ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 18
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
АДАМЗАТТЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҺАНДЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Мыңжылдықтың басында адамзат өркениеттің өмір сүруіне және тіпті біздің планетамыздағы өмірге қауіп төндіретін ең өткір жаһандық проблемаларға тап болды. "Жаһандық" терминінің өзі латынның "глобус" сөзінен шыққан, яғни Жер, жер, және ХХ ғасырдың 60-шы жылдарының аяғынан бастап ол қазіргі дәуірдің жалпы адамзатқа әсер ететін ең маңызды және шұғыл планетарлық мәселелеріне сілтеме жасау үшін кеңінен қолданыла бастады. Бұл адамзаттың одан әрі әлеуметтік прогресі шешілуіне байланысты болатын және өз кезегінде осы прогрестің арқасында ғана шешілуі мүмкін осындай өткір өмірлік проблемалардың жиынтығы.
Жаһандық проблемаларға әртүрлі көзқарастарды біріктіру, алынған нәтижелерді түсіну үшін жаңа ғылым қажет болды. Бірте — бірте білімнің ерекше саласы-жаһандық проблемалар теориясы немесе глобалистика қалыптасты. Ол жаһандық мәселелерді шешу үшін практикалық ұсыныстар жасауға арналған. Тиімді ұсыныстар көптеген әлеуметтік, экономикалық және саяси факторларды ескеруі керек. Глобалистика үшін тіршілікті (тіршілік иелерін), сондай-ақ жер бетін зерттеуге байланысты ғылымдар ерекше маңызға ие: биологиялық пәндер кешені, геология, геохимия, геофизика, Топырақтану және т.б. кездейсоқ емес, дәл осы ғылымдар адам әрекетінен туындаған теріс өзгерістердің көптеген фактілеріне назар аударды. ХХ ғасырдың 70-жылдарында ғаламдық проблемалар философиясы деп атауға болатын әлеуметтік ойдың өте ықпалды бағыты қалыптасты. Бұл философиялық бағыт, әлемдік мәселелерді кеңінен қарастыруға қарамастан, адамды, оның бүгіні мен болашағын басты назарға алады. Жаһандық немесе
Бүкіләлемдік (жалпыадамзаттық) проблемалар, қоғамдық дамудың қайшылықтарының нәтижесі бола отырып, кенеттен және бүгін ғана пайда болған жоқ. Олардың кейбіреулері, мысалы, соғыс пен бейбітшілік, денсаулық мәселелері бұрын болған және барлық уақытта өзекті болған. Басқа жаһандық мәселелер, мысалы, экологиялық мәселелер, кейінірек қоғамның табиғи ортаға қатты әсер етуіне байланысты пайда болады бастапқыда бұл проблемалар тек жеке (жеке), белгілі бір елге, халыққа қатысты мәселелер болуы мүмкін (содан кейін олар аймақтық және жаһандық, яғни бүкіл адамзат үшін өмірлік маңызы бар мәселелерге айналды.) Әрине, кез-келген проблеманы жаһандық деп атауға болмайды және қоғамдық дамудың кез-келген проблемасы жаһандық бола алмайды.
Жаһандық проблемалар-бұл бүкіл адамзаттың проблемаларын қозғайтын, экономика мен әлеуметтік саланың даму барысына, экологияға, саяси тұрақтылыққа әсер ететін проблемалар. Бұл проблемалар халықаралық ынтымақтастықты қажет етеді, өйткені бірде-бір, тіпті ең дамыған мемлекет оларды өз бетінше шеше алмайды.
А. Печчеи адам мыңдаған жіптермен басқа адамдармен байланысты екенін, оның бүгіні болашақты алдын-ала анықтайтынын, экологиялық тәуелсіздік жоқ және бола алмайтынын атап өтті. Қандай да бір ел өзінің табиғи ортасын қорғауды жүзеге асырмаса да, осыған байланысты қандай күрделі іс-шаралар өткізбесе де, көрші елдер тарапынан бұл ортаның жойылуын жоққа шығаруға болмайды. Чернобыль апаты-бұған сенімді дәлел.
Адамзаттың маңызды жаһандық проблемаларына мыналар жатады:
1. Адамзаттың жойылуына әкелуі мүмкін жаңа дүниежүзілік соғыстың алдын алу мәселесі. Бұл мәселені шешу үшін сізге:
- ядролық, химиялық, биологиялық және басқа да қару түрлерін толық жою; оларды сынауды тоқтату;
- әлемнің әртүрлі аймақтарындағы әскери қақтығыстарды тоқтату, барлық дауларды бейбіт жолмен шешу.
- Қарулы Күштердің қысқаруы, армия санының азаюы.
2. Экологиялық проблема-қоғам мен табиғат арасындағы тұрақтылықты сақтау. Бүгінгі таңда планетаның биосферасына антропогендік жүктемелердің ауқымы сұрақтардың 5 блогына әсер еткен сандық және сапалық көрсеткіштерде айқын көрінеді.
Біріншіден, қалалардың, өнеркәсіптік және көлік объектілерінің өсуі нәтижесінде құнарлы жерлер азаяды.
Екіншіден, ылғалды тропикалық ормандардың 40% - ы жойылды, бірақ бұл жеңіл жерлердің бір түрі. Ормандарды кесу процесі керемет прогрессиямен жүреді-минутына 40 гектардан астам!
Үшіншіден, Тұщы су мәселесі шиеленісуде. Жыл сайын "су аштығы"артып келеді. Сонымен қатар, тұщы су бассейндеріне кірдің шығуы азаймайды.
Төртіншіден, қатты, сұйық және газ тәріздес өнімдер түріндегі өндіріс пен тұрмыстың улы қалдықтары кең көлемде шығарылуда.
Ақырында, бесіншіден, озон қабаты бұзылады. Ластану көздері әртүрлі — табиғи (вулканизм, орман өрттері) және антропогендік.
Осыған байланысты әлем дамудың жаңа моделіне көшуі керек, Тұрақты даму осындай принциптерге негізделген:
- әр адам өзіне қолайлы ортада тұруға құқылы;
- әлеуметтік-экономикалық даму адамдардың денсаулығын нығайтуға, өмір сүру ұзақтығын арттыруға, қажетті білім алуға, құқықтар мен бостандықтарға кепілдік беруге бағытталуы тиіс;
- даму қоршаған табиғи ортаны сақтай отырып, адамның өмірлік қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жүруі керек;
- экологиялық қауіпті өндірістерді азайту және жою;
-қалпына келтірілмейтін пайдалы ресурстарды азайтуға көшу және қайталама ресурстарды пайдалануға енгізу, Қалдықтарды кәдеге жарату, залалсыздандыру, осы мақсаттар үшін қажетті жоғары технологияларды әзірлеу;
-экономика мен экологияның өзара байланысын күшейту;
- жер экожүйесінің тұтастығын сақтау, қорғау мақсатында халықаралық ынтымақтастықты дамыту.
3. Азық-түлік мәселесі. Қиындық-халық саны азық-түлік ресурстарына қарағанда тез өсуде. БҰҰ мәліметтері бойынша, халықтың үштен бір бөлігі ғана тамақпен қамтамасыз етілген; Африка халқының 50% - ы аштық қарсаңында, мұнда тамақтанбау салдарынан бірнеше миллион адам қайтыс болады. Бұл мәселені мал шаруашылығының өнімділігін, өнімділігін арттыру; ауыл шаруашылығы салаларының құрылымын жетілдіру; азық-түлік ресурстарын елдер арасында қайта бөлу; ауыл шаруашылығы алқаптарын неғұрлым ұтымды пайдалану арқылы шешуге болады.
4. Демографиялық проблема халықтың табиғи қозғалысымен де, көші-қонмен де байланысты. Бұл халық санын, көші-қон процестерін реттеу туралы. Балалар өлімінің төмендеуіне, өмір сүру ұзақтығының артуына, сауатсыздықтың төмендеуіне қол жеткізу маңызды.
5. Энергетикалық және шикізаттық проблема жер шарындағы минералды ресурстардың біркелкі бөлінбеуімен байланысты. Минералды шикізаттың көп бөлігі дамушы елдерде, ал негізгі тұтынушылар дамыған елдерде орналасқан.
6.Дүниежүзілік мұхитты пайдалану мәселесі. Дүниежүзілік мұхиттың табиғи әлеуетін ұтымды пайдалану, теңіздің ластануымен күресу, мұхиттар мен теңіздерде әртүрлі қаруларды сынауға тыйым салу арқылы сақтау маңызды.
Жаһандық қауіп-қатерлерге адамзат өзінің күш-жігерін үйлестіре отырып, біртұтас майданмен қарсы тұруы керек. Бірақ бұл елдер мен халықтар арасындағы, таптар мен әлеуметтік топтар арасындағы айырмашылықтар жойылады, ұлттар мен ұлттық экономикалардың мүдделері теңестіріледі дегенді білдірмейді. Алайда, адамзаттың даму тарихы мүдделер арасындағы айырмашылықты жоюға деген ұмтылыс тек жалпы бостандыққа әкелетініне сендіреді.
Өркениеттің дамуы адамзаттың әртүрлі бөліктерін бір-біріне тәуелді етті. Бұл тәуелділік қазіргі қоғам арасындағы қатынастардың императиві болып табылады — мемлекетаралық, топ аралық және жеке деңгейлер. Алайда, жекелеген мемлекет жалпыға бірдей өзара тәуелділік тұрғысынан да өзінің ұлттық мүдделерінен бас тартпауы керек. Оған тек басқа мемлекеттердің мүдделерімен санасуды үйрену ұсынылады.
Жаһандық сана өзінің негізгі аспектілерінің бірінде өз еліне, оның әл-ауқаты мен өркендеуіне қамқорлық жасау туралы сана бар
, өйткені қазіргі әлемге тән елдердің өзара тәуелділігін әлемдік қауымдастық жеке елді дағдарыстан шығарып, оны өркендеу жолына бағыттауға міндетті деген мағынада түсіндіру мүмкін емес. Планета үшін жауапкершілік өз елі үшін жауапкершіліктен басталмауы мүмкін, өйткені жекелеген елдің мемлекеттілік дағдарысы саяси тұрғыдан әлемдік жағдайды қиындатады; экологиялық және ресурстық дағдарыстар экологиялық тепе-теңдікке қауіп төндіреді және әлемдік ауқымдағы ресурстар мәселесін қиындатады; экономикалық дағдарыс басқа елдерде әлеуметтік салдарға әкеледі.
Қазіргі уақытта қоғам бұрын бағытталған белсенділік позициясы өз мүмкіндіктерін сарқып алды. Адамның табиғатқа үстемдік етуіне деген ұмтылыс және онымен байланысты адамның адамға үстемдік етуіне деген ұмтылыс қазір адамның болмысының бұрынғы формаларына және оның табиғатпен қарым-қатынасына оралу әрекеті сияқты жағымды ештеңеге қызмет ете алмайды. Жаһандық сана аясында қатынастардың барлық негізгі түрлерін қайта қарау қажет: адамның табиғатқа қатынасы, әлеуметтік қатынастар, адамның адамға қатынасы, өткенге, тарихқа, ата-бабаларға қатынасы. Бұрынғы қатынастарды қайта қарау қажеттілігі жаһандық қауіп жағдайында туындайды.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Актуальные проблемы деятельности международных организаций: Теория и практика. Отв.ред.Г.И. Морозов.М., Международные отношения, 2014, 351 с.
2. С.Л. Тихвинский.М., Международные отношения, 2014, 254 с.
3. Гвишиани Д.М. Перед. лицом глобальных проблем. Мир науки, № I, 2019, с.23-27.
4. . Гвишиани Д.М. Наука и глобальные проблемы современности. № 3, 205, с.97-108.
5. Глобальные проблемы современности. Отв. ред.Н. Н. Иноземцев. - , М., Мысль, 2014, 285 с.
6. Глобальные цроблемы и международные отношения. Материалы Научной конференции. Отв. ред.А.К. Субботин.М. 2013, 418 с.