Қазіргі уақытта, мамандар атап өткендей, көлдегі балық қоры айтарлықтай азайып кетті. Көлдің ластануы мен судың жетіспеушілігі балықтардың қырылуына әкелді. Соңғы жылдардағы зерттеу нәтижелері бойынша балық аулау 1972 жылмен салыстырғанда 30 есеге азайып, түрлік құрамы да төмендеген. Сом, амур, сазан мүлде кездеспейді, көксерке және басқа да түрлері сирек болды.

Суда және суға жақын құстар. Өңірдегі дала көлдерінің желісі – Билікөл, Таскөл, Ақкөл, Дарбаза және Теріс-Ащыбұлақ су қоймасы 1983 жылға дейін Қазақстанның оңтүстігінде көптеген су және жартылай су құстары үшін қолайлы орта құрды.

Бұл көлдердің құстар үшін күзгі және көктемгі көші-қон кезіндегі маңызы зор - бұл көлдер арқылы құстардың үлкен миграциялық жолдары өтеді, олар демалу және қоректену үшін тоқтайды. Өлкетанушылар мен аңшылар атап өткендей, бұрын ұшу кезінде Билікөлде көптеген құстар демалып, қоректенетін.

Алайда, ластануына байланысты Билікөл көлі қазіргі уақытта су құстары үшін жеткілікті қолайлы тіршілік ортасын жасай алмайды. Олар азайып, басқа көлдерге тоқтағанды ​​жөн көреді. Соған қарамастан, суда жүзетін және су маңындағы құстар әлі күнге дейін көлдің қамыстарында қоныстанады: үйрек, тай, ащы; шағалалар көлдің үстінен анда-санда ұшып жүреді. Көктемгі су тасқыны кезінде таяз суларда ақ құтандарды байқауға болады.

Әдістер

Билікөл көлінің суы мен түбі шөгінділерінің химиялық ластану дәрежесін анықтау бойынша талдау нұсқау бойынша жүргізілді [10,11]. Химиялық талдау үшін су үлгілері қайықтан суретте көрсетілген схема бойынша алынды. Су бетін толық жабу үшін ирек жол бойымен және деректерді өңдеу және су үлгілерін талдау стандартты әдістер бойынша жүргізілді [12,13,14].

Сурет 2 – Билікөл көлінің бетінен алынған үлгілердің схемасы
Меншікті электр өткізгіштігін анықтау әдісі. Меншікті электр өткізгіштік судың жалпы тұздық құрамының көрсеткіші ретінде судағы иондардың мөлшерін көрсетеді. Судың шамалы ластануының өзі электр өткізгіштігін күрт арттырады, сондықтан ол судың маңызды көрсеткіштерінің бірі болып саналады.

Меншікті электр өткізгіштігін өлшеу «Кондуктометр 340i» құрылғысында су сынамасын алғаннан кейін бірден жүргізілді. Өлшем бірлігі - Siemens бір метр. Судың жалпы тұздық құрамы мг/дм3-пен өлшенетін жалпы минералданумен бірдей.

рН анықтау әдісі. Сутегі индикаторы рН – оның қышқылдық немесе сілтілік дәрежесі – сутегі иондарының концентрациясы арқылы анықталды. РН анықтау «Иономер -360i» аспабында жүргізілді.

---

Фторидтерді анықтау әдісі. Фторидтер колориметриялық әдіспен анықталды, оның мәні ерітіндідегі заттың концентрациясын оның түсін өзгерту арқылы анықтау болып табылады.

Егер ерітінді сарыға айналса, бұл суда фтордың айтарлықтай мөлшерінің болуын көрсетеді, ал егер қызыл қызыл түс сақталса, бұл норма. Экспресс-талдау көл суының сынамасы сарғайғанын, ал бар тазартылған судың қызыл түске боялғанын көрсетті. Сондықтан көлден алынған су үлгісінде фтордың едәуір мөлшері бар. Кейінірек су үлгісіндегі фтордың нақты құрамын есептеу үшін Genway-6300 фотоэлектроколориметрі арқылы колориметрия әдісі қолданылды.

Фосфор қосылыстарын анықтау әдісі. Фосфаттар аналитикалық жолмен, фосфаттардың молибдатпен қышқылдық ортада фосфомолибди қышқылының түзілуімен әрекеттесу әдісімен анықталды.

Фосфаттардың болуы ерітіндіні көк түске бояйды және суда фосфор қосылыстарының бар-жоғын көк түспен көруге болады. Ал фосфордың мөлшері Спекол-1500 аспабында келесі реттілікпен колориметриялық әдіспен ақырында анықталды. Сүзілген су үлгісін 50 см3 цилиндр арқылы 100 см3 колбаға салады, 10 см3 аралас реагент қосады, колбаның ішіндегісін жақсылап араластырады. Ерітінді көкшіл түске ие болады, бұл фосфор қосылыстарының аз болуын көрсетеді. 10-15 минуттан кейін ерітіндінің оптикалық тығыздығы Спеколь-1500 фотоэлектроколориметрінде өлшенеді.

Оттегінің биохимиялық қажеттілігін анықтау әдісі – БОД5. БПК5 - судағы микроорганизмдер мен тұрақсыз органикалық заттардың тотығуына жұмсалатын суда еріген оттегінің мөлшері. Талдау 20°С температурада 5 күн бойы жарықсыз судың бірлік көлеміндегі органикалық заттардың тотығуына кеткен оттегінің мөлшерін анықтайды.

Ерітілген оттегінің мөлшері су қоймасының оттегі режимін сипаттайды және оның экологиялық-санитарлық жағдайы үшін, гидробионттардың тыныс алуын қамтамасыз ету үшін маңызды. Ол сондай-ақ резервуардың өзін-өзі тазарту үшін қажет, өйткені ол органикалық қоспалардың тотығу процестеріне және өлі организмдердің ыдырауына қатысады.

Ерітілген оттегінің концентрациясының төмендеуі коллектордағы биологиялық процестердің өзгеруін, қабаттың биохимиялық тотыққан органикалық заттармен ластануын көрсетеді.

БПК5 еріген оттегінің концентрациясы [10] формуласы бойынша есептеледі:
С₁= ,
мұндағы: С1 – еріген оттегінің концентрациясы, 8 – атомдық оттегінің эквиваленттік массасы; См – тиосульфаттың титрленген стандартты ерітіндісінің концентрациясы, моль/л; Vt – натрий тиосульфаты ерітіндісінің жалпы көлемі, V – анықтау үшін алынған үлгінің көлемі; V1 – магний сульфаты мен калий йодид ерітінділерінің қосылуы нәтижесінде ығыстырылған үлгінің көлемі.

---

Нәтижелер мен талқылаулар

Көл түбінен су мен топырақтан талдау үшін сынама алу 20 көрсеткіш бойынша судың құрамын алдын ала зерттегеннен кейін жүргізілді. Қойындыдағы судың құрамындағы шамалы болуына байланысты жеке ингредиенттерді талдаудан алып тастағаннан кейін. 1 15 ингредиент бойынша талдау нәтижелерін көрсетеді.

Соңғы 40 жылдағы жалпы минералдану және сульфаттар, фосфаттар мен фторидтер, БПК5 және еріген оттегі бойынша көлдегі судың ластануының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы бойынша статистикалық мәліметтердің салыстырмалы талдауы 3 суретте берілген.

а

б

в

Сурет 3 - Көрсеткіштер динамикасы: а) судың жалпы минералдылығы (мг/дм³) және сульфаттардың болуы (мг/дм³), б) фосфаттың болуы (мг/дм³) и фторидтердің (мг/дм³), в) БПК₅ және соңғы 40 жылда еріген оттегінің болуы көрсеткіштері
Судың жалпы тұздылығы үшін ШРК 1000 мг/дм3 құрайды. 1972 жылғы көрсеткіштер химиялық зауыттардан алғашқы су төгуге дейін алынған. Тұздың ең жоғары концентрациясы 1988-89 жылдары байқалды, ол сәйкесінше 4289 және 4208 мг/дм3-ке жетіп, ШРК-дан 4,3 есе асып түсті. Сульфаттың ең жоғары мөлшері 1989 жылдан бері байқалды, ол кезде ол 2377 мг/дм3 болды.

Фосфаттың ең жоғары мөлшері 1981 және 1985 жылдары байқалады. 1985 жылы олар 3,582 мг/дм3 құрады, бұл ШРК-дан 1,02 есеге аздап асып түсті, фосфат бойынша 3,5 мг/дм3-ке тең. 1989 жылдан бастап фосфат мөлшері тұрақты түрде төмен деңгейде сақталып келеді.

Фторидтердің максималды мөлшері 1986 жылы болды. 0,75 мг/дм3 фторидтер үшін ШДК-мен 3,25 мг/дм3, және барлық жылдар бойы ШРК-дан 4,3 есе жоғары деңгейде қалып отыр.

БПК5 үшін де солай. БПК5 үшін ШРК 1 мг/дм3 аспауы керек. БПК5 максималды мазмұны 1982 жылдан 1985 жылға дейін байқалды. және 2010 жылдан 2013 жылға дейін Авариялық түсіруден кейін БПК5 ШРК-ден 34 есе асып түсті.

---

Кесте 1 - Билікөл көлі суының химиялық талдау нәтижелері (үлгі 08.10.2015 жылы алынған)

№№ үлгіні алған нүктелер	Анықталған заттар мг/дм3
	БПК, мгО2/л	ХПК, мг/л	pH	Аммоний сульфаты, мг/л	Кермектігі., мг-экв/л	Кальций., мг/л	Магний., мг/л	Фторидтер, мг/л	Гидрокарбонат мг/л	Минерализация мг/л	Хлоридтер, мг/л	Темір жалпы, мг/л	Фенол, мг/л	Марганец, мг/л	Фосфаттар, мг/л
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16
ПДК*	6	30	6,5-8,5	100		180	40	0,05	100	1000	300	0,3	0,001	0,01	0,05
01	7	35	8,4	504	9	66	74	1,56	284	1193	66	0,8	0,001	0,02	0,07
02	6	31	8,6	510	12	66	110	1,52	281	1154	65	0,8	0,002	0,02	0,10
03	6	34	7,7	505	10	59	81	1,52	278	1179	66	0,8	0,001	0,03	0,08
04	6	33	7,6	498	10	63	83	1,52	281	1173	67	0,5	0,001	0,07	0,06
05	6	33	7,9	620	12	33	108	1,80	284	1353	79	0,5	0,002	0,03	0,05
06	11	54	7,3	530	11	79	81	1,60	324	1278	67	1,3	0,003	0,02	0,21
07	17	68	7,1	511	9	59	66	1,60	278	1199	66	0,3	0,002	0,04	0,10
08	12	73	7,4	500	10	56	88	1,45	294	1182	67	0,9	0,002	0,03	0,20
09	5	40	8,3	632	10	63	88	1,54 '	294	1410	83	0,7	0,001	0,02	0,09
10	6	50	8,2	636	11	67	91	1,56	205	1278	78	0,5	0,001	0,02	0,07
11	8	50	7,9	562	11	59	93	1,57	291	1285	78	0,5	0,001	0,02	0,20
12	6	43	8,3	683	11	71	93	1,77	297	1482	83	0,5	0,001	0,02	0,09
13	3	42	7,4	632	11	67	93	1,57	294	1401	82	0,5	0,001	0,02	0,08
13	10	43	7,3	677	11	71	93	1,89	306	1490	85	0,5	0,001	0,01	0,07
14	4	44	7,7	644	11	59	93	1,62	294	1413	78	0,5	0,001	0,03	0,06
15	4	45	8,3	624	11	71	88	1,57	291	1388	82	0,6	0,001	0,01	0,05
16	5	45	8,0	668	11	47	106	1,36	291	1437	78	0,6	0,002	0,01	0,07
17	4	35	8,4	692	12	67	108	0,96	300	1478	78	0,6	0,001	0,01	0,05
18	4	43	8,4	630	11	71	96	1,49	297	1397	82	0,8	0,001	0,02	0,06
19	8	51	8,4	655	11	63	96	1,16	297	1439	83	0,5	0,001	0,03	0,11
20	5	43	7,4	606	11	75	93	1,96	297	1359	80	0,7	0,001	0,03	0,12
21	5	45	8,3	663	12	71	105	1,62	297	1443	85	0,6	0,001	0,08	0,14
22	6	49	8,4	682	11	71	93	1,91	294	1477	83	0,7	0,001	0,08	0,12

---

^{* Балық шаруашылығы маңыздылығы бар су объектілерінің ШКР-ы (Росбалық аулау бұйрық №20 10.2015)}

Биохимиялық оттегін тұтыну деңгейі 2012 жылы көлге құйылған 1983 жылғы және 2013 жылғы деңгейге жетті. ШРК-дан 40 есе асып түсті, бұл органикалық заттардың ыдырау процестерінің жүріп жатқанын және көк-жасыл балдырлардың дамуын көрсетеді.

Тұрақты бақылаулар қалпына келтірілгелі бүгінге дейін көлдің жағдайы жақсарған жоқ, мұны 2014-15 ж. қаңтар-тамыз айларындағы БПК5, қаттылық, иондар мөлшері бойынша мәліметтерді салыстырудан көруге болады, мұнда БПК5 артық. 5-8 есе, иондар көлемінде – 1,5 есеге дейін.
2 кестеде және 4-суретте рН, жалпы минералдану, фторидтер, фосфаттар, БПК5 бойынша көл мен оның салалары, Аса және Берікқара өзендерінің су тазалығын салыстырмалы талдау нәтижелері көрсетілген.
Кесте 2 - 2014-2015 жылдардағы көрсеткіштер кестесі

Көрсеткіштер	ПДК	Билікөл көлі	Аса	Берікқара
рН		8,4-8,5	7,9	8,2
Жалпы минералдылық , мг/л	1000	1859	672	372
Фторидтер, мг/л	0,05	1,46	0,05	0,05
Фосфаттар, мг/л	0,05	0,13-0,08	0,01	0,01
БПК5, мг/л	6	18-12	2	1

а

б

в

Сурет 4 -Билікөл көлінің және оның ағыстары Аса мен Берікқараның суларының салыстырмалы талдау диаграммасы: а) жалпыминералдылығы бойынша, б) фторидтердің үлесі бойынша в) БПК

---

Смотрите также файлы

• 1 анализ конструкции автосцепного оборудования применяемого на электорвозах серии 3ЭС5К.docx

• Путь моей семьи через призму истории.docx

• Практическая работа 2 (Часть 2).docx

• Вкр Охрана труда.docx

• Реферат по дисциплине Технология эксплуатации нефтяных скважин на тему Технология исследования нагнетательных скважин результаты их применения.docx