Файл: aзaстaн Республикaсыны Білім жне ылым министрлігі М.темісов атындаы Батыс азастан университеті курсты Жмыс пні Aзaмaтты ы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 07.11.2023
Просмотров: 55
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
2. AЗAМAТТЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘМIЛEЛEPДI ТОПТACТЫPУ
2.1. aзaмaттық-құқықтық мәмiлeнiң түpлepi
Мәміле қатысушыларының сипатына, мәміленің аяқталу күні, сатып алу және т.б. Жағдайға байланысты бірнеше түрге бөлінеді.
Біржақты мәміле – ортақ мүддені талап ететін және тудыратын мәміле. Мысалы, мүліктік құқықтарды алу (АК-тің 250-бабы), сенімхат беру (АК-тің 167-бабы) сияқты мәмілелер. Оның қызметтен кеткен соң не істейтіні әзірге белгісіз.
Екі жақтан да эпикалық білімді қажет ететін операциялар екі жақты операциялар деп танылады. Келісімшарттың ең көп тараған түрлері сатып алу, жалға алу және т.б. Шарттар қолданылады.
Мәміле – бұл үш немесе одан да көп тараптардың тәуелсіздігі белгіленген көпжақты мәміле. Мысалы, Азаматтық кодекстің 228-бабына сәйкес жасалған бірлескен еңбек шарты.
Ол да қандай да бір себептермен екіге бөлінген. Бұл белгінің белгілері: кездейсоқ және кездейсоқ.
Кездейсоқ операцияның дәлдігі нәтижеге байланысты. Жалғыз алдау мақсатында жасалған операцияның заңды күші жоқ деген тұжырым жасауға негіз жоқ [8].
Операцияға қатысушылардың саны көбеймесе, онда ол объективті операция болып табылады.
Заң мәмілелерді екі түрге бөледі: біржақты мәмілелер және келісімдер. Бір жақты операция тек бір жағына әсер етуі мүмкін. Мысалы, өсиет қалаған адамға сыйлық бермейді. Қорытынды ауызша және жазбаша. Кәсіпорындар мен жеке тұлғалар үшін айлық есептік коэффициенттер көлеміндегі операциялар жазбаша түрде жасалады. Жазбаша мәмілені табу жалпы құжатты толтыру және хаттар мен жедел хаттарды алмасу арқылы жүзеге асырылады. Заң бойынша тараптар арасында жазбаша келісім немесе келісім болса, жазбаша келісім нотариалды куәландырылуы керек. Жылжымайтын мүлікпен мәмілелер мемлекеттік тіркеуді талап етеді. Мәміле жарамды болуы үшін келесі талаптар орындалуы керек:
1. Шарт бойынша серіктестер кәмелетке толған және кәмелетке толған болуы керек;
2. Өтініш беруші мәмілені өз еркімен жасаса;
3. Шарттың мазмұны заңды немесе имандылықты бұзбауға тиіс;
4. Шарт заңда белгiленген нысан бойынша жасалуға тиiс. Мысалы, бесбұрыш нотариалды куәландырылып, бесбұрыш штатта тіркелуі керек.
Транзакциялар ақылы және тегін, жаңартылған және уақтылы. Мерзімді операцияның ерекшелігі - мерзімді операцияның міндетті болуы. Кейде мәміленің құқықтары мен міндеттері алдын ала келісілген оқиғада туындайды, ал оқиғаның болуы немесе болмауы екі жүзді қылыш. Яғни шартты мәміле келісілген құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру оқиғаның туындауымен тікелей байланысты болған кезде пайда болады. Бұл да өзара сенімге негізделген сенім ұйымы.
Күрделі келісім де (лат. fiduciia – сенім) бар. Мүліктік құқықтарды беру, беру, беру тараптардың өзара сенімі негізінде жүзеге асырылады. Сенімгер мен сенімгерлікпен басқарушы кез келген уақытта шарттан бас тартуға құқылы.
2.2Aзaмaттық-құқықтық шapттap мәмiлeнiң құқықтық ныcaны peтiндe
Екі жақты мәмілелер шартты болып табылады. Шарт адамзат тарихындағы адамдар арасындағы қатынастарды реттеудің ең көне әдістерінің бірі болып табылады. Шарт – сату – қатынас негізінде сатып алу, айырбастау, жалға алу, жалға алу, сақтау, т.б.
Келісім – екі немесе одан да көп тұлғалардың азаматтық құқықтары мен міндеттерін белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісім.
Келісім-шарт бостандығы шарт жасаудың негізгі және өзгермейтін принципі болып табылады. Шарт еркіндігі принципі:
- шарт еркіндігі;
- шарт жасасуға итермелеуді болдырмау еркіндігі;
- шарт түрін таңдау еркіндігі;
- тараптар өз қалауы бойынша әртүрлі келісімдер жасайды
- тараптар жарғылық және жарғылық емес келісімдер жасайды
Келісімшарттар негізінен екі жақты, бірақ көптеген тараптар қатысатын және келісілген ерік-жігерге байланысты құқықтық салдары болатын көпжақты келісімдер де бар.
Шарттың мазмұны, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, тараптардың өзара келiсiмi бойынша айқындалады.
Тараптардың еркі белгілі бір нысанда жүзеге асырылуы тиіс. Шарт екі нысанда болуы мүмкін: ауызша және жазбаша.
Шарттың классификациясы. Шарттарды жіктеу өте маңызды. Шартты дұрыс анықтау тараптардың мүдделерін қорғауға көмектеседі. Қорытынды (күшіне ену) уақытына қарай шарттар нақты және консенсуалды болып бөлінеді.
Консенсуалдық келісімге қатысушылардың келісімі шарттың жасалғанын және сол уақыттан бастап күшіне енетінін білдіреді. (Мысалы, сату-сатып алу, мүлікті жалға беру және т.б.)
Нақты шарт бойынша шарт жасасудың негізі мүлікті немесе заттарды беру болып табылады. Яғни, шарт жасалған күннен бастап жасалған болып саналады. (Мысалы, несиелік келісім.)
Жеткізу шарты консенсуалды мәміле болып табылады, заңды міндеттемелердің туындау күні тараптардың келісімімен белгіленеді. Келісімге келу жеткілікті, мысалы, келісім-шарт мүдделі тұлғалармен келісілген мерзімде бұзылса, екінші тарап шарттың дұрыс орындалуын қамтамасыз етеді, шығындарды өтейді, өсімпұлды көбейтеді және т.б. талап ету құқығы.
Несие шарты – бұл нақты келісім, құқықтар мен міндеттер қарыз алушының ақша қаражатын алуынан туындайды.
Шарттарды ақылы және ақысыз деп бөлуге болады. Ақылы шарттың атауынан көрініп тұрғандай, шарт бойынша өз міндеттемелерін орындаған тарап тиісті төлемді алуы керек. Белгілі бір қызмет көрсететін адамға сол қызмет үшін ақы төленеді. Ал егер бір тарап екінші тарапқа затты тегін немесе ешнәрсе бермей беруге міндеттенсе, онда мұндай шарт тегін болып саналады. Оған сыйлық ретінде бірдеңе беріңіз және т.б. жатқызуға болады.
Шарттарды біржақты міндетті және өзара келісілген ретінде де жіктеуге болады. Шарттардың басым көпшілігі өзара келісілген, яғни екі жақтың құқықтары мен міндеттері бірдей. Мысалы, сатып алу-сату шарты бойынша сатушы сатылған тауарды беруге және оның ақысын талап етуге міндетті, екінші тарап – сатып алушы тауарды талап етуге және қабылдауға және оның ақысын төлеуге құқылы. Көріп отырғаныңыздай, екі жақтың да құқықтары мен міндеттері бар, яғни сатушы мен сатып алушы арасындағы келісім-шарт өзара келісілген. Сыйға тарту шарты, керісінше, біржақты міндеттеме болып табылады. Алушының міндеті жоқ, тек құқығы бар және сыйлықты қабылдау немесе алмау туралы шешім қабылдайды.
Әлеуметтік жағдай. Жария шарт коммерциялық ұйыммен жасалатын шарт болып табылады және оның қызметінің сипатына қарай тауарларды сату, жұмыстарды орындау немесе қызметтерді көрсету үшін оған жүгінген кез келген тұлғаның алдында міндеттемелерді белгілейді. Келісім негізінен өнеркәсіпте қолданылатын телекоммуникация, энергетика, медицина, қонақ үй, банк, қоғамдық көлік және т.б. қызметтер.
Коммерциялық ұйымдардың бір тарапқа шарт немесе жария келісім жасасуға көмектесуден және екінші тарапқа жеңілдіктер беруден бас тартуға құқығы жоқ.
Қоғамдық келісім-шарттың талаптары барлық тұтынушылар үшін бірдей. Яғни, жария шарт жасағысы келетіндердің барлығы тең болуы керек.
Сенімхат – бір тұлғаның (сенім білдірушінің) екінші адамға (сенім білдірушіге) оның атынан беретін сенімхаты.
Сенімхаттың мынадай түрлері бар: негізгі, арнайы және бір мезгілде. Шектеу мерзімі – 3 жыл. Егер сенiмхатта қолданылу мерзiмi көрсетiлмесе, ол берiлген күннен бастап 1 жыл бойы жарамды болып есептеледi, ал сенiмхатта берiлген күн көрсетiлмесе, ол жарамсыз деп танылады.
Шарттың анықтамасы – екі немесе одан да көп тұлғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерді азаматтық заңнамада белгіленген шарт ретінде белгілеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келісімі.
Шарт термині азаматтық құқықта әр түрлі мағынада қолданылады: міндеттемені тудыратын заңды факт; тең шарттық міндеттеме;
шарттық міндеттемені ресімдейтін құжат.
Шарт – бұл құқықтық қатынасты тудыратын, өзгертетін немесе тоқтататын заңды факт. Демек, шарт азаматтық құқықтар мен міндеттерді туындататын негіздердің бірі болып табылады.
Жалпы, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 148-бабының 1-тармағына сәйкес мәмілелер біржақты және екіжақты немесе көпжақты (келісімшарттар) болуы мүмкін. Демек, шарт мәміле болып табылады және шарт екіжақты және көпжақты мәмілелерге қолданылады (373-баптың 2-тармағы), атап айтқанда, мәміле нысаны және оны тіркеу, мәмілені заңсыз деп тану және т.б. ережелер қолданылады. «Біржақты және көпжақты мәмілелер» түсінігін «біржақты және өзара келісімдер» түсінігінен ажырату керек. Біржақты мәміле
шарт болып табылмайды, өйткені келісім тараптардың келісімін талап етпейді, бір тараптың ерік білдіруі жеткілікті. Шарттың басқа заңды фактілерден айырмашылығы – шарт тараптарының келісімі. Демек, АК-ның 148-бабының 3-тармағына сәйкес шарт жасасу үшін екі жақтың (екі жақты мәміле) немесе үш және одан да көп жақтардың (көп жақты мәміле) келісілген еркі қажет [5].
Шарттардың басым көпшілігі екі жақты, өйткені шарт әдетте міндеттемелердің құқықтық қатынасын тудырады, ал міндеттеме үшін мүдделері қайшы келетін екі тарап болуы керек: біреуінде талап ету құқығы (несие беруші), екіншісінде міндеттеме (борышкер) болады. ) сол заңға бейімделген [51].
Көп жақты келісімнің мысалы ретінде АК-тің 228-бабында анықталған бірлескен қызмет болып табылады.
Бұл келісімнің ерекшелігі – оның тараптары ортақ экономикалық мақсатқа жету үшін бірлесіп жұмыс істеуге келіседі және осы қызметтің нәтижесінде ортақ меншік қалыптасады. Бірлескен қызмет туралы шарттың (жай серіктестік) ортақ мүлік тарауынан кейінгі «Міндеттемелік құқықтар» бөлімінде емес, мүліктік құқықтар бөлімінде орналасуы кездейсоқ емес.
Көпжақты келісімдер бас келісімнің жалпы ережелерімен реттелуі мүмкін. Алайда, көпжақты жағдайлардың жоғарыда аталған ерекшеліктеріне байланысты кейбір ережелерді қолдануға болмайды. Атап айтқанда, жария келісімнің (387-бап) және үшінші тұлғаның келісімінің (391-бап) ережелерін қолдануда кейбір айырмашылықтар болуы мүмкін. .
Азаматтық кодекске шарттық міндеттеме, мүліктік, авторлық немесе өзге де құқықтық қатынастар туындауы мүмкін деген норманы енгізу. Азаматтық құқық бойынша шарт әдетте міндеттемемен байланысты. Жиі иә. Дегенмен, міндеттеменің көлемін қамтамасыз ететін құқықтық қатынастар бар. Мысалы, бірлескен қызмет туралы келісім бірлескен кәсіпорындағы оның қатысушылары арасындағы байланысты белгілейді және міндетті емес меншік қатынастары болып табылатын ортақ мүлік объектісін бөлу (бірлескен кәсіпорынға қатысушылар мен басқалар арасында елеулі абсолюттік мән жоқ). жеке тұлғалар) [4].
Авторлық құқық қатынастарын (бірлескен авторлар арасындағы), өнертапқыштық қатынастарды (бірлескен өнертапқыштар арасындағы) және т.б., осылайша бағалауға болады.
Құқықтық қатынастар кешені (факті және шарттық қатынастар) заңды тұлғаның құрылуына негіз болатын жарғыдан туындайды.
Шарттан туындайтын мiндеттемелер үшiн АК-ның 22-тарауының бас шарттар туралы ережелерi және АК-ның шарттардың жекелеген түрлерi туралы ережелерi (2-баптың тармағы) қолданылады. 379).
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 379-бабының 2-тармағында міндеттеме тек шарттан ғана емес, басқа да заңды фактілерден туындайды деп көрсетілген. Демек, шарттық міндеттемелерге міндеттеме туралы жалпы ережені қолдану Азаматтық кодекстің шарттар туралы ережелерімен шектелуі мүмкін. Осылайша, несиелерді өтеу және аудару туралы кейбір ережелер (339-348-баптар) келісімшарттың кейбір түрлерінде (лизинг, факторинг) басқаша реттеледі. Сондықтан шарттың осы түрінің ережелері қолданылады. АК-ның 379-бабының 3-тармағында басқа формула бар: шарттан (бірлескен қызмет туралы шарт, құрылтай шарты, авторлық шарт және т.б.) туындайтын материалдық, авторлық немесе өзге де (міндеттемелерден басқа) құқықтық қатынастар, егер ол шартты бұзса. келісім-шарт. . Заңның, шарттың немесе құқықтық қатынастың сипаты Азаматтық кодекстің 22-тарауының баптары қолданылады, яғни шарт түсінігі және оның ережелері.
Бірлескен қызмет туралы шарттың немесе серіктестік шартының мәні, мысалы, Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 2 және 12-тарауларында көзделген шартты немесе 22-тараудан басқа кез келген шартты жасаудан, өзгертуден және бұзудан туындайды. Азаматтық құқық кітабы.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 379-бабында азаматтық кодекстің елеулі кемшілігі деп танылуы мүмкін шартта материалдық, авторлық немесе өзге де құқықтық қатынастар туралы ережелерді қолдану көзделмеген. Заңмен немесе келісім-шартпен тікелей реттелмейтін мәселелерде мұндай құқықтық қатынастарға құқықтық ұқсастық ережелері (§ 5-тармақтың 1-тармағы) қолданылады. шарт еркіндігі. Азаматтар мен заңды тұлғалар шарт жасасуға еркін. Шарт жасасу міндеті Азаматтық кодекспен, құқықтық нормалармен немесе ерікті міндеттемемен реттелмесе (АК-тің 380-бабының 1-бөлігі) орындалуы мүмкін емес.
Шарт бостандығы туралы ереже Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 8-бабының азаматтар мен заңды тұлғалардың азаматтық құқықтарды өз еркімен жүзеге асыруы туралы нормасына негізделген.
Келісім-шарт бостандығы Азаматтық кодексте бекітілген кәсіпкерлік еркіндігімен және тұтынушының оны жеткізу, қызмет көрсету және жеткізу бойынша шарт жасау еркіндігімен байланысты.
Егер Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексін ұстанатын болсақ, онда 380-баптың ережелері мүлдем жаңа, өйткені жоспарлы бөлу экономикасында шарт еркіндігі жоқ, барлығы жоспарлы резерв пен бөлу арқылы анықталады, содан кейін шарттар жасалады. . . қорытындылады. Келісімшарттар ресми болды және іс-шараларды жоспарлауға бағытталған. Мұның барлығы заңмен, соның ішінде Азаматтық кодекспен мұқият реттеледі.