ВУЗ: Не указан

Категория: Не указан

Дисциплина: Не указана

Добавлен: 12.12.2023

Просмотров: 276

Скачиваний: 2

ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.

№6


Сабақтың тақырыбы:

Адам экожүйенің бір бөлігі. Антропогендік фактор.Адам әрекеттерінің экожүйеге жағымсыз әсері.

Мұғалімнің аты-жөні:

Күні:

СЫНЫП: 7


Қатысқаноқушылар саны:


Қатыспаған оқушылар саны:

Сабақ негізделген оқу мақсаттары

7.3.2.1 - адам мен экожүйе арасындағы қарым-қатынастарды сипаттау

7.3.2.2 - экожүйеге жағымсыз әсер ететін адам тіршілігінің салаларына мысалдар келтіру

Сабақ нәтижесі:


Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. «Экожүйе», «биосфера», «экология», «агроценоз» деген терминдердің мәнін ұғынады, тақырып мазмұнын түсінеді.

Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты брлесе орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.Өзі өмір сүретін өңірге тән экологиялық проблемаларды талдай алады.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды.Орталық цилиндр құрылысы мен тамырдың өткізгіш қызметінің арасындағы өзара байланысты анықтай алады. Адамзат экологиялық қауіпті іс-әрекетінің тізімін жасай алады, тақырып бойынша қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалаукритерийі

Адамзат экологиялық қауіпті іс-әрекетінің тізімін жасайды. «Экожүйе», «биосфера», «экология», «агроценоз» деген терминдердің мәнін түсінеді. Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік құзіреттілік


Экологиялық апаттар, қару-жарақты сынау, адамзаттың әсері.

Ресурстар

Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар  және  әртүрлі  заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.


Әдіс-тәсілдер

Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.


Пәнаралық байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Алдыңғы оқу

Адам экожүйенің бір бөлігі. Антропогендік фактор.

Адам әрекеттерінің экожүйеге жағымсыз әсері.


Сабақтың жоспары


Жоспарланғануақыт

Сабақ барысы :

Бағалау түрлері

Басталуы

5 минут

Ұйымдастыру кезеңі 2 минут

Топтарға бөлу.

Тірек сөздер бойынша топқа бөліну.

Оқушыларға буын қиындыларын беремін. Буын қиындыларын құрастырғанда «экожүйе», «биосфера», «экология»деген сөздер шығуы керек.
Психологиялық ахуал қалыптастыру: 3 минут

«Сәлемдесу» жаттығуы
Мақсаты: қатысушылармен сәлемдесу, топқа энергия беру;
Жаттығу барысы:
Қатысушыларға шеңбер құрып тұруға және 4 топқа бөліну ұсынылады: «европалықтар», «жапондықтар» , «африкандықтар» және «италиандықтар». Кеійін әрбір қатысушы шеңбер бойымен жүріп, «өз амандасу тәсілімен» барлығымен сәлемдеседі: «европалықтар» қолдарын қысады, «жапондықтар» бастарын иеді, «африкандықтар» мұрындарымен, «италиандықтар» құшақтасады.


1-топ:

Экожүйе

2-топ: биосфера

3-топ: экология

Әрбір қатысушы әр түрлі рольдерді болуы үшін, жаттығуды қайталауға болады.


Жаңа білім

10 минут



Білу және түсіну

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Адам іс-әрекетінің экожүйеге кері әсері. Адам іс-әрекетінің табиғиэкожүйеге кері әсері орасан зор.Ол үнемі арта түсуде. «Адамзат өзіс-әрекетінің салдарынан туындаған күрделі өзгерістерден жойылып кетпей ме?» деген сұрақ туады. Адамзат іс-әрекетінің экожүйеге едәуір күшті әсер ететін салаларын қарастырайық. Өнеркәсіптік өндіріс, бірінші кезекте, қоршаған ортаға көп мөлшерде түсетін зиянды шығарындыларымен байланысты. Қандай да бір өнеркәсіптік материалды алу үшін адам табиғаттан кен, мұнай, көмір сияқты басқа да заттарды алады. Ал пайдаланып болған соң олар химиялық өзгерген күйінде қалдықтар түрінде табиғатқа қайтарылады Өсімдіктер де, жануарлар да бұл қалдықтарды тірі ағзаларға зиянды емес заттарға айналдыра алмайды. Пайдалы қазбаларды қазып алу және тасымалдау қоршаған ортаға зиянды әсер етеді. Ашық әдіспен алу (өндіру) кезінде үлкен аумақта құнарлы топырақ қабаты толығымен жойылады . Шахталық әдіспен өндіру кезінде жерде алып бос жерлер түзіледі де, кейін олар бұзылуға әсер етеді. Мұнайды тасымалдаған кезде апат болса (мысалы, мұнай төгілсе) қоршаған орта ластанады.Ауылшаруашылығы табиғи экожүйе өсімдіктері мен жануарларын үй жануарларымен және мәдени дақылдармен алмастырып, оларды толық жойылып кетуден қорғайды.Сонымен қатар ауылшаруашылығының­ дамуымен табиғи экожүйе (агроценоз) ауданы артып, сәйкесінше, табиғи экожүйе ауданы қысқарады. Ауылшаруашылығында табиғи ресурстарды тиімсіз пай-далану қайтымсыз салдарға апарып соғуы мүмкін. Арал трагедиясы­ тәуелсіз Қазақстан үшін нағыз экологиялық апат болды

Тура (тікелей) пайдалану – биологиялық ресурстарды жою өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің жойылуына себеп болды.

Өндіріс сияқты ауылшаруашылығы да экожүйеге және жалпы қоршаған ортаға кері әсер етеді. Бірақ қазіргі заманғы ауылшаруа­ шылығынсыз адамзат санының көбейе алмайтынын ұмытпаған жөн.
«Еркін микрафон» әдісі (Микрафонды бір-біріне беру арқылы әрқайсысы жауаптарын айтады.)

  1. «Экожүйе», «биосфера», «экология», «агроценоз» деген терминдердің мәнін түсіндіріңдер.

  2. Бүкіл адамзатқа тән, шаруашылық іс-әрекетке байланысты жалпы проблемаларды және біздің елімізде орын алған проблемаларды атаңдар.

  3. Пайдалы қазбаларды қазып алу және тасымалдау қоршаған ортаға қандай әсер етеді?


Оқулық.Кеспе мәтіндер.

Микрафон

Ортасы

10 минут



Қолдану

ТВ шоу

(Теледидарға арналған бағдарлама дайындайды. Әр топ бірлесе отырып сұраққа айғақтар мен дәлелдер табады. Жиналған мәліметтерді білетін бір оқушы ортаға шығып, журналист сұрақтарына жауап береді.)

1-топ: Экожүйе

Қала және ауыл экожүйелеріне заманауи адамзаттың зиянды шаруашылық іс-әрекеті қандай қауіп тудыратынын анықтаңдар.

2-топ: биосфера

Өсімдіктер мен жануарлардың көптеген түрлерінің адамның іс-әрекетінен жойылғанын дәлелдеңдер.

3-топ: экология

Сендер тұратын өңірге тән экологиялық проблемаларды атаңдар.
Талдау
Ортақ тапсырма: «Стоп-кадр» әдісі

(Суреттер беріледі. Оқушылар суреттерді сөйлетеді. )

Адамзат іс-әрекетінің экожүйеге кері әсерін азайтуға бағытталған Қазақстандағы бірқатар шараларды ойланып, суреттерді сөйлету.






Дәлелдер мен айғақтар жинайды. Ортаға шығып айтып береді.

Оқулықтағы мәтінді оқып алады.Суреттер.

Сергіту сәті

2 минут

https://www.youtube.com/watch?v=ArT_O6eZxm8



Миды шынықтыру тапсырмасын орындайды.

Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

СинтезТоптық тапсырма

Адам іс-әрекетінен едәуір зардап шеккен экожүйе құрамбөліктерін жүйелеңдер, кластер құрыңдар. Жазған мәліметтеріңмен бөлісіңдер.





Сызылған дайын кластерлер



Бағалау
5 минут

Кері байланыс

3 минут


Бағалау парақшасы Дұрыс жауапқа 5 балл.


Оқушының аты-жөні

ТВ шоу

«Стоп-кадр» әдісі

Кластер

Топтық жұмыстарды қорғау

Балл














































































































Рефлексия

«Бір ауыз сөз»

Оқушылар стикерге сабақ туралы бір ауыз сөз жазып, оны тақтаға жапсырады.Өз ойларын түсіндіріп береді. Стикерлерге сабақты бағалайтын келесі сөздерді жазуға болады. (Ұнады,қажет,пайдалы, білдім, үйрендім,қызықты, ұмтылдым,есте сақтадым)
Үйге тапсырма

«Экожүйені қорғау», эссе жазу, жаңа идеялар мен шешімдер ұсыну.



Бағалау парақшасы

Түрлі –түсті стикерлер

Қосымшаақпарат


Саралау – Сізқосымша

көмеккөрсетудіқалай

жоспарлайсыз? Сіз

қабілетіжоғары

оқушыларғатапсырманы

күрделендірудіқалай

жоспарлайсыз?

Бағалау - Оқушылардың

үйренгенінтексеруді

қалайжоспарлайсыз?

Пəнаралықбайланыс

Қауіпсіздікжəнееңбекті

қорғауережелері

АКТ-менбайланыс

Құндылықтардағы

Байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу

мақсаттары

шынайыма?

Бүгіноқушылар

не білді?

Сыныптағыахуал

Қандайболды?

Мен жоспарлаған

саралаушаралары

тиімдіболдыма?

Мен берілген

Уақытішінде

Үлгердімбе? Мен

Өзжоспарыма

Қандайтүзетулер

Енгіздімжəне

неліктен?



Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сəйкес

келетінсұрақтарғажауапберіңіз.

Қорытындыбағамдау

Қандайекінəрсетабыстыболды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандайекінəрсесабақтыжақсартаалды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақбарысында мен сыныпнемесежекелегеноқушылартуралыменіңкелесісабағымды

Жетілдіругекөмектесетінне білдім?



7


Сабақтың тақырыбы:

Қазақстанда ерекше қорғалатын аймақтар. Жергілікті жердің ерекше қорғалатын аймақтары.

Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы. Жергілікті өңірдің ҚР Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктері.

Мұғалімнің аты-жөні:

Күні:

СЫНЫП: 7


Қатысқан оқушылар саны:


Қатыспаған оқушылар саны:

Сабақ негізделген оқу мақсаттары

7.3.2.3 - ерекше қорғалатын Қазақстан Республикасының табиғи аймақтарының өсімдіктері мен жануарларын сипаттау

7.3.2.4 - жергілікті өңірдің Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктеріне мысал келтіру

Сабақ нәтижесі:


Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді.

Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты брлесе орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды.Тақырып бойынша қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау

критерийі

Сұраққа жауап береді, жауаптарын дәлелдейді. Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік құзіреттілік


Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аумақтары.

Ресурстар

Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар  және  әртүрлі  заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер

Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Алдыңғы оқу

Адам экожүйенің бір бөлігі. Антропогендік фактор.

Адам әрекеттерінің экожүйеге жағымсыз әсері.

Сабақтың жоспары

Жоспарланғануақыт

Сабақ барысы :

Бағалау түрлері

Басталуы

5 минут

Ұйымдастыру кезеңі 2 минут

Топтарға бөлу.

Гүл суреттері бойынша бөліну.

Оқушыларға сурет қиындыларын беремін. Сурет қиындыларын құрастырғанда раушан, тұңғиық, түймедақ гүлдерінің суреттері шығуы керек.



Психологиялық ахуал қалыптастыру: 3 минут

«Жіптік құбыр» тренинг

Оқушыларға түзу қағаз беріледі. Оны екіге бүктейміз. Арасын сваркалап жалғағанда ұзын құбыр шығу керек. Шарикті жіберемін. Шарик құбыр бойымен жылжыйды..



1-топ:

Раушан

2-топ:Тұңғиық

3-топ:Түймедақ
«Жіптік құбыр» тренинг, қағаздар, шарик.

Жаңа білім

10 минут



Білу және түсіну

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Қорық – бұл шаруашылық пайдаланудан толық алынған аумақ.Осы жерде адамдардың жаппай демалуына және аң аулау, балық аулау, орман ағаштарын кесу, мал жаю, шөп шабу, жидектер мен саңырауқұлақтар жинау, пайдалы қазбалар өнд³ру сияқты кез келген шаруашылық ³с-әрекеттерге тыйымсалынған.

Ұлттық табиғи саябақтар ерекше экологиялық, тарихи жәнеэстетикалық құндылығы бар табиғат кешендер³н сақтау үш³н құрылған. Олар ағарту, ғылыми және мәдени мақсатта қолданылады. Бұл жердедемалуға, денсаулықты қалпына келт³руге, туризммен және спортпен айналысуға,танымжорықұйымдастыруғаболады.Өс³мд³ктерәлем³мен жануарлар дүниес³ қатаң қорғауға алынған.

Табиғи қорыққорлар әртүрл³ бағытта болады. Ботаникалыққорық- қорлардамалжаюға,шөпшабуға,ағашкесугеболмайды;аңаулау,балық
«Қар кесегі» әдісі

(Қозғалуға және араласуға ыңғайлы болу үшін үлкен кеңістік қажет. Немесе оқушылар парталардың айналасына топтар құрып, тиісінше орындықтарды қозғалта алады.

Жаттығудың сипаттамасы:

Біріншіден, оқушылар жеке жауап берулері керек. Кейін жұп ақылдасып, олардың екі жауабын бір жауап етіп үйлестіреді. Кейін жұптар басқа жұптармен бірігіп, үдерісті қайталайды. Осылайша төрт,бес,алты жауап бір жауап болып біріктіріледі.)

Ортақ сүрақтар:

1. «Табиғатты қорғау» деген түсінікті немен байланыстыратыныңды жаз.

2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ түрлерін атаңдар. Олардың арасындағы айырмашылықтарды көрсетіңдер.


Оқулық.

«Қар кесегі» әдісі.

О ртасы

10 минут



Қолдану

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Топтарға тапсырма:

1-топ: Раушан

1. Қазақстандағы қорықтар, табиғат ескерткіштері, ботаникалық бақ, табиғат резервацияларының тізімін жасап, шолу жасаңдар.

2-топ: Тұңғиық

2. Қорықтар, қорықшалар, ұлттық саябақтар мен табиғат ескерткіштері арасындағы айырмашылықтарды түсіндіріңдер.

3-топ: Түймедақ

1. Сендер тұратын жерде табиғат нысандары мен ерекше қорғалатын табиғи аумақтар бар ма? Бар болса, оларды атаңдар және сипаттама беріңдер. Сендер тұратын жерде мемлекеттік қорғауды қажет ететін нысандар бар ма? Себебін түсіндіріңдер.

Талдау

«Ыстық орындық» орындық әдісі

(Бір оқушы алдыңғы жақта, орындықтар оны айнала қоршай орналастырылады.

Жаттығудың сипаттамасы:

Бір оқушы алға шығып өз пікірін айтып және тақырып бойынша сұрақтарға жауап береді. Сұрақты анағұрлым мазмұнды қылу үшін, оқушылар белгілі бір пікір бойынша бірлесіп алға шығып сөйлей алады.

Пікірталас:

1. Қызыл кітаптың дүниежүзіндегі және Қазақстандағы маңызына баға беріңдер. Қазақстанның Қызыл кітапты жасаушылары көрші мемлекеттердің Қызыл кітапты жасаушыларымен қарым-қатынас жа- сауы керек пе? Бұл бірлестік сендердің ойларың бойынша неден көрінуі керек?


Оқулық,қабырғаға ілінген ватмандар, түрлі-түсті маркерлер


«Ыстық орындық» орындық әдісі, сұрақтар, орындық.


Сергіту сәті

2 минут

«Қаражорға» биі

Оқушылар би билеп сергіп қалады.

Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

Синтез «Ойлан – жұптас – бөліс» әдісі

1. Қызыл кітапқа енгізілген жануарларды аулауға тыйым салуға бағыт- талған шараларды ұсыныңдар.

2. Жануарлар мен өсімдіктердің Қызыл кітапқа ену себебіне талдаңдар.




«Шеңбердегі доп» әдісі

Оқушылар шеңберлене отырып, бір-біріне кішкене допты лақтырады. Доп қолына тиген оқушы жаңа білім туралы бір сөйлем айтады.

«Ойлан – жұптас – бөліс» әдісі


Шеңберге отырғызу, доп.


Бағалау
5 минут

Кері байланыс

3 минут

Бағалау парақшасы Дұрыс жауапқа 5 балл.


Оқушының аты-жөні

«Қар кесегі» әдісі

«Ыстық орындық» орындық әдісі

«Ойлан –жұптас – бөліс» әдісі

«Шеңбердегі доп» әдісі

Балл














































































































«Сабақтағы проблемалар» кестесі


Қиындықтар

Себебі

Шешімі












Бағалау парақшасы

Сабақтағы проблемаларкестесі


Қосымша ақпарат


Саралау – Сізқосымша

Көмеккөрсетудіқалай

жоспарлайсыз? Сіз

қабілетіжоғары

оқушыларғатапсырманы

күрделендірудіқалай

жоспарлайсыз?

Бағалау - Оқушылардың

Үйренгенінтексеруді

Қалайжоспарлайсыз?

Пəнаралықбайланыс

Қауіпсіздікжəнееңбекті

Қорғауережелері

АКТ-менбайланыс

Құндылықтардағы

Байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу

мақсаттары

шынайыма?

Бүгіноқушылар

не білді?

Сыныптағыахуал

Қандайболды?

Мен жоспарлаған

Саралаушаралары

тиімдіболдыма?

Мен берілген

Уақытішінде

үлгердімбе? Мен

өзжоспарыма

қандайтүзетулер

енгіздімжəне

неліктен?



Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сəйкес

Келетінсұрақтарғажауапберіңіз.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

Жетілдіруге көмектесетін не білдім?



8

Сабақтың тақырыбы:

Тірі ағзалардың бес патшалығына жалпы сипаттама: прокариоттар, протисталар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар. Өсімдіктер мен жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Патшалықтар. Типтер. Бөлімдер. Кластар. Өсімдіктер мен жануарларды жүйелеудің маңызы.

Мұғалімнің аты-жөні:

Күні:

СЫНЫП: 7


Қатысқан оқушылар саны:


Қатыспаған оқушылар саны:

Сабақ негізделген оқу мақсаттары

7.1.1.1 - жүйелеудің маңызын түсіндіру;

7.1.1.2 - жүйелеуде тірі ағзалардың орнын анықтау

Сабақ нәтижесі:


Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді.

Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты брлесе орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды.Тақырып бойынша қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалаукритерийі

Тақырыптың маңызын түсіндіреді.Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік құзіреттілік


прокариоттар, протистер, гликоген, õитин, õлорофилл.


Ресурстар

Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар  және  әртүрлі  заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер

Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Алдыңғы оқу

Қазақстанда ерекше қорғалатын аймақтар. Жергілікті жердің ерекше қорғалатын аймақтары.

Қазақстан Республикасының Қызыл кітабы. Жергілікті өңірдің ҚР Қызыл кітабына енгізілген жануарлары мен өсімдіктері.

Сабақтың жоспары

Жоспарланғануақыт

Сабақ барысы :

Бағалау түрлері

Басталуы

5 минут

Ұйымдастыру кезеңі 2 минут

Топтарға бөлу.

Тірек сөздер бойынша топқа бөліну.

Оқушыларға сөздер қиындыларын беремін. Әріп қиындыларда сөздер болу керек.

Оқушылар сол сөздер бойынша топтарға бөлінеді.
Психологиялық ахуал қалыптастыру: 3 минут

«Сурете байланысты тілек» тренинг

Оқушыларды шеңберге шақыру,амандасу. Стикерлерге салынған әртүрлі суреттерді ұсыну. Суретті не үшін таңдағанын білу. Оқушылар таңдаған суретке байланысты тілектер айтады.


1-топ

2-топ

3-топ

Суреттер

Жаңа білім

10 минут



Білу және түсіну

Махмуд Қашғари тәрiздi ғұлама ғалымдар республикамызда мекендейтiн жануарлар туралы жазба деректер қалдырды. Бұл салада араб, парсы және Қытай саяхатшыларының да үлесi аз емес.

Республикамыздың жануарлар дүниесiн ғы- лыми тұрғыдан зерттеуге XVII–XVIII ғасырларда ұйымдастырылған экспедициялардың ықпалы мол болды. Әсiресе қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уәлихановтың қосқан үлесi ерекше.

Қазақстанда алғашқы зоологиялық зерттеу- лер XVIII–ХIХ ғасырларда басталды. П. С. Пал- лас – құс пен аңның 45 түрiне, Э. А. Эверсман құстардың 8 түрiне сипаттама берiп, жүйеледi. Н. А. Северцов Түркiстан жануарларының орнала-суы, Г. В. Никольский Балқаш қазаншұңқырындағы омыртқалылар туралы алғашқы ғылыми жинақтарды жариялады.АлХХғасырдыңбасындаАралтеңiзiмен Балқаш көлiнiң балықтарын Л. С. Берг, құстар фау- насын Н. А. Зарудный, П. П. Сушкин, т. б. зерттедi. К. И. Скрябин Оңтүстiк Қазақстанда кейбiр үй хайу- анаттары мен жабайы жануарлардың iшекқұрттарын зерттеп, маңызды деректер жариялады.

Қазақстанда 1924 жылға дейiн зоологиялық мекеме- лер болмады. Қазақстан Республикасының жануарлар дүниесiн Ресей Ғылым академиясы мен Мәскеу мемле- кеттiк университетiнiң, т. б. жоғары оқу орындарының ғалымдары: Н. О. Оленов, Б. С. Виноградов, Б. А. Кузнецов, Б. А. Хохлов, Б. А. Селевин, т. б. зерттедi.

Жабайы жануарларды зерттеу үшiн республи- камызда зоологиялық сектор ашылды (1932). Зерт- теу жұмыстары Ғылым академиясының зоология институты құрылғаннан (1944) кейiн ғана нақтылы жолға қойылды. Омыртқасыз және омыртқалы жа-нуарларды зерттеуде және оларды жүйеге келтiруде көптеген ғалымдар атсалысты. И. А. Долгушин,А. А. Слудский, А. В. Афанасьев, М. И. Исмагилов, К. Ы. Ысқақова, С. И. Ибрашева, П. И. Мариковский, С. К. Сыбанбаев, Е. В. Гвоздев, И. Г. Галузо, С. Н. Боев, Б. А. Домбровский, К. Б. Бердiоңғаров, А. Ф.Ковшарь,Т.Н.Досжанов,А.Бекенов,т.б.ғалымдар зоология ғылымының дамуына ерекше үлес қостыжәне одан әрiдамытуда.



Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.
«Стикердегі диалог» әдісі

(Топ мүшелері сұрақтардың жауабын стикерлерге жазып, қабырғадағы сұрақтар жазылған қағаздарға іледі. кейін пікірлерін қорғайды.)

  1. Тірі ағзалар патшалығын сипаттаңдар.

  2. Жүйелеу маңызы туралы айтыңдар, оның мақсаты мен міндетін нақты- лаңдар.






Оқулық.

Кеспе мәтіндер.

Оқулық,қабырғаға ілінген ватмандар, түрлі-түсті маркерлер.


Ортасы

10 минут



Қолдану

Тіршілікдүниесініңжалпысипаттамасы.Ең ірі көпшілік мойындаған жүйелеу категорияға патшалық жатады. Сендер осы оқу жылында тіршіліктіңнегізгі5патшалығы:прокариоттар, протистер, саңырауқұлақтар, өсімдіктер және жануарларментанысасыңдар.

Прокариоттарға барлық бактериялар жатады. Олардың басты ерекшелігі – жасуша- ларында ядро жоқ. Сондықтан латынша pro

– алдыңғы, бұрынғы және kargon – ядро деген атаудан алынған. Сөзбе-сөз мағынасы про- кариоттар ядроға дейінгі ағзалар. Олар біздің ғаламшарымызда ең бірінші пайда болды. Шамамен эволюция барысында олардан едәуіржетілген ядролық ағзалар эукариоттар: саңырауқұлақтар, өсімдіктер мен жануарлар түзілген.

Барлық бактериялар прокариоттар бір жасушадан тұрады. Олар колония – жасушалартоптары түрінде болуы мүмкін.

Бірақ олардың денелері көптеген жасуша- лардан тұрмайды. Яғни прокариоттар ешқашан көпжасушалы болмайды. Жануарлар,өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың денелері бір жасуша- дан да, көптеген жасушалардан да тұрады. Өсімдіктер патшалығына жасыл зат хлорофиллкөмегіменжарықтан энергия алуға қабілетті ағзалар жатады. Өсімдіктерқозғалмайды, сондықтан олар бүкіл тіршілік бойыөседі.Олардыңжасушаларының құрылысының ерекшелігі туралы келесі бөлімде

қарастырамыз.

Жануарлар патшалығына жарықтан энергия алуға қабілетсіз ағзалар жатады. Олар құрамында қоректік заттар: нәруыздар, май- лар мен көмірсулар бар қоректі қажетсінеді. Жануарлар қозғалғыш, осы үдерісіне көп энергия жұмсайды. Өсімдіктер мен жануарлардың айырмашылығы туралы кейін қарастырамыз.

Өсімдіктер мен жануарлардың негізгі жүйелеукатегориялары. Өсімдіктер мен жануарлардағы көптеген систематикалық категори- ялар сәйкес келгенімен, оларда екі айырмашылық болады. Барлық эукариоттардың ең кіші систематикалық категориясы – түр. Бір түрге жататын даралар өзара будандаса алады. Олардың құрылысы ұқсас, оларға бірдей жағдай қажет, тіршілік үдерістері де ұқсайды. Туыс (жақын) түрлер туысқа біріктірілді. Әрі қарай едәуір ірі жүйелеу ка- тегориялар кетеді. Олардысалыстырайық.

Өсімдіктерде: Патшалық Бөлім Класс Қатар Тұқымдас

Туыс Түр.

Жануарларда: Патшалық Тип Класс Отряд Тұқымдас

Туыс Түр.
Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Ортақ тапсырма: «Пкірлер» парағы әдісі

1. Алған білімдеріңді пайдаланып, сендерге белгілі ағзалар (ит, үйеңкі, туберкулез таяқшасы) тірі ағзалардың белгілі бір патшалығына жата- тынын дәлелдеңдер.

2. Жүйелеудің қалыптасуы мен дамуына өз үлестерін қосқан ғалымдар туралы хабарлама жасаңдар.

Талдау

«Броундық қозғалыс» Оқушылар сыныпты шарлап, талқыланатын мәселе бойынша ақпарат жинап, басқалармен пікірлеседі. Бұл тәсілді қолданғанда оқушыларға партаға отыруға болмайтынын ескерту керек.

1. «Патшалық – ірі жүйелік санат» дегенге келісесіңдер ме? Оқулықты пайдаланып, «иә» және қосымша ақпарат көздерін қолданып, «жоқ» дегенге дәйек келтіріңдер.

2. Өсімдіктер мен жануарлардың негізгі жүйелік санаттарын сызба түрінде бейнелеңдер.


«Пкірлер» парағы әдісі, сұрақтар жазылған парақшалар,қалам.


Оқулықтағы мәтінді оқып алады.

Сергіту сәті

2 минут

https://www.youtube.com/watch?v=i8FFtlTwJRs



Миды шынықтыру тапсырмасын орындайды.

Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

Синтез

«Карточкадағы терминдер» әдісі

Орталық цилиндр құрылысы,тамырдың өткізгіш қызметі,Перицикл мен камбийдің орналасуы,жасуша құрылысының ерекшелігі,тамыр сіңіретін судың қозғалысы. деген сөздер топтарға таратылады.

Тапсырма: Сыныпты аралап жүріп, осы термиді өзге топтардағы оқушыларға түсіндіріп береді.

1. Мынадай түрлерді жүйелеңдер: кәдімгі қайың, кәдімгі амеба, тұщы гидра.

2. Өсімдіктер мен жануарлардың әртүрлі жүйелік санаттарын еске түсірің- дер. Осы айырмашылықтарды енгізу керек пе?



Карточкада жазылған терминдер



Бағалау
5 минут

Кері байланыс

3 минут



Бағалау парақшасы Дұрыс жауапқа 5 балл.


Оқушының аты-жөні

«Стикер

дегі диалог» әдісі

«Пкірлер» парағы әдісі

«Броундық қозғалыс»

«Карточкадағы терминдер» әдісі

Балл














































































































Рефлексия парағы


Сабақтағы жетістіктерім

Оның себептері

Сабақтағы жетістіктерім

Оның себептері
















Бағалау парақшасы

Қағаз қиындылары.

Қосымшаақпарат


Саралау – Сізқосымша

Көмеккөрсетудіқалай

жоспарлайсыз? Сіз

қабілетіжоғары

оқушыларғатапсырманы

күрделендірудіқалай

жоспарлайсыз?

Бағалау - Оқушылардың

Үйренгенінтексеруді

Қалайжоспарлайсыз?

Пəнаралықбайланыс

Қауіпсіздікжəнееңбекті

Қорғауережелері

АКТ-менбайланыс

Құндылықтардағы

Байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу

мақсаттары

шынайыма?

Бүгіноқушылар

не білді?

Сыныптағыахуал

Қандайболды?

Мен жоспарлаған

Саралаушаралары

тиімдіболдыма?

Мен берілген

Уақытішінде

үлгердімбе? Мен

өзжоспарыма

қандайтүзетулер

енгіздімжəне

неліктен?



Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сəйкес


Келетінсұрақтарғажауапберіңіз.


10

Сабақтың тақырыбы:

Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктер.

Мұғалімнің аты-жөні:

Күні:

СЫНЫП: 7


Қатысқан оқушылар саны:


Қатыспаған оқушылар саны:

Сабақ негізделген оқу мақсаттары

7.1.1.3 - омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың құрылысының ерекшеліктерін сипаттау


Сабақ нәтижесі:


Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты брлесе орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды.

Бағалаукритерийі

Тақырыптың маңызын түсіндіреді.Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік құзіреттілік


Омыртқалы және омыртқасыздар, мантия, õитин, ішкі қаңқа, бассүйектілер.


Ресурстар

Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар  және  әртүрлі  заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер

Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Алдыңғы оқу

Тірі ағзалардың бес патшалығына жалпы сипаттама: прокариоттар, протисталар, саңырауқұлақтар, өсімдіктер, жануарлар. Өсімдіктер мен жануарлардың негізгі жүйелік топтары: Патшалықтар. Типтер. Бөлімдер. Кластар. Өсімдіктер мен жануарларды жүйелеудің маңызы.

Сабақтың жоспары

Жоспарланғануақыт

Сабақ барысы :

Бағалау түрлері

Басталуы

5 минут

Ұйымдастыру кезеңі 2 минут

Топтарға бөлу.

Тірек сөздер бойынша топқа бөліну.

Оқушыларға буын қиындыларын беремін. Буын қиындыларын құрастырғанда тақырыпқа сай сөздер шығуы керек.
Психологиялық ахуал қалыптастыру: 3 минут

«Сәлемдесу» жаттығуы
Мақсаты: қатысушылармен сәлемдесу, топқа энергия беру;
Жаттығу барысы:
Қатысушыларға шеңбер құрып тұруға және 4 топқа бөліну ұсынылады: «европалықтар», «жапондықтар» , «африкандықтар» және «италиандықтар». Кеійін әрбір қатысушы шеңбер бойымен жүріп, «өз амандасу тәсілімен» барлығымен сәлемдеседі: «европалықтар» қолдарын қысады, «жапондықтар» бастарын иеді, «африкандықтар» мұрындарымен, «италиандықтар» құшақтасады.


1-топ

2-топ

3-топ

Әрбір қатысушы әр түрлі рольдерді болуы үшін, жаттығуды қайталауға болады.


Жаңа білім

10 минут



Білу және түсіну

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.



Омыртқасыздардыңбелгілері.Ламаркомыртқасыздарғаорталық бөлігі омыртқа жотасы болып табылатын ішкі қаңқасы жоқ барлықжануарларды жатқызды. Омыртқасыздарда не шеміршекті, не сүйекті бассүйегіболмайды.

Барлық жануарды омыртқалылар мен омыртқасыздарға бөлу за- манауи жүйелеуге сәйкес келмейді. Яғни «омыртқасыздар» деген түсініктің өзі қандай да бір жүйелеу категория болып табылмайды. Бірақ былай бөлу биологияда шамамен 200 жылдан бері бар және ол қолайлы болғандықтан қазіргі кезге дейін қолданылады. Сондықтан бізжануарлардыңомыртқасыздаржәнеомыртқалылардегенекітобын қарастырамыз.

Омыртқасыздардың негізгі типтері. Жануарлар патшалығының ең қарапайым өкілдері – біржасушалылар. Олар қарапайымдар типін құрайды. Жасушалары бір-бірінен аз айырмашылық жасайтын алғашқы нағыз көпжасушалы жануарлар губкалар типіне жатады. Олар мұхитта тіршілік етіп, судан сүзіп алған ұсақ жәндіктермен енжар қоректенеді. Омыртқасыз жануарлар эволюциясының келесі кезеңі ішекқуыстылар типінен тұрады (30-сурет). Ішекқуыстыларда екі қабат қалыптасып, жасушаларының бір-бірінен қатты айырмашылықтары болады. Оларэнтодерма және эктодерма деп аталады. Ішекқуыстыларға маржандар, медузалара, саңырауқұлақтар жатады. Эволюциядағы келесі қадам жасушалардың үш қабатынан тұратын және бұлшық ет жүйесі бар жануарлардың пайда болуы. Ең бірінші пайда болған мұндай жануарлар – жалпақ құрттар. Олардыоңайажыратуғаболады,себебіолардыңденелеріүстіненастынақарай жаншылған сияқты, сондықтан жалпақ құрттар деп аталады. Жалпаққұрттардан кейін едәуір жетілген жұмыр құрттар типі пайда болды. Бұл жануарларда ішінде алғаш рет ішкі мүшелері орналасқан дене қуысы пайда болды. Бұл қуыс қысым арқылы сұйықтыққа толы, сондықтанмұндайқұрттарденесініңкөлденеңқимасыдөңгелекболып көрінеді.

Әрі қарай омыртқасыздар эволюциясында буылтық құрттар типі пайдаболды.Бұлтипөкілдеріноңайажыратуғаболады,себебіолардың денесі жеке буылтықтарға сегменттергебөлінген

сияқты. Оларға шұбалшаң, сүлік сияқты жануарларжа- тады. Бұл омыртқасыз жануарлардың өте маңызды типі. Буылтық құрттарда эволюцияда алғаш рет қан және қан тамырлары жүйесі пайда болды. Ежелгі буылтық құрттардан ұлулар, буынаяқтылар типі және омыртқалы жануарлардың арғы тегішықты.

«Еркін микрафон» әдісі (Микрафонды бір-біріне беру арқылы әрқайсысы жауаптарын айтады.)

1. Омыртқалылардың негізгі класын атаңдар.

2. Омыртқасыздардың негізгі типтерін атаңдар.


Оқулық.

Кеспе мәтіндер.

Микрафон

Ортасы

10 минут



Қолдану

ТВ шоу

(Теледидарға арналған бағдарлама дайындайды. Әр топ бірлесе отырып сұраққа айғақтар мен дәлелдер табады. Жиналған мәліметтерді білетін бір оқушы ортаға шығып, журналист сұрақтарына жауап береді.)

Ұлулартипінеденесіндеміндеттітүрдеарнайытеріқатпары–ман- тиясы (шапанша) бар жануарлар жатады. Мантиядан көбінесе бақалшық (раковина) түзіледі. Бұлар – ұлулар, устрицалар, сегізаяқтар, теңіз құрттары.

Буынаяқтылар типі сыртқы қаңқасы қатты зат хитиннен тұратын жануарлар жатады. Бұл типтің барлық өкілдерінің денесі мөлшері әртүрлі буылтықтарға – сегменттерге бөлінеді.

Аяқтары да буын арқылы байланысқан бөліктерден тұрады, солүшін осылай аталған. Оларға шаянтәрізділер, өрмекшітәрізділер мен жәндіктержатады.

Омыртқалылардың белгілері. Басты белгісі ішкі қаңқасы болып табылады. Ол сүйекті немесе шеміршекті болуы мүмкін. Бастысы омыртқалыларда ол үнемі денесінің бойымен ось – омыртқа жотасы немесе желі (хорда) түрінде созылып жатады.

Омыртқалылардың негізгі кластары. Омыртқа жотасы немесе желісі (хорда) бар барлық жануарлар желілілер типінің өкілдер, тип тармағы: бассүйектілер (омыртқалылар). Омыртқалылар тип тармағына: сүйекті балықтар, шеміршекті балықтар, қосмекенділер, құстар мен сүтқоректілер кіреді. Бұл жануарлардың барлығында омыртқа жотасы мен бассүйек болады.
Талдау
Ортақ тапсырма: «Стоп-кадр» әдісі

(Суреттер беріледі. Оқушылар суреттерді сөйлетеді. )



1. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың тіршілік ортасын анықтаң- дар. Бұл оларды омыртқасыздар және омыртқалылар деп бөлуге әсер етті ме?

2. Өздеріңе белгілі жануарларды омыртқасыздарға және омыртқалыларға бөліңдер.



Дәлелдер мен айғақтар жинайды. Ортаға шығып айтып береді.
Оқулықтағы мәтінді оқып алады.Суреттер.


Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

Синтез

  1. Кестені толтырып,салыстырыңдар.



Омыртқасыздар

Омыртқалылар

Тип

Белгі

Тип тармағы

Белгі

Қарапайымдар




Қабықтылар




Губкалар




Басжелілілер




Ішекқуыстылар




Бассүйектілер (омыртқалылар)




Жалпақ құрттар




Класс

Өкілі

Жұмыр құрттар




Балықтар




Буылтық құрттар




Қосмекенділер




Ұлулар




Жорғалаушылар




Буынаяқтылар




Құстар




Сүтқоректілер








Сызылған дайын кластерлер



Бағалау
5 минут

Кері байланыс

3 минут


Бағалау парақшасы Дұрыс жауапқа 5 балл.

Ж.Б. Ламарктің омыртқасыздар мен омыртқалыларды жүйелеудегі рөліне баға беріңдер.


Оқушының аты-жөні

ТВ шоу

«Стоп-кадр» әдісі

Кластер

Топтық жұмыстарды қорғау

Балл














































































































Рефлексия
«Бір ауыз сөз»

Оқушылар стикерге сабақ туралы бір ауыз сөз жазып, оны тақтаға жапсырады.Өз ойларын түсіндіріп береді. Стикерлерге сабақты бағалайтын келесі сөздерді жазуға болады. (Ұнады,қажет,пайдалы, білдім, үйрендім,қызықты, ұмтылдым,есте сақтадым)




Бағалау парақшасы

Түрлі –түсті стикерлер

Қосымшаақпарат


Саралау – Сізқосымша

Көмеккөрсетудіқалай

жоспарлайсыз? Сіз

қабілетіжоғары

оқушыларғатапсырманы

күрделендірудіқалай

жоспарлайсыз?

Бағалау - Оқушылардың

Үйренгенінтексеруді

Қалайжоспарлайсыз?

Пəнаралықбайланыс

Қауіпсіздікжəнееңбекті

Қорғауережелері

АКТ-менбайланыс

Құндылықтардағы

Байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу

мақсаттары

шынайыма?

Бүгіноқушылар

не білді?

Сыныптағыахуал

Қандайболды?

Мен жоспарлаған

Саралаушаралары

тиімдіболдыма?

Мен берілген

Уақытішінде

үлгердімбе? Мен

өзжоспарыма

қандайтүзетулер

енгіздімжəне

неліктен?



Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сəйкес

Келетінсұрақтарғажауапберіңіз.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

Жетілдіруге көмектесетін не білдім?