ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 12.12.2023
Просмотров: 132
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
30) Тынысалукешендеріжәнетынысалу улары
Тынысалу кезіндегі ауадан көптеген газдарды: азот оксиді (NO), көміртекоксиді, этан, пентан және гидрокарбонатты анықтауға болады. Ауыр ұшқыш емес субстанциялар (қабыну медиаторы, цитокиндер, оксиданттар) ауаның конденсатынан анықталады.
Өкпенің көптеген ауруларында, бронхиалды астма, өкпенің созылмалы обструктивті аурулары, бронхоэктазалар, муковисцидоз, өкпенің интерстициалды ауруы, созылмалы қабыну мен және оксидантты стресспен сипатталады. Бронхтың қабырғалық қабынуын «Алтын стандарт» бағалауында биопсияны алып фибробронхоскопиямен анықтау.
Тынысалу жолының қабынуында ұшқыш емес медиаторлар мен маркерлерді алу үшін инвазивті зерттеу әдісі керек, яғни бронхоальвеолярлы лаваж және индуцирленген қақырықтыалукерек. Бұл процедуралар жиі жасалмайды.
Дем шығарудағы ауа конденсаты ауаны тоңазыту арқылы алынады, бұл әдіс неинвазивті деп аталады, ол өкпенің жұмысына және қабынуға әсер етпейді. 1-3 мл конденсат алу үшін 10-15 минут қалыпты тыныс алу керек.
Кәзіргі кезде дем шығару конденсатында ұшқыш емес заттар, соның ішінде, нәруыздар, липидтер, оксиданттар және қабыну медиаторлары табылды.
СУТЕК ПЕРОКСИДІ
Сутек пероксиді (Н2О2) қабыну жасушаларымен шығарылады (эозинофилдермен, нейтрофилдермен және имакрофагтармен). Н2О2 нің артық мөлшері бронх эпителияларына цитотоксикалық әсер етеді де қабыну медиаторларының және бронхтың гиперреактивтілігін арттырады. ДШ да Н2О2нің концентрациясы конденсатта артады және темекі тартатын адамдарда 5 есе көп бөлінеді.
Дем шығарғанда Н2О2нің конденсаттағыконцентрациясыныңкөбеюібронхоэктаза , респираторлы дистресс-синдром жәнеөкперагында, өкпенің созылмалы обструктивті ауруында(СОӨА), бронхиялық астмада байқалады.
ЭЙКОЗАНОИДТАР
Эйкозаноидтар– арахидон қышқылдарының метаболиттері– қабыну медиаторларына жатады. Ол тегіс бұлшық еттерінің жиырылуына, вазоконстрикцияға, вазодилатацияға, тамырлардың өткізгіштіктерінің артуына, шырыштың гиперсекрециясына, жөтелге және қабыну жасушаларының келуіне жауапты. Оларға простагландиндер, тромбоксан, изопростандар және лейкотриендер (ЛТ) жатады.
Бұл медиаторларды ДШ конденсатынан инвазивті емес әдіс арқылы анықтау лейкотриендердің антагонистерінің эффективтіліктерін немесе томбоксанның ингибиторларын анықтауда қанның ,зәрдің және бронхоальвеолярлы лаважға қарағанда өте тиімді.
8-Изопростан оксидативті жасушалық стрессті, яғни тыныалу жолының қабынуын туғызады. Бронхиаллды астмада, темекі тартатындарда, муковисцидозда, идиопатикалық фиброзданушы альвеолитте 8-изопростанның ДШ конденсатында мөлшері артады және ол қабыну процесінің маркері бола алады.
ЛТВ4 пен цистеиндік ЛТ бронхиалды астмамен ауыратындардың конденсатында артады, сондықтан конденсаттағы ЛТ бронхиалды астма мен ЛТның антагонистерін анықтауда маркер бола алады.
NO МЕН БАЙЛАНЫСТЫ ӨНІМДЕР
Көптеген зерттеулерден Дш дағы конденсаттан бронхиалды астмамен ауыратындарда нитраттардың, нитриттердің және нитрозотиолдың жоғары мөлшері табылды. Әсіресе пероксинитриттіыдыратқандағыөнім- нитротирозиніңмөлшері ересектерде де, жас балаларда да жоғарылаған. Осының әсерінен бронхиалды астмамен ауыратын балаларда муковисцидоз асқынуы жүреді.
ПРОТЕИНДЕР ЖӘНЕ ЦИТОКИНДЕР
Дем шығаратын тыныс конденсатының ақуыз құрамы туралы қарама-қайшы деректер бар. Темекі шегушілерде дем шығаратын ауа конденсатындағы жалпы ақуыздың темекі шекпейтіндерге қарағанда жоғарылағаны анықталды.Нәруыздардың ДШ конденсатындағы: интерлейкин- 1, рецепторлық протеин интерлейкин-2 (ИЛ-2), ісік некрозының факторы ИЛ-6 өкпе ауруларының әртүрінде деңгейлері әртүрлі болып келеді. ИЛ-8 дің деңгейі муковисцидоздың асқынған түрінде жоғарылайды.
БАСҚАЗАТТАР
ДШ ның конденсатында 100 химиялық заттар табылған, соның ішінде зәр және қымыздық қышқылдары, жедел фазалық реагенттер (С-реактивті белок, серомукоид), ацетилхолин, серотонин, гистамин және микроэлементтер.
Ацетилхолин, катехоламин, гистамин және серотонин мөлшерлерінің көбеюі шахтерлардан табылған, олар силикоздың алдыңғы сатысы болып табылады.
Бронхиалды астмамен ауыратындардан кальцийдің жоғары деңгейі, ал магнийдің төменгі деңгейі табылған.
31) Гипоэнергетикалық жағдайдың биохимиялық механизмдері
Тынысалуды бақылау– бұл бұзылмаған митохондриялардың қасиеттері. БТ ның барлық компоненттері бар болып, бірақ АДФ жоқ болса БТ ның жылдамдығы тежеледі. АДФ тың мөлшері көбейіп, ал АТФ тің мөлшері азайса, БТ ның жылдамдығы артады.
Тіндік тынысалу деңгейін шектейтін шарттар,яғни гипоэнергетикалық жағдайдың себептері:
-
АДФ пен субстраттың жеткіліктігі; -
Тек субстраттың жеткіліктігі; -
БТ тізбегінің барлық субстраттары мен компоненттерінің концентрациялары қаныққан күйде болғанда осы тізбектің өзіндік қабілеттілігі; -
Тек АДФ тың жеткіліктігі; -
Тек оттектің жеткіліктігі.
32) Гиперэнергетикалықкүйдіңбиохимиялықмеханизмдері
Тынысалуды бақылау– бұл бұзылмаған митохондриялардың қасиеттері. БТ ның барлық компоненттері бар болып, бірақ АДФ жоқ болса БТ ның жылдамдығы тежеледі. АДФ тың мөлшері көбейіп, ал АТФ тің мөлшері азайса, БТ ның жылдамдығы артады.
Тіндік тынысалу деңгейін шектейтін шарттар,яғни гиперэнергетикалық жағдайдың себептері:
-
АТФ шамадан тыс синтезделуі; -
субстраттың жеткіліксіздігі; -
БТ тізбегінің барлық субстраттары мен компоненттерінің концентрациялары қаныққан күйде болғанда осы тізбектің өзіндік қабілеттілігі; -
Оттектен басқа заттарды қажет етеді.
33) Демшығарғанауадағы ауру белгілері
Өкпенің респираторлық қызметінен басқа метаболикалық және дем шығару қызметтері болатындығы белгілі. Өкпеде әсіресе серотонин, ацетилхолин және аздаған мөлшерде норадреналин сияқты заттар ферменттердің әсеріне ұшырайды. Өкпе ең қуатты ферментативті жүйеге ие, олар брадикининді жояды (қанның бір айналымында өкпеге кіретін 80 % брадикининді активсіздендіреді). Өкпе тамырларының эндотелияларында тромбоксан В2 мен простагландиндер синтезделеді, ал простагландиндердің Е және Fа 90—95 % өкпеде активсізденеді.Өкпе капиллярларының ішкі жағында көп мөлшерде ангиотензин-конверсиялаушы ферменттер бар, олар ангиотензин I ді ангиотензин II ге айналдыруды катализдейді. Өкпе қанды ұйытатын және ұйытпайтын факторларды синтездеу қабілеті арқылы (тромбопластин, ф VII, VIII факторлары, гепарин), қанның агрегаттық күйін реттеуде маңызды рөл атқарады.Өкпе арқылы зат алмасуы кезінде жалпы ағзада және өкпе тіндерінде түзілген ұшқыш заттар бөлінеді. Мысалы ацетон майлардың тотығу реакциялары кезінде бөлінеді, аммиак пен күкіртті сутек — амин қышқылдарының алмасуында, қаныққан көмірсулар — көп қанықпаған бос май қышқылдарының пероксидтік тотығуы кезінде бөлінеді. Дем шығару кезінде заттардың сандық және сапалық мөлшерлеріне қарай заттар алмасуының өзгерістері және ауру белгілері туралы қорытынды жасауға болады.
Ерте заманнан адамның демінен немесе терісінен шыққан ароматты ұшқыш заттардың құрамына қарап ауруға диагноз қоя білген. Осы ерте заманның жолын ары қарай дамыта келіп, ХХ ғасырдың басында атақты клиницист М.Я. Мудров былай деп жазады: « Иісті сезіну тек өзіңіздің киіміңізден шыққан ароматқа бағытталмау керек, ауруды қоршаған жаман иіске және оның демінен және терінен шыққан барлық иісті сезінуге бағытталыну керек».
Ұзақ уақыт дем шығарудың (ДШ) анализіне онша көңіл бөлмеді. Бірақ 1784 жылдан бастап оны зерттеу жаңа сатыға көтерілді — оны шартты түрде «параклиникалық» немесе «зертханалық» деп атаймыз. Сол жылы француз ғалымы Ан-туан Лоран Лавуазье атақты физик және математик Симон Лапласпен бірігіп бірінші рет теңіз шоқасының дем шығаруына зертханалық жұмыс жүргізді. Олар шошқаның демінен тұншықтыратын газды, яғни көмірқышқылын тапты және өкпеден өзгеріссіз шығатын инертті бөліктерді тапты. Бұл бөліктер кейіннен көмірқышқыл газы мен азот деп аталынды. «Өмірдегі құбылыстар ішіндегі ең ғажайыбы және көңіл аударатыны дем шығару », — деп жазды А.Л. Лавуазье.
Көп уақыт (ХVIII—ХIХ ғасырларда) ДШ анализі химиялық әдістермен жүргізілді. ДШ дағы заттардың концентрациялары аз, сондықтан оларды анықтау үшін өте көп ауаны жұтатын заттарға және ерітінділерге жіберу керек болды.
XX ғасырдың ортасынан және кәзіргі күнге дейін хроматография мен масс-спектрографияДШ да ең кең көлемде қолданылатын аналитикалық әдістердің біріне жатады. Осы әдістермен ДШ 400 ұшқыш метаболиттер анықталды, олардың көбісі қабыну және басқада аурулардың маркерлері бола алады. ДШ уш кезеңге тоқтала кеткен жөн.
Біріншіден , ДШ процесінде шыққан ұшқыш заттарды зерттеу тек теориялық емес практикалық маңызы зор. Оның мысалы ретінде капнографтар. Басқа мысал— азот оксидін (NO) анықтау. Бірінші рет оны ДШ 1991 ж. L. Gustafsson у қоян, теңіз шошқасын және адамдарға қолданған 1996 ж. Ал в2003 ж . NO детекторы өндірісте жасалынып шыға бастады. Даыған елдерде азот оксидін анықтауды тынысалу жолдарының қабыну маркері ретінде пульмонологтар, аллергологтар кеңінен қолданады. Олар оны созылмалы обструктивті өкпе ауруларына қарсы терапия жүргізу үшін де қолданады.
Екіншіден, ДШның диагностикалық маңыздылығы тынысалу органдарының ауруларында пайдаланылады — бронхиалды астмада, ЖРВИ, бронхоэктатикалық ауруларда, фиброзданатын альвеолитте, туберкулезде, өкпе трансплантатының сәйкес келмеуінде, саркоидозда, созыдмалы бронхитте, өкпенің туберкулезінде, аллергиялық ринитте және басқаларында..
Үшіншіден, ДШ кейбір патологияның даму кезінде басқа әдістермен анықтай алмаған жағдайда сезімтал келеді. Мысалы, өкпе рагының ертерек белгісін ДШдан шыққан алкандар мен монометилденген алкандарды анықтау арқылы диагнозын қоюға болады, ал өкпе ісігінің стандартты скрининг-зерттеулері сол кезеңде патологияны көрсетпейді. Бұл проблеманы зерттеу Phillips et al., в 1999 ж. жалғасты және олар ими ДШ арқылы 22 ұшқыш органикалық заттарды тапты, олардың мөлшері өкпе ісігінде көбірек кездеседі. Италиян ғалымдары стиролды және изопрендерді ДШ да ісік процесстерінің биомаркерлері ретінде қолдануды ұсынды — диагноз 80 % ауруларда дұрыс қойылды.
Аэрозольді бөлшектердің екі түрлі түзілу әдістері бар:
1. Конденсациялық — кішіден үлкен бөлшектердің — оте қаныққан бу молекулаларынан сұйық бөлшектердің түзілуі.
2. Диспергациялық — үлкеннен кішіге қарай — респираторлық жолды жауып тұрған бронхоальвеолярлы сұйықтықтың тынысалу жолында ауаның турбулентті тасқынынан ұнтақталуы.
Аэрозольді бөлшектердің орташа диаметрі қалыпты жағдайда 0,3 мкм, ал саны —1 см2 де 0,1—4бөлшектер болады. Ауаны тоңазытқанда су буы және оның құрамындағылар конденсацияланады да оған сандық анализ жасауға болады.
Сонымен, ДШдағы, қан сарысуындағы, өкпе тіндеріндегі және бронхо-альвеолярлы сұйықтықтардағы химиялық заттардың концентрацияларының өзгерістері диагностикалық мүмкіндіктері бір бағытта жүреді