Байрым айны джыйырма бири,

Ана тилни халкъла арасы кюню. 

Таугъа, тюзге таб джарашхан Ана тилим,

Кеб джер – суу да кере келген, Ана тилим

Ташча ауур,тюкча дженгил, Ана тилим

Дарман дары бола билген, Ана тилим

(Мамчуланы Дина).

Ана тилни халкъла арасы кюню. .— ЮНЕСКО-ну 1999 джыл ноябрда ётген Генерал конференциясыны 30-чу сессиясында къуралгъанды эм 2000 джылдан бери 21-чи февралда белгиленеди. Нюзюрю — Джерде тил бла культура тюрлюлюкню сакълауду. ЮНЕСКО-ну, джокъ болу тургъан тиллени халларын тинтген эм алагъа болушхан, мониторинг системаны къураргъа нюзюрю да барды.

ЮНЕСКО-ну бичгенине кёре дунияда 6 минг тилден джарымындан кёбю къысха заманда ахыр билген адамларысыз къалыргъа боллукъдула.

БМО-ну Генерал Ассамблеясы ЮНЕСКО-ну Ана тилни халкъла арасы кюнюн баямлау оноууна разы болгъанды (№ Α/RES/56/262 Резолюция). БМО-гъа кирген къралладан эмда БМО-ну Секретариатындан дунияда бютеу халкъланы тиллерин джакъларгъа эмда сакъларгъа тилегенди.

Программа
1.Устазны ал сезю.
2.Оюн. Юзюлген тогъай.

3.Ана тилге аталгъан ыйыкъны тамамлау.

Устазны башлам сезю.

Багъалы устазла эмда бюгюннгю классдан тышында бардырылгъан дерсни къонакълары. Келигиз бюгюннгю дерсде къарачай тилни,адабиятны..миллетибизни тамаша джолларында кесибизни билимибизни бир сынайыкъ.Оюнну башлардан алгъа эки затны эсге алыгъыз.

1. 
   Бу оюнду,келкъалды болмазгъа.
   
2. 
   Оюнну джоругъун бузмазгъа.
   

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Оюнну джоругъу былайды. Хар тюз джууаб бир багъа бериб барады.Ахырында оюнну бютеу белюмлеринде джыйылгъан биреуленники боллукъду. Саулайда оюнну аллында 8-лен болады. Ахырына 7-лен къаллыкъсыз. Оюнну биринчи белюмюнде 2 минут бериледи.Оюнну хар джангы белюмюнде 10 такъыйкъа ( секунд)заман къораб барлыкъды. Хар белюмню ахырында ким къарыуусуз ойнагъанын тере ачыкълаб барады.

Бюгюн бизни оюнубузну терелери:_____________________________________________________________________________________________________. Ойнагъанла бла танышыр кезюу джетди.

Действие.

Ойнагъанла атларын айтадыла, Джашауда неге уллу эс белгенлерин билдиредиле.

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Оюнну биринчи белюмю (раунд 1).

Башлайбыз.

1-чи соруу. Нарт сезню ахырын боша. Тил унутулса (миллеткъорайды).

2-чи соруу. Тилни сез хазнасына къарагъан илмуну белюмюне

---

( лексикология) дейбиз.

3-чю соруу. Къарачай тилде харифлени саны (37).

4-чю соруу. Харифни джазгъан этебиз.тауушну уа (эшитген) этебиз.

5-чи соруу. Назму юзюкню ахырын боша.

Таурухха ушаш джер керсенг.

Ол джер (къарачайды).

6-чы соруу. Сюйюнчланы Азаматны назмусуну атында хайырланнган къанатлы.

Кек толкъунда акъ ( дууадакъ.тауукъ.джумарыкъ.кегюрчюн).

7-чи соруу. Сезню тюрленмеген кесеги( тамал.тамыр. джалгъау).

8-чи соруу. Орусча разведчик. Къарачайча къалай боллукъду

( Тарихчи. Алим. Тахсачы.Билимли).

9-чу соруу. Айтымны баш члени ( Ачыкълаучу. Болум.Хапарчы.Байлам).

10-чу соруу. Нарт сезню ахырын айтыгъыз. Ач да бол.токъ да бол. Намысынга бек (бол).

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Алай бла оюнну биринчи белюмюню ахырына джетдик.Джунчуб аузуна сезю келмеген ким болду. Сыйлы тере кимди бизден кетерик билдиригиз.

Дествие. Тере къарыуусуз ойнагъанны билдиреди. Ол оюндан чыгъады. Кючлю ойнагъанны да айтады.

Оюнну экинчи белюмю (раунд 2).

Оюнну бардыргъан ( ведущий). Оюнну экинчи белюмюне кечебиз. Заманыгъыз 1,50 такъыйкъа къалады.

Башлайбыз.

1-чи соруу.Юйдеги деген сезню магъанасын ачыкъла.

(______________________________________________________________________)

2-чи соруу Нарт сезню ахырын боша. Акъыл къартда. Джашда тюйюлдю. Акъыл ( башдады).

3-чю соруу. Къарачай орузламада джылны талай кезюую барды.

Аланы бирини юсюнден миллетде быллай нарт сез джюрюйдю. «Анда да бол. Мында да бол ( балдраджюзде)_ юйде бол.

4-чю соруу. «Шам Теберди» деген назмуну – джырны автору:

а) Акъбайланы Азрет;

б) Алийланы Умар;

в) Батчаланы Башир;

г) Байрамукъланы Халимат

5-чи соруу. Къарачай тилде транспорт деген сез: кемею,къайыкъ,улоу,джолдаш.

6-чы соруу. Темиркъазакъ ( полярная звезда) бу джерни,тенгизни,джулдузну огъесе элними атыды?

7-чи соруу. Къарачай шахарда маданият ( культурный) аралыкъ кърал окъутуу мектеб кимни атын джюрютеди:

а) Семенланы Исмаил; б) Къулийланы Къайсын

в) Мечиланы Казим; г) Акъбайланы Исмаил.

8-чи соруу. «Огъурлу» деген пьесаны автору:

а) Къаракетланы Исса; б) Гебенланы Гемма;

в) Биджиланы Асхат; г) Алийланы Шахарбий.

9-чу соруу. Нарт эпосда . нартланы аналары тиширыууну аты:

а) Айджаякъ; б) Сатанай;

в) Байдымат г) Абидат

10-чу соруу Джазгъы къар джауумну аты ( Джабалакъ).

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

3-чю белюм ( раунд).

Алайды да оюнну 3-чю белюмюне джетдик. Саулай да ________ багъа ( очкогъуз) барды. Иги кюрешгеннге андан аслам болургъа боллукъ эди.Белгилисича оюнну заманында тергеуню бардыргъан теребиз барды. Ол кимни. Къаллай бир джууаб бергенин санаб барады.Сыйлы теребиз оюнну 3-чю белюмюн кимсиз бардырабыз. Билдиригиз.

---

Действие. Тере оюнну бу белюмюнде ким къарыуусуз ойнагъанын белгилейди. Аны бла эм кючлю ойнагъанны да айтады.

Ведущий. Энтдада оюндан 10 такъыйкъа заман алынады. 1,40 такъыйкъа заманыгъыз къалады. Башлайбыз.

1- чи соруу.Аякъ деген сезде ненча таууш барды? (4).

2- чи соруу.321 бу бош,къош.къурау санаумуду?

3-чю соруу. Араб элиблени тамалында. биринчи къарачай харифлени ким джазгъанды?

( Акъбайланы Исмаил – Чокуна апенди).

4-чю соруу.Мийик. Сууукъ.чырайлы деген сезле тилни къайсы кесегине саналадыла? ( Сыфат).

5-чи соруу.Ийнели терекге къайсы терек саналады: бусакъ.эмен,нызы,тал.

6-чы соруу. Къарачай – малкъар халкъны бурун джюрютген атлары: Дигор. Хачыпсы. Эрмен, Ас-Алан.

7-чи соруу. Джер тюбюнде джашагъан сокъур джаныуар (лобан).

8-чи соруу. Суратчыны ишлери тизилген джыйылыууну аты , орусча выставка дейбиз. (Кермюч).

9-чу соруу. «Айджаякъ» деген поэманы автору кимди?

( Семенланы Исмаил).

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Оюнну 3-чю белюмю бошалды. Алай бла бу белюмде ким джунчуб къалды. Артха къалгъанны тере белгилейсе.

Действие. Оюнну бу белюмюнде артха къалгъанны тере билдиреди.

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Банкда ____________ Багъа барды. Андан да аслам болургъа да амал бар эди. Энтда он такъыйкъа заман алынады. Алай бла 1,30 такъыйкъа заманыгъыз къалады. Алтаулан къалдыгъыз. Оюнну кетген белюмюнде эм кючлю_____________________. Сенден башлайбыз.

1-чи соруу. Нарт сезню ахырына джетдиригиз.

Къоянны къачханын кергенлей (шорпасындан) тюнгюлген эдим.

2-чи соруу. Джангур джауарны аллы бла кекню юсюн не джабады:

а) умут; б) булут; в) мурат; г) къанат.

3-чю соруу. Джолда эркиши бла тиширыу баргъан заманда. Ким онг джанында. Ким сол джанында барыргъа керекди. (Эркиши юй бийчесинден башха тиширыууну онг джанында алыб барыргъа керекди).

4-чю соруу. 1828 –чи джыл Орус патчахны аскери бла Къарачайны арасында баргъан урушну аты:

а) Хасаука уруш; б) Уллу Ата джурт къазауат; в) Фин къазауат;

г) Октябрь революция.

5-чи соруу. Къарачайда Совет Союз къуралгъынчы адамланы терсликлерине- тюзлюклерине къарагъан джыйылыууну аты. анга орусча бюгюн сюд дейбиз ( тере).

6-чы соруу. Алтын- золото. кюмюш -серебро. туч-аллюминии. медь-( багъыр).

7-чи соруу. Мен окъуйма. Сен окъуйса.ол окъуйду.биз(окъуйбуз).

8-чи соруу. Джанкъылычны ненча бояуу барды? (7).

9-чу соруу. Джаны болмагъан затлагъа джан салыныб айтылса анга литературада не дейбиз?

---

( Олицетверение).

10-чу соруу. Биринчи чакъгъан джазгъы гюл ( джанкъоз).

Оюнну 5-чи белюмю.

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Алайды да оюнну 4-чю белюмюне ахырына джетдик. Джорукъгъа кере бу белюмден сора биреулен кетеди.алай бла 4-лен къаласыз. Замандан да 10 такъыйкъагъа заманны алабыз. 1, 20 такъыйкъа заман къалады. Кетген раудну эм кючлю оюнчусу____________________.Оюнну сенден башлайбыз.

1-чи соруу. Кенг деген сезню антоними ( Тар).

2-чи соруу. Баш болушдан башха болушланы сорууларына джууаб этген, айтымны сансыз члени (толтуруучу).

3-чю соруу. «Ючеулен» бу тилни энчи кесеги атмыды огъесе санаумуду ? (Ат).

4-чю соруу. Атны эркелетген, гитчелеген формалагъа салыгъыз ( киштик+чик.берю+чюк.кирпи+чик).

5-чи соруу.Нарт сезле фольклорну огъесе адабиятны жанрына саналадыла. (Фольклор).

6-чы соруу. Неда деген байлам джалгъаучумуду огъесе къаршчымыды? ( Къаршчы).

7-чи соруу. Нарт сезню джетишмеген сезюн джетдиригиз.

Алим болгъандан (адам) болгъан къыйынды.

8-чи соруу. «Экинчи эмина»,къайсы элде болгъанды:

а) Ташкепюрде; б) Огъары Тебердиде; в) Учкуланда ;

г) Джингирикде.

9-чу соруу. Аланладан къалгъан Коста – Хетагурова элни къатында клисаны аты ( Чууана клиса).

10-чу соруу. Къарачай адабиятда биринчи тиширыуу джазыуучу:

а) Байрамукъланы Халимат; б) Къагъыйланы Назифа;

в) Боташланы Абидат; г) Батчаланы Тамара.

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Алайды да кимни толкъун басханды? Кимди джюзюб чыгъалмазлыкъ? Оюнну бу белюмюню эм къарыуусуз оюнчусу бизни къояды. Сыйлы тере билдиресе.

Оюнну 6-чы белюмюн башлайбыз.Заманыгъыз 1,10 такъыйкъа къалгъанды. Кетген оюнда эм билимли сен эдинг ____________. Сенден башлайбыз.

1-чи соруу.Беш класс огъесе бешинчи класс. Къайсы тюз боллукъду?

2-чи соруу. Къандагъай юй хайуанмыды . чегет джаныуармыды? (Чегет джаныуар)

3-чю соруу. « Сен кекге джете мийиксе ууакъ тауланы ичинде». Бу назмуну автору кимди? ( Семенланы Исмайл).

4-чю соруу. Эски халкъ джырланы санына кирмейди:

а) Хасаука; б) Татаркъан; в) Ачей улу Ачемез; г) Къарачайны къадау ташы.

5-чи соруу. «Ол джер къарачайды» деген назмуну- джырны автору кимди:

а) Батчаланы Бергер; б) Алийланы Умар; в) Акъбайланы Азрет; г) Езденланы Альберт.

6-чы соруу. Огъары Тебердиде биринчи окъуу мекямны ким ачханды. Аны эскертмеси бизни школну арбазында сюеледи?

( Халилланы Сайд).

7-чи соруу. «Берю бла киштик» деген тамсилни (басняны) автору кимди?

---

а) Хубийланы Ислам; б) Крымшаухалланы Ислам;

в) Ертенланы Азрет; г) Байкъулланы Даут.

8-чи соруу. Къарачай миллет Орта Азиядан. Къазахстандан ызына къачаню. Къайсы джыл къайтханды:

а) 1936 (ноябрь); б) 1941 (июнь); в) 1957 (май) : г) 1991 ( август).

9-чу соруу. Къарачай литературада биринчи романны аты эмда автору: ( Аппаланы Хасан «КЪАРА КЮБЮР).

10-чу соруу. Нарт сезге кере.Тиширыуу къайсы джаныуарны уясындан чыгъаргъанды:

а) тюлкюню; б) борсукъну; в) сарыуубекни; г)лобанны.

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Бу оюнда ким алгъасады.? Кимни келеди оюннга кенгден къарары?

Тере бу оюнда къарыуусузну билдиреди. Алайды да 7-чи раундну заманы джетди. Ойнагъанладан 2-лен къалдыла.Саулай да алгъан багъабыз___________________.

Оюнну бу белюмюнде алгъан багъагъыз 2 къат кеб болады. Оюнну кетген белюмюнде эм кючлю _______________ сен эдинг. Ол себебден сенден башлайбыз. Заман саулай да 1 минут къалгъанды.

7-чи раундну соруулары.

1-чи соруу.Назмуну джыргъа бурур ючюн не салынады?

( макъам).

2-чи соруу. Бизни къралны ара шахары ( МОСКВА).

3-чю соруу. Къобан сууну арасында джер (АЙРЫМКАН).

4-чю соруу.Юй къанатлыла тюклерин къачан ауушдурадыла

( Къачда).

5-чи соруу. Тегерек агъачдан этилген юй (Тенгертге юй).

6-чы соруу. Токъсанны юч этиб бири (30).

7-чи соруу. Запад- гъарб.восток- шаркъ.къыбла-юг.север-(шимал).

8-чи соруу. Къарачайча водопад ( чучхур).

9-чу соруу. Эркиши тамадагъа салыннган эт юлюш ( Джауорун къалакъ бла баш джарты).

10-чу соруу. Река- къобан.озера- кел. Море- (тенгиз).

Оюнну бардыргъан ( ведущий).

Алай бла саулай да _______ багъа алдыгъыз.Айтханыбызча аны 2 кереге кебейтебиз. Оюнну 8-чи белюмюнде экигиз бир - биригиз бла къаршчы ойнайсыз. Хар биригизге 3-шер соруу бериледи. Ким кеб тюз соруугъа джууаб берсе ол хорлайды. Оюнну ахыр белюмюн башлайбыз.

8-чи белюмню соруулары.

1. 
   Кюннге эм джууукъ планетаны аты ( Меркурий).
   
2. 
   Къуйругъун къоюб кетиучю джаныуарчыкъны аты
   

( кеселекке).

3. 
   Джер юсюнде эм терен кел ( Байкал).
   
4. 
   Хауаны ауурлугъу боламыды ( Хо).
   
5. 
   Къарачай тилде ачыкъ тауушланы саны ( 9).
   
6. 
   «Отдан келек киерге». «Аягъы басханны кезю кермей».
   

Была къаллай айланчладыла ( фразеологизмле).

7. 
   Сезню ненча ачыкъ тауушу бар эсе анча (белюмю) болады.
   
8. 
   Нарт сезню ахырын боша . Адам къатында ( адам ) елмейджи.
   
9. 
   Назму тизгинни ахырын боша. Ким да аямасын ишин,кючюн.
   

---

Смотрите также файлы

• Невская школа.docx

• Тема Методы проектирования баз данных.docx

• Ручное практическое задание Задание 1 к теме 2 Единственная настоящая роскошь в мире это роскошь человеческого общения.docx

• Ключевым потоком (keystream) или бегущим ключом.docx

• Ано дпо "уральский институт повышения квалификации и переподготовки".rtf