қатынастағы кездесетін қиындықтарды жеңу, кеңес беріп күмектесу.
Мүғалімнің эрудициясы, абыройы, жүғысқыштығы, сыпайылығы, сезімталдығы, шыншылдығы мен шынайылығына байланысты. Осы шарттардың орындалмауы оқушының селқостығына немесе педогогикалық іс-әрекеттерге қарсыласуына, яғни конфликтінің тууына алып келеді. Мұғалімнің оқушылармен үзара әрекеттесуі үстаздың үз еңбегіне қанағаттануы және оқушының оқуға деген ықыласының қиылысу нүктесі болып табылады. Осы мұғалімнің әрекеттестігі негізінде
оқытушылармен контакт (байланыс) орнайды. Терең байланыспен үзара жайлы қарым-қатынастың қалыптасу мектепке оқушының да, мұғалімнің де қуанышпен баруына себін тигізеді. Байланыс процестерінің нәтижесі адам ақпарат ал-
маушы ғана емес, қарым-қатынас күйіндегі жайлы эмоцио-
налды қорек алушы екендігінде. Сондықтан эмоционалды,
мағыналы қатынастардан құрылған байланыс процестері
адамдардың үзара қарым-қатынас нәтижелілігімен тығыз
байланысты. Контактілік процестер қарым-қатынас
құрылысына еніп, белгілі бір жайлы тұлғааралық әрекеттестікке, басқа адамды түсінү деңгейіне әкеледі. Контакт (байланысу) түсінігін педогогикалық процесс бүлігі ретінде қарастыру араласушылардың арасындағы қарым-қатынастың алғаш тууын байқауға, сол қарым-қатынастың тууына жайлы жағдай жасауға күмектеседі, осы жағдай жасаған кезде жеке түлғалық, психологиялық сипатты ескеру керек. Педагогикалық процесте мүғалім мен оқушы қарым-қатынасына әсер ету мүмкіндігі педагогикалық қарым-қатынасты қолға алу арнасын ашады. Оның іске асуына оптимальді сипат бере отырып, педагогикалық қарым-қатынасты қолға алу арнасын табады. (Оптимальді) оңтайлы педагогикалық қарым-қатынас де-
геніміз — оқу барысындағы мүғалім мен оқушы арасындағы қызметінің шығармашылық сипатымен оқушы мотивациясының дамуына, оқушының тұлға ретінде қалыптасуына
мейілінше жағдай жасайтын, оқу үшін жайлы ахуал, ор-
нықтыратын қарым-қатынас, қарым-қатынастың қазіргі теориялық концепциялары оқыту процесінің екіжақтылығын қолдайды, яғни мұнда оқушы мен мүғалімнің қызметі үзара байланысты, бір-бірін толықтырып тұрады. Педагогикалық
процестегі диалогизациялаудың психологиялық қүралы педагогикалық тұлғааралық әрекеттестіктің шынайы мәнін суреттейтін жағдайларда әр-түрлі центрацияларды актуалдандырып, модельдендіретін (келелдендіре сипатқа ие болдыратын) әлеуметтік-психологиялық тренинг топтарындағы мүғалімдердің центрациясын коррекциялау, түзету болып табылады. Мұғалім центрациясы дегеніміз — оқу тәрбие процессіне қатысушылардың мотивациялық тенденциялары, ой қорытулары қаншалықты басымшыл жағдайға ие болса, соңшалықты бас иерлік жағдайда болатын, ұстаздың жағдаятты мотивациялық иерархиясы, яғни педагогтың кәсіптік іс-әрекет тәсілі немесе түпкі мақсатқа жеткізер жол.
Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалар:
1. Педагог шеберлігі, оның психологиялық негіздері қандай?
2. Мұғалім және оқушы.
3. Мұғалімнің кешегі жоғары оқу орнының студентінің- бүгінгі мен ертеңгі күнінің қиындығы мен қуанышы неде?
4. Мектептік педагогтар ұжымы қандай болу керек?
5. ¦стаз және оқушылар қарым-қатынастарының психологиялық компоненттері.
Әдебиеттер тізімі :
1. Гоноболин Ф.Н. Об учителе М., 1965
2. Кузьмина Н.В. Формирование педагогических способностей Л.ГУ 1961
3. Кузьмина Н.В.Очерки психолдогии труда уяителя ЛГУ.1967
4. Страхов И.В. Психологические Основы педагогического такта.Саратов. 172