«Бекітемін»

№35 орта мектеп директоры

Таймова А. ______________

1. Сабақтың тақырыбы: Жаралану , қан кету және күйген кезде көрсетілетін алғашқы медициналық көмек.Қан кетуді тоқтату, таңғыш салу құралдары мен түрлері

1. Сабақтың мақсаты:

2. Уақыты: 45 минут.

3. Өткізілетін орны: 10 сынып

4. Көрнекілік құралдар: АӘД оқулығы.

5. Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі – 3 минут.

Взвод командирі оқушыларды сапқа тұрғызады, оқытушыға рапорт береді, амандасу, түгендеу, оқушылардың сырт көрінісін тексеру.

ә) Өтілген тақырыпты сұрау кезеңі – 7 минут.

1. Апатты жағдай дегеніміз не?

2. Орман және шымтезек өрттеріне сипаттама беріңдер.

3. Орман өрттерінің туу себептері меи оны өшіру тәсілдерін атаңдар.

4. Жер сілкінісі мен қар көшкініне сипаттама беріңдер.

5. Жер сілкінісінің туу себептерін атаңдар.

6. Жер сілкінісінен зардап шеккен халыққа қандай көмек көрсетіледі?

7. Су тасқынының себебі не?

8. Адамдарды су тасқынынан құтқару үшін қандай шаралар қолданылады?

б) Негізгі бөлім – 25 минут.

Жаралар және олардың асқынулары туралы түсінік

Ядролык қарудың зақымдаушы факторлары өр түрлі жарақатты туғызады. Адам денесі, белгілі бір органы (мүшесі) немесе барлық ағзасы тіндерішң күшпен зақым-дануытдэа^атдепаталады(140-сурет), мысалы: согып алу, жаралар, сүйектердің сынуы, мидың шайқалуы жөне т.б. Терінің жамылғыш қабаты немесе шырышты қабықша тұтастығының бұзылуы жара деп аталады. Жаралар ластанған жөне таза болып келеді. Ядролық ошақтағы барлык жаралар ластанған болады.

Жаралар беткі кабаттағы (терінің жоғарғы қабаты зақымданады) жөне терең (тері асты клеткасы, сіңірлер, терең орналаскан тіндер бұзылады) болуы мүмкін (140-сурет). Адам денесінің ішкі қуыстарына — кеуде, ітп жөне бас сүйегі ішіне еніл кеткен жаралар аса қауіпті больш саналады, ейткені бұл кезде белгілі бір ішкі орган закымдануы мүмкін.

Жаралаушы кұрал түрі мен тіндердің бүзылуы сипатына байланысты жаралардың темендегідей түрлерін (141-сурет) ажыратуға болады:

• кесілген (пышақпен, алмаспен, өйнек, шыны жарық-
  шақтарымен жаралану — жара шеті ажырап, катты
  қанайды);

• шабылған (балтамен — сүйектер зақымдануы мүмкін);

• — шаншылған, (түйрелген
  жаралар (пышақ, шеге, біз,
  қанжар, айыр, сүңгі-найзамен—
  кейде терең болуы мүмкін, ішкі
  органдар, мысалы, кеуде немесе
  іш қуысы зақымдануы ыкти-
  мал);

• соғылған жөне т.б.
  Ядролық қаруларды қол-

• Соғылган жара Оқ тиген ясара

• данған жағдайда екіншілей (қайталанған) снарядтар (тас-тар, кірпіш, ағаш бұтақтары жөне т.б.) өрекеті өсерінен мылжаланған жөне жұлын-ған, соғылған жаралар көп кездеседі. Бұл жаралардың шеттері тегіс емес, кесілген болып келеді жөне айналасындағы тіндердің едөуір закымдануымен, канның аз кетуімен сипатталады.

Жаралар ок тиген (оқтык, жарыкшақтық жөне т.б.), тесіп өткен (ок немесе жарықшақ тіндерді тесіл етіп, кірер жөне шығар тесік жасаса) немесе соқыр (ок немесе жарықшақ тіндерде қальш койса, яғни денеде жаттекті зат болады) болуы мүмкін. Оқ тиген жаралардың ерекшелігі — бұл кезде ірі кан тамырлары, нервтер, сүйек жөне буындар, ішкі куыстар (кеуде, іш, бас сүйегінің іші, буындар) жараланғанда енген (өткен) зақымданулар болады. Кейде аралас зақымданулар болуы мүмкін, яғни жаралар зақымданудың басқа түрлерімен (күйік, сөулелену ауруы жөне т.б.) кабаттасып келеді.

---

Кез келген жаралану кезінде өр түрлі асқынулар болуы мүмкін. Қан тамырлары жараланса, нөтижесінде, міндетті түрде кан кету байқалады, ол кейде қатты болып, адам өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Қатты қан кету кезінде жедел жүрек-қан айналым жеткіліксіздігі күшейіп, өлімге өкеп соқтьфуы ықтимал. Ауқымды закымданулар — жаралар, сыну, күйік кезінде зардап шегупгі шок деп аталатын ауыр жағдайға түсуі жиі кездеседі. Шок өте күшті ауырсыну тітіркендіргіштері, қан кету жөне баска да себептерге байланысты нерв жүйесінің козуы нөтижесінде пайда болады.

Қан кетуден баска өрбір жара үшін ең кауіптісі — жараға микробтардың түсуімен байланысты туатын асқынулар мүмкіндігі.

Микробтар жараға жаралану кезінде (алғашқы инфекция) немесе алғашқы көмек, ем көрсету кезінде асептика ережелерін бүзу (екіншілей қайталанған инфекция) салдарынан түседі. Бір жағдайларда ірің туғызатын ұшыну процесі дамуы мүмкін (іріңтекті микробтар стафилококтар, стрептококтар), ал кейде тілме ушығуы жүреді (қалшылдау, дене ыстығыньщ көтерілуі, жара айналасының қызаруы, оның шеттерінің тегіс еместігінің анық байпқалуы).

Соғылған жөне мылжаланған тіндері бар жараларда жөне топырақ пен ластану кезінде газды гангрена туғызатын газды инфекция пайда болуы мүмкін (оттек жок жерде дамитын микробтардың көбеюінің, яғни анаэробты инфекцияның көрінісі — тіндердщ тез өлі еттене бастауы). Жараның инфекцияға ұшырауымен байланысты дамитын тағы бір кауіпті ауру — сіреспе (жараның сіреспе таяқшасы бар топырақпен ластануы). Клиникальщ тұрғыда сіреспе бұлшық еттердщ тырысьш қалуы, тыныс алу мен жүрек жұмысының бұзылуы, шайнау бұлшық еттердің қарысуы, тыныс алу мен кіші дөретке отырудың қиындығымен сипатталады. Соңғы екі жағдайда гангренаға жөне сіреспеге қарсы сарысу егу қолданылады.

Жаралану кезіндегі алғашкы көмек көрсеткенде, қан кетуді токтату, жараны таңғышпен жабу, тыныш қалыпта үстау үшін дененің закымданған бөлігін иммобилизациялау (түрақтандыру) жүмыстарын жүргізу керек.

Қанды уакытша токтату — алғашкы медициналык жөрдем керсету кезіндегі маңызды шаралардың бірі жөне қан кетудщ түріне байланысты оның төсілдері таңдалады.

Қан кетудіц түрлері жөне оларға сипаттама

Қан кету дегеніміз — зақымданған кан тамырынан канның қүйылуы (шығуы) цан кету деп аталады. Зақым-данған тамыр сипатына сөйкес (142-сурет): артериялык, веналык, капиллярлык жөне паренхиматозды қан кету деп бөлінеді.

Артериядан қан кету ірі артерияньщ зақымдануы кезінде пайда болады. Ол жарадан ал қызыл түсті канның шапшып ағуымен сипатталады. Ірі артериялардың (сан, иық) зақымдануы зардап шегуші өміріне кауіп төндіреді.

Венадан цан кету ірі вена тамырларының зақымдануы кезінде болады. Жарадан кою қызыл түсті қан үздіксіз жайлап ағады. Кейбір веналардың (мысалы, мойын) жаралануы кезінде олардьщ ішіне ауа кетіп қалса, зардап шегушінің өліміне өкеп соғатын ауа эмболиясы дамиды.

---

Капиллярдан цан кету ұсақ қан тамырларының жара-лануы салдарынан пайда болады, оның ерекшелігі — жаранын жоғарғы бетінен кан ағады.

Паренхиматозды органдардыц (бауыр, көк бауыр) зақым-дануыкезтде байқалады жөне ол көбіне аралас болып келеді.

Қан ағу (құйылу) орньгаа байланысты кан кету: сыртқы (кан терінің жарасы мен шырышты қабыкшасы арқылы сыртқа ағады) жөне іттткі (қан тіндерге, орган немесе ішкі қуыстарға кұйылады) болып бөлінеді. Кейде олар кеуде немесе іш куысы жарапанған кезде аралас болуы мүмкін.

Байқалу уакытына сөйкес қан кету: алғашқы (жаралан-ғаннан кейін бірден кан кету) жөне екіншілей (зақым-данғаннан соң бірнеше уақыттан кейін) болып бөлінеді.

Капиллярлар мен кішкене тамырлардан кеткен қан таяу арада зақымданған тамыр маңында, егер қанның ұю дөрежесі төмен болмаса (сөуле ауруы — гемофилия), қанның қоюлануы нөтижесінде өзі тоқтауы мүмкін (канқатпа— қанның ұюы нөтижесінде). Қан кеп кеткен жағдайда қолма-кол өрекет жасалады.

Күйіктіц пайда болу себептері жөне оның ауырлық дәрежесі, күйік ауруы түсінік

Күйік — жоғары температура, химиялық заттар немесе иондаушы радиациялык өсер етуі нөтижесінде тіндердің закымдануы.

Термиялықщ/йік— жоғары температура (жалын, қызған заттар, ыстық сұйықтық, өртегіш жанармай коспары, бу, фосфор), сондай-ақ ядролық жарылыстың жарьщтық (жылульщ) сөулелену (жарықтық күюлер) өсерінен туындайды. Ең ауыр күйіктер қатарына наполм жөне жанған кезде 1100—1200°С температура беретін (өртегіш коспа) күю жатады.

Химиялық куйіктер бір катар химиялык заттардың (қатты қышқыл, сілті, фосфор), алсәулеліккую— иондаушы радиацияның өсер етуі кезінде пайда болады.

Жұмсақ тіндердің зақымдану тереңдігіне сөйкес күйік-тердің төмендегідей дөрежесін анықтайды: 1 -дөрежелі күйік кезінде терінің кызаруы, ісуі жөне ауыруы байкалып, ол 2-3 күннен кейін жазылады. 2-дөрежелі күйік кезінде кызарған теріде іпгі мөлдір немесе лай түсті сүйыктыкка толған өр түрлі көлемдегі күлдіректер пайда болады, 5-6 күннен кейін немесе одан да кейінірек жазылады. 3-дөрежелі күйік кезінде терінің өлі еттенуі дамиды, тіндер акуызының ұюы нөтижесінде қабыршық (қабық) пайда болады; 4-дөрежелі күйік кезінде — тереңде жаткан тіндер терісі өліп, каракөмірленіп, гангренаға (аяк-колды) айналады. Күйік дөрежесі закымданғаннан кейінгі бірнеше сағатта немесе бір күннен соң дөл анықталады.

Клиникалық тұрғыдан барлык күйік қатты ашып ауырсынуымен сипатталады, бұл кейде катты күйік кезіндегі күйіктік шоктың дамуына себеп болуы мүмкін. Кең көлемді күйікке сұйыктықты көп жоғалту плазморея төн, ал бұл канның қоюлануына жөне адам ағзасының кұрғауына өкеп соғады. Дененің 1/3 бөлігшің, ал балаларда тіпті 1/4 бөлігінің күюі зардап шегуші өміріне қауіпті екені дөлелденген, ал дененің беткі кабатының 1/2 бөлігінің күюі өлімге өкеледі. Сондыктан тек күйік дөрежесін ғана емес, сонымен бірге күйік ауданын аныктау (мысалы, адам денесінің беткі кабатының, шамамен, бір пайызына тең алақан келемімен) өте маңызды.

---

Ауыр күйіктің жөне онымен қабаттаса жүретін жалпы құбылыстардың жиынтығы щ>йік ауруы деп аталады. Ол төмендегідей кезеңдерге бөлінеді: шок, токсемия, сепсис жөне айығу кезеңі.

Шок — көптеген жүйке рецепторының тітіркену нөтижесі, ол дененің беткі кабатының едөуір бөлігі күйген кезде (10—20% астам) байқалады жөне өдетте, 24—28 сағатқа созылады. Шоктың ауырлығы күйік ауданына байланысты, бұл көбіне өлімге өкеп соғады.

Уыттың канға шабуы (уыттану) — күйген беткі бөліктің қанға тіндік бөліну өнімдерінің (уыттың) сіңуінің жөне зат алмасудың күрт бұзылуының нөтижесі дене темпера-турасының көтерілуі, жалпы жағдайының нашарлауы, тамыр соғысы мен тыныс алудьщ жиілеуі, жүйке жүйесі мен ішкі мүшелердщ закымдануы) 4—12 күнге созылады.

Сепсис — аукымды жөне терең күйіктер кезінде күйген қабаттардың ірің туғызғыш микробтар мен залалдануы жөне оньщ қанға енуі нөтижесінде дамиды (дене темпера-турасының көтерілуі, қалтырау, жалпы жағдайдың күрт төмендеуі, жүрек қызметінің нашарлауы, кандағы өзгеріс-тер — ликоцитоз, анемия).

Күйген адамньщ ауыру жағдайы біртіндеп баяулап, сауығу кезеңі басталады, күйік беті жазыла бастайды.

Күйік бетінін ірің текті микробтармен залалдануы мүмкін. Балалар күшгінің өте катерлі және қауіпті екенін атап өткен жөн.

Егер мүмкін болса, күйік бетін инфекция түсуден сақтау үшін сульфамеламид, синтомицин, фурацилин эмульсиясы немесе Вишневский жақпамайы сіңдірілген 3—4 кабаттык дөкеден, кысу қағаздарынан, мақтаның жұкд қабатынан немесе лигнин жөне бинттен таңғыш салады. Баска бір төсіл — хлорамин немесе марганецті — кышқыл калий, фурацилин, рішанол ерітіндісі ляпистің өлсіз ерітінділері сіңдірілген ылғал таңғьпп қойылады.

Күйік кезінде көрсетілетін алғашқы медициналық көмек

Алғашкы медициналык көмек жергілікті жөне жалпы іс-шараларынан тұрады. Адамға оттың өсер етуі кезінде, ең алдымен, бықсып жатқан киім қалдыктарын сөндіру қажет. Денеге жабысып қалған іш киімдерді кайшымен киып алып тастайды. Киім жанған жағдайда зардап шегушінщ үстіне колда бар нөрсені жауып немесе су құйып, қар лақтырып, жалынды өшіру кажет. Көмек көрсеткенде — ауыру сезімін күшейтпей, ақьфын өрекет ету керек.

Жергілікті іс-шаралар — күйік бетіне жабысып қалған күйген тіндерді алмай-ақ қүрғақ асептикалық макта-дөке салса, ол күлдіректер жарылуына соқтырьш, оған инфекция түсуі жөне ауыру реакциясы күшеюі мүмкін. Сондыктан арнайы стандартты күйікке қарсы танғыштар кол-данылады. Аяк-қолдың аукымды күйіктерінде көліктік жақтау салу жөне ауруды жою үшін наркотик егу қажет. Зардап шегуші денесішн едөуір бөлігі күйген кезде таза, мүмкін болса, стерильді жаймаға орал, мұздаудың алдын алу үттгін денені жылы нөрсемен кымтайды.

Қышкыл жөне сілтімен күйген кезде дереу суык судын қатты ағысымен терідегі химиялық заттарды жуып тастау керек. Осыдан кейін қышқыл өсерін сілтімен натрий гидрокарбонатынын 2%-дық ерітіндісі, бор ұнтағы, магний тотығы, сабынды су, ал сілті өсерін қышқылмен (еіркесу жөне лимон кышқылынын 1-2%-дык ерітіндісі) бейтарап-тандырылған дұрыс. Напалммен закымданғанда, жанып жатқан киім дереу шешілуі тиіс. Жанған кшмнің қалған бөліктерін ауа еніп кетпеуінің алдьш алу үшін, дереу кез келген матамен немесе ылғал топыракпен жабу керек. Сөндірілген өртегіш қоспаның өзінен-өзі жануынын алдын алу үшін күйген қабатқа ылғал таңғыш салу керек жөне оны АМЖЖ немесе күйік ауруханасында қоспаны теріден толык кетірмейінше шешіп алмайды. Өңеш пен асқазанның химиялық күйігі кезінде алғашқы сағаттарда сақтықпен асқазанды жуу керек, зардап шегушіге кұстыру мақсатында көп су ішкізу қажет.

---

Жалпы іс-шаралар ауқымды күйіктер кезінде күйіктік шоктан сақтандыру жөне шок құбылыстарын азайту үшін қажет. Бұл үшін тыныштық, жылыту, наркотиктер беру керек. Егер мүмкін болса, көп су ішкізу керек, мысалы, сода-тұз ерітіндісін (натрий хлоридінің 1 шай қасығын жөне натрий гидрокарбонатының 1/2 шай қасығын 1 л суға еріту) төулігіне 4-5 литрге дейін беруге болады. Алғашқы медициналық көмек көрсетілгеннен кейін, зардап шегуші АМЖЖ немесе күйік ауруханасьша жіберіледі.

Сөулемен күю белгілері білінген кезде алғашкы медащинальщ көмек көрсеткенде, күйген жерге асеіггикалық (құрғақ немесе жакпамайлы) таңғыш салу керек.

Осылайша зардап шегушіге алғашқы медициналық көмек көрсетудің бірінші міндеті — зақымдаушы агент өрекетін тоқтату. Ңайталап инфекция түсудің алдын алу үшін күйген кабатка асептикалык таңғыш салады. Шоктан сақтанудың жөне ауру синдромын азайту үшін шприц-тюбиктен промедол енгізеді, ал күйген аяқ-қолды колда бар кұралдармен иммобилизациялайды. Осыдан кейін күйген адамдарды көлікпен тасымалдайтын жерге жеткізеді, бұл жерде зардап шегушінің жағдайына сөйкес ОПМ эвакуация кезектілігі анықталады.

Жоғарыда аталып өткендей, таңғыш салу үшін өмбебап таңу пакеттері колданылады, олар мата емес материалдан жасалып, жоғары жабыспауын камтамасыз ету үшін алюминий буында ұсталады. Аукымды жараларда үлкен стерильді тавдыш пайдаланған жөн.

Шоктың пайда болу себептері жөне оныц ауырлық кезеңдері

Шок—ағзаньщ жаракатқа жауап ретіндегі күрделі реакциясы. Ол ауырсыну жөне рефлекторлык тітіркен-діргіштер салдарынан туындайды. Шок кезінде орталык нерв жүйесінін жұмысы тежеледі, жүрек-кан айналым жөне тыныс алу жүйесінің қызметі бұзылады, артерия кысымы күрт төмендейді жөне зардап шегушінің жалпы жағдайы ауыр болады.

Шок себептері әр алуан. Шок, көбінесе, жұмсак тіндердің аукымды мылжалануы, кеуде жөне куьщ куысы мүшелері-нің немесе ірі нерв тармақтарының зақымдануы, сүйек-терінің жарықшақтанып сынуы, уатылуы, аяқ-колдын жұлынып кетуі, сонымен бірге ауқьшды күю, аралас зақымдану және т.б. болған жарақаттар кезінде байкалады. Оның себептері: салкындау, едөуір көлемде кан кету, сәуле ауруы, ашыну, шөлдеу, титықтау, зардап шегушіні селкілдегіш көлікпен тасу, зақымдау орнын, (мысалы, сынықты) нашар орау, жүйке бұзылуы болуы мүмкін.

Шоктың 2 фазасы (кезеңі) болады. Бірінші кезең (фаза) — козу: зақымданушы мазасызданып, ыңырсиды, көп аунақшып, қозғалады, тамыры қарқынды соғады. Бұл фаза (кезең) өте кысқа уакытқа созыльш, екінші фазаға ауысады — самаркаулык, бозару, суық тер басады, тыныс алуы тарылып, артериялық кан кысымы төмендейді,

344

мелшиіп калу жағдайы туады. Зардап шегуші есінен танбауы да мүмкін, бірақ еш нөрсеге назар аудармайды немесе реакциясы өте өлсіз болады.

Зардап шегушіні альш шыққанда және тасымалдағанда үнемі бакылау жасау жөне пайда болатын асқынулар кезінде дер кезінде көмек көрсету кажет. Есінен танған зардап шегушіні сау жағына (бүшріне) немесе етпетінен жатңызу керек. Оны тасымалдау үшін жүк автомобилі еденіне матрац (сабан, бұта) төсеніш салады, ал салқын (жаңбырлы) күні үстіне жамылғыш (брезент) жабады.

---

Смотрите также файлы

• 60.doc

• 62.doc

• 30.doc

• 14.doc

• 7.doc