ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.11.2023
Просмотров: 115
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
тұрады.
2/. Каолинитті балшықтар.
Бұл негізінде каолинит минералынан тұрады.
Балшық ерітіндісін дайындауға жарайтын балшықтың құрамында ірілігі 10,1 мм-ден жоғарырақ құмды бөліктер 6% артық болмауы керек. 0.05 мм ірірек бөліктер 12%-тен кем түсуі, ал 0.0001 мм-деі ұсак негізп балшық ерітіндісін құратын бөліктер 40-50 %-тен аз келмеуі қажет. Балшық құрамында тұзды қосындылар көп болмаса, саны балшық ерітіндісін дайындауға жарайтын және сапалы балшық деп санайды.
Балшық ерітіндісін дайындайтын судың сапасы жоғары болуы керек. Егер әртүрлі суда құрамы бірдей балшықтан ерітінді жасалса, сапалы ерітінді тұзы жоқ тұщы судан шығады. Теңіз суынан жасалған балшық ерітінділерінің сапалары төмен болады. Себебі. Теңіз суындағы тұздардың әсерінен балшық бөліктері пагуляцияланады. Басқаша айтқанда, қатайған ірімтіктер пайда болып, ерітінді түбіне түна бастайды.
Балшық ерітіндісін дайындайтын түщы судың жалпы қатаңдығы 12- 15°-тан аспауы керек. Бір градус қатаңдықта кальций тотығы / /10 мг болады. Егер балшық ерітіндісін дайындайтын су қатаң болса. Оның сапасын жөндеу үшін алдын-ала суды жұмсартады. Осы мақсатпен сазға тринотрийфосфат / / немесе кальцийлендірілген сода / /қосады. Оның мөлшерін әрбір артық қатаңдық градусына 46-50 г/м3-дей етіп алады. Ерітіндінің қышқылдық мөлшерін. сутек иондарының концентрациясы арқылы көрсетіп. оны рН-пен белгілейміз. Ерітінді ішіндегі сутек иондарының концентрациясына қарап,
оның сапасы бұрғылау және химиялық әдістермен өңдеу кезінде қандай болатынын байқай аламыз. Сілті ерітінділерінде рН 7-ден көп. ал қышқылда рН 7-ден кем келеді. Таза суда рН- 0 ге теқ болады. РН пен ерітінді тұрақтылығының арқасында толық байланыс бар. РН-ты реттей отырып ерітінді ерітінділер үшін өте қажет жағдай. Кей кезде РН-ты өсіргенде ерітіндінің тұтқырлығы өседі де. ол ығысудың статикалық кернеуіне әсер етеді.
Ерітінді ішіндегі коллоидты бөліктерді сипаттайтын ерекшеліктердің бірі - олар бүрісіп, қатты түйіршіктерге айналып, ерітінді түбіне тұнады. Мұндай қасиетті коагуляция дейді. Бұл құбылыстан бөліктер арасындағы тартылыс күшінің мәні, бірін-бірі тебу күшінің мәнінен кем екенін байқаймыз. Бұл жағдай ерітіндідегі балшық бөліктерін айналдыра қоршап тұрған су қабығының аластауынан туады. Егер жер асты суы немесе бұрғыланушы жыныс агрессиялы болса, онда олар бұрғылау кезінде балшық ерітіндісіне физика-химиялық әсер беріп оны коагуляциялайды. Агрессиялы жыныстарға ізбестастар, гипстер, онгидриттер, әсіресе тұздар кіреді. Минералды су немесе агрессиялы тұзы бар жыныс кездескен жағдайда олардың кесірі әсерінен балшық ерітіндісін сақтау үшіп тұрақтылықты көбейтетін ренгенттер қолдану керек. Коллоидтық жүйенің, барлық қатты/ жүйелерінің / бөліктерінің тұнбасы қалықтап тұртынын және өзгермеушілігін көрсететін дәрежені тұрақтылық дейді. Балшықтың әрбір ұсақ бөліктері. пластилин тәрізді ұзыншақ келеді. Ерітінді ішіндегі әрбір балшық бөліктерінде электр заряды бар. Ол кебінесе теріс заряд. Осы зарядтардың әсерінен ерітіндідегі молекулалар қозғалады. Қозғалыстың арқасында бөліктер өзара соғылысып, бір -бірімен жабысады. Өзара жабысқан бөліктерден тор т
әрізді қаңқа құрылады. Коллоидтық ерітіндіде кездесетін мұндай құбылысты құрылым пайда болуы дейді. Мұндай құрылымы бар дененің ішінде қозғалыс тудыру үшін әжептәуір күш жұмсалады. Ерітінді өз құрылымын жойып, аға бастағанда оның 1 см2 ауданына берілетін күш мөлшерін ағысудың статикалық кернеуі дейді. Ол мг/см2-мен өлшенеді. Балшық ерітіндісінде құрылымның пайда болуы оған өз сыбағалы салмағынан ауырырақ бөліктерді қалықтатып, тұндырмастан ұстап тұра алатын қасиет береді. Балшық ерітіндісі қозғалмай тұрса, іркілдек түрге келеді. Оны былғаса қайтадан қозғалмалы сұйық қалпына түседі, ал қозғалысы трқтаса, ол іркілдекке айналады.
Қорыта келгенде. белгілі бір геологиялық жағдайды қазылатын ұңғыны жуу үшін оған қандай параметрлі балшық ерітіндісі керек екені алдын-ала біліп, сондай қасиеті бар ерітінді жасай білу керек. Қалыпты жағдайда қолданылатын балшық ерітіндісінін параметрлері мынадай мөлшерде болғаны жөн:
А/. тұтқырлығы 21 сек;
ә/. сыбағалы салмағы 1,2 г/см3;
б/. құм мөлшері 4%;
в/. 30 минут ішіндегі су беруі 25 см3;
г/. коллоидтығы 96%;
д/. тәуліктік тұнбасы 4%:
е/. Балшық қабыршағының қалыңдығы 3 мм;
ж/. ағысудың статикалық кернеуі 20 мг/см2;
2.13.Бұрғыланған тау жыныстары негізінде дайындалған жуу сұйықтары
Балшықты ерітінділер минералданған жер асты суларының коагуляциялық әсеріне өте ықпалды. Сондай-ақ, бурғылау процесінде бұрғыланып жатқан жыныстар бөліктерінің қатты фазаснның көлемі өсетін болғандықтан, балшық ерітінділері қатты қоюланады. олардың тұтқырлығы күрт жоғарылайды. Тұтқырлығы жоғары ерітінділердің ығысуға статикалық кернеуі /СНС/. су беруі /В/. балшық қабыршағының қалыңдығы өседі.
Химиялық өңдеу арқылы балшық ерітлндісінін өңдеуге қабілеттілігі төмендейді, ал сумен сұйылту оның сапасын тіпті жоққа шығарады.
Тұтқырлығы жоғары балшық ерітінділері ұңғы төсіндегі ұнтақты тиянақты шығармайды. бұлқынның /сораптың/ айдауына едәуір кедергі туғызады. Барлама бұрғылау практикасында, әсіресе шалғай аудандарда, бұрғылау қондырғыларының сапасы тәуір балшықты қажетті мөлшерде тасымалдау, жеткізу өте қиын немесе өте қымбат. Жергілікті балшық шикізаты жоқ болса, толық алыстан әкелінген балшықтардан дайнндалған ерітінділер қымбатқа түседі.
Осы себептерден бұрғылау жұмыстарын неғұрлым тиімді, арзан жолмен орындау үшін "табиғи", яғни бұрғыланған жыныстар негізіндегі жуу сүйықтардың қатты фазасы талқандалған балшықсыз жыныстар ұнтағынан тұрады. Олардың ерекшелігі тұтқырлығының төмендігінде, қатты фазасының көлемі жоғары болса да "СНС" көрсеткіші аса өспейді.
Сондай-ак, бұрғыланған балшық жыныстарының негізндегі табиғи жуу сұйықтары да кең тараған. Егер осындай ерітінділерді қолдану мүмкшдіктері болып тұрса, онда оларды мейлінше қолдану керек. Бірақ дегенмен, табиғи балшық ерітінділеріне де жасанды, қолдан дайындалған балшық ерітінділерінің кемшіліктері тән.
Бұрғыланған тау жыныстары негізіндегі жуу сұйықтары полиумперсиялы көп компонентті жүйелерге жатады.
Олардың реологиялық және құрылымды механикалық қасиеттері беттік активті заттармен /БАВ/ тұрақтандыру арқылы тұтқырлықты төмендеткіш және құрылым қалыптастырушы реагенттермен өңдеу арқылы орнықтырылады.
Табиғи жуу сұйықтары өздерінін аталуын жыныстардың қатты
фазасының минералогиялық құрамына қарай алады. Кен орнының геологиялық тілмесі бірнеше жыныстардан тұрса, онда ерітдінің аталуы және негізгі сапасы қимадағы негізгі жыныстың компонентіне байланысты болады.
Бұрғылау кезінде "табиғи" жуу сұйығын қалыптастыру үшін БАЗ қосылған суды бұрғыланған жыныстар бөлшектерімен қанықтыру керек.
2.13.1-кесте.Жуу сұйықтары
2/. Каолинитті балшықтар.
Бұл негізінде каолинит минералынан тұрады.
Балшық ерітіндісін дайындауға жарайтын балшықтың құрамында ірілігі 10,1 мм-ден жоғарырақ құмды бөліктер 6% артық болмауы керек. 0.05 мм ірірек бөліктер 12%-тен кем түсуі, ал 0.0001 мм-деі ұсак негізп балшық ерітіндісін құратын бөліктер 40-50 %-тен аз келмеуі қажет. Балшық құрамында тұзды қосындылар көп болмаса, саны балшық ерітіндісін дайындауға жарайтын және сапалы балшық деп санайды.
Балшық ерітіндісін дайындайтын судың сапасы жоғары болуы керек. Егер әртүрлі суда құрамы бірдей балшықтан ерітінді жасалса, сапалы ерітінді тұзы жоқ тұщы судан шығады. Теңіз суынан жасалған балшық ерітінділерінің сапалары төмен болады. Себебі. Теңіз суындағы тұздардың әсерінен балшық бөліктері пагуляцияланады. Басқаша айтқанда, қатайған ірімтіктер пайда болып, ерітінді түбіне түна бастайды.
Балшық ерітіндісін дайындайтын түщы судың жалпы қатаңдығы 12- 15°-тан аспауы керек. Бір градус қатаңдықта кальций тотығы / /10 мг болады. Егер балшық ерітіндісін дайындайтын су қатаң болса. Оның сапасын жөндеу үшін алдын-ала суды жұмсартады. Осы мақсатпен сазға тринотрийфосфат / / немесе кальцийлендірілген сода / /қосады. Оның мөлшерін әрбір артық қатаңдық градусына 46-50 г/м3-дей етіп алады. Ерітіндінің қышқылдық мөлшерін. сутек иондарының концентрациясы арқылы көрсетіп. оны рН-пен белгілейміз. Ерітінді ішіндегі сутек иондарының концентрациясына қарап,
оның сапасы бұрғылау және химиялық әдістермен өңдеу кезінде қандай болатынын байқай аламыз. Сілті ерітінділерінде рН 7-ден көп. ал қышқылда рН 7-ден кем келеді. Таза суда рН- 0 ге теқ болады. РН пен ерітінді тұрақтылығының арқасында толық байланыс бар. РН-ты реттей отырып ерітінді ерітінділер үшін өте қажет жағдай. Кей кезде РН-ты өсіргенде ерітіндінің тұтқырлығы өседі де. ол ығысудың статикалық кернеуіне әсер етеді.
Ерітінді ішіндегі коллоидты бөліктерді сипаттайтын ерекшеліктердің бірі - олар бүрісіп, қатты түйіршіктерге айналып, ерітінді түбіне тұнады. Мұндай қасиетті коагуляция дейді. Бұл құбылыстан бөліктер арасындағы тартылыс күшінің мәні, бірін-бірі тебу күшінің мәнінен кем екенін байқаймыз. Бұл жағдай ерітіндідегі балшық бөліктерін айналдыра қоршап тұрған су қабығының аластауынан туады. Егер жер асты суы немесе бұрғыланушы жыныс агрессиялы болса, онда олар бұрғылау кезінде балшық ерітіндісіне физика-химиялық әсер беріп оны коагуляциялайды. Агрессиялы жыныстарға ізбестастар, гипстер, онгидриттер, әсіресе тұздар кіреді. Минералды су немесе агрессиялы тұзы бар жыныс кездескен жағдайда олардың кесірі әсерінен балшық ерітіндісін сақтау үшіп тұрақтылықты көбейтетін ренгенттер қолдану керек. Коллоидтық жүйенің, барлық қатты/ жүйелерінің / бөліктерінің тұнбасы қалықтап тұртынын және өзгермеушілігін көрсететін дәрежені тұрақтылық дейді. Балшықтың әрбір ұсақ бөліктері. пластилин тәрізді ұзыншақ келеді. Ерітінді ішіндегі әрбір балшық бөліктерінде электр заряды бар. Ол кебінесе теріс заряд. Осы зарядтардың әсерінен ерітіндідегі молекулалар қозғалады. Қозғалыстың арқасында бөліктер өзара соғылысып, бір -бірімен жабысады. Өзара жабысқан бөліктерден тор т
әрізді қаңқа құрылады. Коллоидтық ерітіндіде кездесетін мұндай құбылысты құрылым пайда болуы дейді. Мұндай құрылымы бар дененің ішінде қозғалыс тудыру үшін әжептәуір күш жұмсалады. Ерітінді өз құрылымын жойып, аға бастағанда оның 1 см2 ауданына берілетін күш мөлшерін ағысудың статикалық кернеуі дейді. Ол мг/см2-мен өлшенеді. Балшық ерітіндісінде құрылымның пайда болуы оған өз сыбағалы салмағынан ауырырақ бөліктерді қалықтатып, тұндырмастан ұстап тұра алатын қасиет береді. Балшық ерітіндісі қозғалмай тұрса, іркілдек түрге келеді. Оны былғаса қайтадан қозғалмалы сұйық қалпына түседі, ал қозғалысы трқтаса, ол іркілдекке айналады.
Қорыта келгенде. белгілі бір геологиялық жағдайды қазылатын ұңғыны жуу үшін оған қандай параметрлі балшық ерітіндісі керек екені алдын-ала біліп, сондай қасиеті бар ерітінді жасай білу керек. Қалыпты жағдайда қолданылатын балшық ерітіндісінін параметрлері мынадай мөлшерде болғаны жөн:
А/. тұтқырлығы 21 сек;
ә/. сыбағалы салмағы 1,2 г/см3;
б/. құм мөлшері 4%;
в/. 30 минут ішіндегі су беруі 25 см3;
г/. коллоидтығы 96%;
д/. тәуліктік тұнбасы 4%:
е/. Балшық қабыршағының қалыңдығы 3 мм;
ж/. ағысудың статикалық кернеуі 20 мг/см2;
2.13.Бұрғыланған тау жыныстары негізінде дайындалған жуу сұйықтары
Балшықты ерітінділер минералданған жер асты суларының коагуляциялық әсеріне өте ықпалды. Сондай-ақ, бурғылау процесінде бұрғыланып жатқан жыныстар бөліктерінің қатты фазаснның көлемі өсетін болғандықтан, балшық ерітінділері қатты қоюланады. олардың тұтқырлығы күрт жоғарылайды. Тұтқырлығы жоғары ерітінділердің ығысуға статикалық кернеуі /СНС/. су беруі /В/. балшық қабыршағының қалыңдығы өседі.
Химиялық өңдеу арқылы балшық ерітлндісінін өңдеуге қабілеттілігі төмендейді, ал сумен сұйылту оның сапасын тіпті жоққа шығарады.
Тұтқырлығы жоғары балшық ерітінділері ұңғы төсіндегі ұнтақты тиянақты шығармайды. бұлқынның /сораптың/ айдауына едәуір кедергі туғызады. Барлама бұрғылау практикасында, әсіресе шалғай аудандарда, бұрғылау қондырғыларының сапасы тәуір балшықты қажетті мөлшерде тасымалдау, жеткізу өте қиын немесе өте қымбат. Жергілікті балшық шикізаты жоқ болса, толық алыстан әкелінген балшықтардан дайнндалған ерітінділер қымбатқа түседі.
Осы себептерден бұрғылау жұмыстарын неғұрлым тиімді, арзан жолмен орындау үшін "табиғи", яғни бұрғыланған жыныстар негізіндегі жуу сүйықтардың қатты фазасы талқандалған балшықсыз жыныстар ұнтағынан тұрады. Олардың ерекшелігі тұтқырлығының төмендігінде, қатты фазасының көлемі жоғары болса да "СНС" көрсеткіші аса өспейді.
Сондай-ак, бұрғыланған балшық жыныстарының негізндегі табиғи жуу сұйықтары да кең тараған. Егер осындай ерітінділерді қолдану мүмкшдіктері болып тұрса, онда оларды мейлінше қолдану керек. Бірақ дегенмен, табиғи балшық ерітінділеріне де жасанды, қолдан дайындалған балшық ерітінділерінің кемшіліктері тән.
Бұрғыланған тау жыныстары негізіндегі жуу сұйықтары полиумперсиялы көп компонентті жүйелерге жатады.
Олардың реологиялық және құрылымды механикалық қасиеттері беттік активті заттармен /БАВ/ тұрақтандыру арқылы тұтқырлықты төмендеткіш және құрылым қалыптастырушы реагенттермен өңдеу арқылы орнықтырылады.
Табиғи жуу сұйықтары өздерінін аталуын жыныстардың қатты
фазасының минералогиялық құрамына қарай алады. Кен орнының геологиялық тілмесі бірнеше жыныстардан тұрса, онда ерітдінің аталуы және негізгі сапасы қимадағы негізгі жыныстың компонентіне байланысты болады.
Бұрғылау кезінде "табиғи" жуу сұйығын қалыптастыру үшін БАЗ қосылған суды бұрғыланған жыныстар бөлшектерімен қанықтыру керек.
2.13.1-кесте.Жуу сұйықтары
| № | Істелетін жұмыстың аты | Осы жұмыс бойынша орындалатын операц-дың саны | Осы операц- ды орындауға қолданылатын жабдықтар | Осы опер- ды орындауға пайда болатын потенцалдыз иянды факторлар | Осы қауіптілікте н,зияндыл ықтан пайда болу себептері | Дипломдық жобаныц қабылданы осықауіптіл ігінен зияндлыққа қарсы шара |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
| 1 | Тасымалдау | Бұрғы жабдықтарын тиеу және түсіріп жинау | Машина, трактр, кран, сым, арқан | Үзілген жіп көтеруі арқанның жұмыскер адамды соғуы | Техникалы қ ескеруі, сым арқанның жұмыс істеуі, мерзімнің бітуі | Жұмыс алдында техникалық техсмотрда н өткізу сым арқанды айырбастау |
| 2 | Монтаж | Аланды тазарту діңгегін тұрғызу | Бульдозер, кран | Діңгек стандартқа сай Орнатыла- ды | Діңгек дұрыс Орнатыл- мас құлайды, кран сымдарын үзілуі | Алаынды түзетіп тегістеу, қондырғын ы, бетонды мықтап отырғызу |
| 3 | Бұрғылау | Пайдалы кен орнын 300 м дейін бұрғылау | Станок, бұлқын, лебедка, құбыр, қашаулар | Діріл, шу, улы газ, құбырдың қисаюы | Станкты майлау, дұрыс бекітпеу, бұрғылау параметрлерін дұрыс қолданбау | КАВС майын қолдану, станокті айырбастау |
| 4 | К.Т.О | Кұбырды көтеріп керн алу, ұңғыны шла.мнан тазарту | Лебедка, станк, блок, әр түрлі құлыптар | Құбырдың қысылып кдлуы, кран- блоктың сынуы, станк дірілі | Жер қыртысын ың опырылуы | Аварияға қарсы күрес жүргізу |
| 5 | Демонтаж | Бұрғы діңгегін бұзып жинау, қоршаған ортаны ластамау | Кран, трактор, машина | Діңгектің құлауы, алаңның ластануы | Бұрғы діңгегін төменнен бастаса ж.с | Жуу сұйығын арнайы қамбада сақтау |