2 АРНАЙЫ БӨЛІМ

2.1 Дипломдық жобаға қойылған талаптар

Дипломдық жобаның тақырыбы: «Зергерлік бұйымдар сататын дүкені клиенттерінің деректер қорын құру» болатын. Бұл жобаның нәтижесінде зергерлік бұйымдар сататын дүкенге арналған деректер қорымен жұмыс бағдарламасы құрылады. Ол бағдарлама кез-келген зергерлік бұйымдар сататын дүкеннің қызметкерлерінің жұмысын жеңілдетеді. Бұл бағдарламаны мен Microsoft Visual Studio 2019 бағдарламасын қолданып C# бағдарламалау тілінде жасаймын.

Жобамды әзірлеу үшін маған Деректер қорымен жұмыс жасау қажет болады. Деректер қорын сақтау үшін Microsoft Access бағдарламасын қолданамын. Бұл жобада зергерлік бұйымдар сататын дүкеннің Басты беті болады. Сол бетте бірнеше батырмалар арқылы қолданушы керекті мәзірін таңдайтын болады. Таңдалған батырмаға сәйкес қолданушы мәліметтерді:

• 
  Енгізе алады
  
• 
  Өзгерте алады
  
• 
  Өшіре алады
  
• 
  Жазба қосады
  
• 
  Мәлімет іздейді
  

Қойылған мақсатқа байланысты келесіндей деректерді қамту қажет:

• 
  Сатылымдар
  
• 
  Қызметкерлер
  
• 
  Клиенттер
  

2.2 Деректер қорын пайдаланудағы ADO.NET технологиясы

2000 жылдан бастап Microsoft-та шығарылған ActiveX Data Objects (ADO) технологиясында деректер қорымен жұмыс істеу мүмкіндігі пайда бола бастады. ADO – бұл реляциондық жəне реляциондық емес деректер қоры, электрондық почта, жүйелік, текстік жəне графикалық файлдар сияқты кез келген деректер типтерінің қолданбалы интерфейсі. Деректермен байланыс OLE DB технологиясы арқылы жүзеге асырылады.

ADO технологиясын пайдалану деректер қорымен жұмыс жасау тиімділігін артыратын Borland Database Engine (BDE) технологиясының алтернативі болып табылады. Бұл мүмкіндікті пайданану үшін сіздің компьютеріңізде ADO жүйесі орнатылуы қажет (ADO-ның осы немесе басқа да түрлері Windows операциялық жүйесінің барлығында бар). Сонымен қатар деректерді пайдаланудың клиенттік жүйесі орнатылуы қажет, мысалы Microsoft SQL Server, ал ODBC-та сіз жұмыс жасап отырған деректер қорына арналған OLE DB драйвері орнатылуы қажет.

ADO-мен жұмыс жасау үшін арналған ADO кітапхана беттерінде орналасатын компоненттер қарастырылған. Олар Connection, Command жəне Recordset сияқты ADO обектілеріне инкапсуляция жасайды. Оларға C Builder-де, ADOCommand жəне ADODataSet компоненттері сəйкес келеді. ADO технологиясында деректер қорымен байланыс жасау қарапайым төмендегі тізбек бойынша жүзеге асырылады: деректер жиыны => деректер көзі (DataSource компоненті) => басқару компоненттері жəне берілгендерді бейнелеу (DBGrid, DBEdit жəне т.б.).

---

ADO – мен жұмыс жасауға арналған көптеген компоненттер BDE технологиясының компоненттеріне ұқсас:

ADO компоненті	BDE компоненті
ADOTable	Table
ADOQuery	Query
ADOStoredProc	StoredProc
ADOConnection	Database
ADODataSet	Table, Query, StoredProc
ADOCommand	-

2.1-кесте. ADO компоненттері мен BDE технологиясының компоненттерінің ұқсастығы.
ADOConnection-ADO деректер жиынымен байланыс жасау үшін қолданылады. Командаларды орындау диспетчері сияқты бірнеше компоненттер жиынымен байланыс жасау үшін қолданылуы мүмкін.

ADOTable-Бір кестемен жұмыс жасау үшін қолданылады. Кестемен ADOConnection арқылы да байланысуы да мүмкін.

ADODataSet-BDE технологиясының Table, Query, StoredProc компоненттерінің орнына əртүрлі режимде жұмыс істей алатын деректер жиынымен байланыстырушы əмбебап компоненті. Бір немесе бірнеше кестелермен байланыс жасауы мүмкін. ADOConnection арқылы да байланысуы да мүмкін.

ADOQuery-CREATE TABLE сияқты DDL (data definition language) сұраныс тілін пайдалана отырып, SQL сұраныс көмегі арқылы деректер қорымен жұмыс жасау үшін пайдаланылады. ADOConnection арқылы да байланысуы да мүмкін.

ADOStoredProc-Сервердегі сақталынған процедураларды орындау үшін қолданылады. ADOConnection арқылы да байланысуы да мүмкін.

ADOCommand-Негізінде SQL командаларын орындауда қолданылады. Сонымен қатар кестелермен жұмыс жасау үшін басқа компоненттерді де пайдалануы мүмкін. ADOConnection арқылы да байланысуы да мүмкін.

ADO Connection компоненті.Деректер жиынымен жұмыс жасауды диспетчерлеуді жүзеге асырушы ADOConnection компонентінде байланыс ConnectionString қасиеті арқылы жасалынады. Ал деректер жиыны басқа компоненттерінде Connection қасиетінде ADOConnection компонентінің атын көрсетсе жеткілікті.
2.3 Жобаның деректер қорын әзірлеу

Деректер қоры - бір-бірімен белгілі бір тәртіппен құрылымдық тұрғыдан байланысқан, машинамен оқылатын, нақты қолданбалы сала үшін көкейтесті, ақпараттық технология үшін жарамды нысандағы нақты дүние объектілері сипаттамаларының, сондай-ақ ЭЕМ-нің жадындағы немесе машинамен оқылатын сақтағыштағы (магаитті ленталардағы, дискеттердегі, ықшам дискілердегі) ақпарат жазбаларының жиынтығы. Деректер қоры қоғамның барлық ақпараттық қорларымен тығыз байланысты, солардың негізінде жасалады, ал олардың көбісі ақпараттың тек құжаттық көздерімен бірге пайдаланылады. Деректер қорын жасау үшін ең алдымен мүдделілік туғызған объектілер (мысалы, жеткізушілер, тұтынушылар, кәсіпорындар, қызметкерлер, т. б.) айқындалады, сонан соң әрбір объекті үшін оның өзгешеліктерін сипаттайтын деректердің жиынтығы бөліп көрсетіледі. Мысалы, кәсіпорынның өзгешеліктеріне оның атауы, мекен-жайы, банкідегі шоты, шығаратын өнімінің түрпаты, т. б. жатады.

---

Мәліметтер базасы көрсетілген физикалық нұсқаның кестесін немесе мәліметтер базасы физикалық моделін қарастырайық. Кестені физикалық түрге келтірген кезде құрылымы инвариантты болып табылады, яғни кесте құрылымы өзгеріссіз қалады. Бірақ кесте параметрі нақты мәнді қабылдайды.

Мәліметтер базасы физикалық кестесінің құрылымы бір қалыпты болып табылады. Мәліметтер базасы жоспарының жалпы бөлігі болып табылатын мәліметтер базасы жоспарын құру. Тапсырманы шығаруға мәліметтер базасын құру.



2.2-сурет. MS Access 2016 – та мәліметтер базасын жобалау
Мәліметтер базасы екі кестеден тұрады, оның біріншісі – мастер кесте, екіншісі – деталь. Олардың арасындағы қатынас бірді – көпке.

Осыдан мәліметтер базасы құрудың келесі жоспары пайда болады.

1- қадам. Құрудың технологиясын таңдау

- консолді режимде -RAD режимде

Мәліметтер базасы құру жоспары. Мәліметтер базасы құру келесі

қадамнан тұрады.

2- қадам. Мәліметтер базасын сақтау орнын тіркеу және анықтау

- мәліметтер базасының орналасу орнын анықтау

- мәліметтер базасының типін анықтау

- мәліметтер базасының атын анықтау немесе алиас

- алиасты тіркеу және мәліметтер базасының адресінің орналасуы Мәліметтер базасы құру және конструктірлеу, ол үшін келесіне орындау керек.

3- қадам. Мәліметтер базасы кестесінің құрылымын құру.

- кесте типін аықтау

- кестенің физикалық моделін анықтау. Кестенің бірінші параметрінің қимылын орнату.

- құрылған кестені таңдалған алдрес бойынша сақтау.

Мәліметтер базасы деталь-кесте құрылымын құру. Мәліметтер базасының екінші кестесін құру бірінші кестеге сәйкес келеді. Оның айырмашылығы тек қана екілік индекс сқрыптау параметрін құру.

4- қадам. Екі кесте жолы арқылы мәліметтер базасы формалдау.

Мәліметтер базасын құру құрылған кесте бойынша іске асырылады:

- екілік индекссацияны орындау.

- құрылған кесте арасында бірді көпке қатынасын құру. Delphi - де мәліметтер базасын тіркеу.

Мәліметтер базасын анықтау. Бұл файлдар жиынтығы, кесте, триггер

және индексте көрсетілген кестелер арасындағы байланыс.

Мәліметтер базасы келесіден тұрады:

- мәліметтер базасы кестесі

- индекс

- ескертулер

Бір кестені сақтау үшін жеке файл құрылады. Осындай жеке файлдар кесте индексімен Memo өрісті сақтауға құрылады. Бұл файлдар бірге сақталып орналасу қажет, әйтпесе Мәліметтер базасы қате көрсетеді.Сондықтан мәліметтер базасы компоненттері бірге сақталынады.

---

Деректер қоры-ақпараттық жүйелердің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ақпараттық жүйе өз алдына басқару функциясын орындау үшін әр алуан денгейдегі жұмыстарды ақпаратпен жабдықтаған объект туралы ақпаратты жинау, тасымалдау, қайта өңдеу бойынша қатынас жүйесін білдіреді.

Деректер қоры деп- компьютер жадында сақтайтын, арнайы түрде ұйымдасқан, өзара байланысқан мәліметтер жиынтығын айтамыз.

Ақпараттық жүйелердің мысалына: банктік жүйелер, кәсіпорындарда, автаматты түрде басқару жүйелері, авияция немесе темір жол билеттерін, мейрамхана номерлерін алдын ала белгілеу және тағы басқа жатады.

Пайдалану облысы бойынша келесі класстарды бөліп айтуға болады:

1)Ғылыми зерттеуге арналған;

2)Автоматталған жобаларға арналған;

3)Ұйымдастырушы басқарудағы ақпараттық жүйелер;

4)Техналогиялық процессорды баспаға арналған.

Деректер қорын басқару жүйесін көптеген қолданушылар деректер қорын құру, енгізу, бірлесіп пайдалану және програмалау құралдардың жиынтығын айтады.

Деректер қоры дегеніміз – мәліметтерді сақтауға арналған ұйымдасқан құрылым. Бұл деректер қорының құрылымына ақпаратпен қатар, оларды ұйымдастыруға, қолдануға арналған тәсілдер мен әдістер кіреді.

Деректер қоры деректер қорын басқару жүйесімен (ДҚБЖ) тығыз байланысты. Бұл программалық құрылымдар кешені жаңа қордың құрылымын құруға, оны деректермен толтыруға, мазмұнын редактрлеуге және ақпаратты визуалдандыруға арналған. Қор ақпараттарын визуалдау дегеніміз берілген критерий бойынша экранға шығаратын мәліметтерді таңдап, оларды белгілі бір ретке келтіріп, безендіріп артынан баспаға немесе байланыс каналдарына беруді айтамыз. Әлемде деректер қорын басқаратын көптеген жүйелер бар.

Деректер қорының объектілері:

1. кестелер (таблицы)

2. сұраныстар (запросы)

3. үлгілер (формы)

4. есептер (отчеты)

5. беттер (страницы)

6. макростар

7. модульдар

Access Windows-технологияның барлық мүмкіндіктерін сүйемелдейді және оның тұтынушысының жұмыс істеуіне қолайлы графикалық интерфейсі бар.

1) Кестелер - мәліметтерді сақтау үшін жасалған, өрістерден (бағаналардан) және жазбалардан (қатарлардан) тұратын мәліметтер.

Кесте(Tables) - мәліметтер базасымен жұмыс істеуге арналған негізгі объект, мәліметтер жиыны. Ол өрістер (поля) мен жазбалардан (записи)тұрады.

Жазба(Record) - кестенің бір қатары, яғни жолы. Ол СУБД мәліметтерін сақтайтын негізгі блок болып табылады. Жазба сипатталатын бір объект туралы толық мәлімет береді.

---

Өріс(Field) - кестедегі бағана немесе тік жол. Access-те өріс мәліметтерін сипаттайтын оның бірсыпыра қасиеттері болады. Енгізу өрісі деп басқару элементі ретінде мәлімет енгізілетін бір бағанадағы жолды айтады, оған пернелер арқылы мәндер енгізіледі [6].

Санауыш - кестедегі жазбалардың реттік нөмерлері орналасатын өріс.

2) Сұраныс(Queries) - жұмыс істеуші адамның керекті мәліметерді бір немесе бірнеше кестеден белгіленген шарттарға байланысты таңдап алу тәсілі. Таңдап алу жолымен сұраныс беру арқылы кестедегі мәліметтерді жаңартуға, жоюға, көбейтуге немесе бұрынғы кестелер негізінде жаңа (виртуальды) кестелер құруға болады. Access-те сұраныстардың бірнеше түрі бар.

3) Форма(Forms) - мәліметтерді экранда бейнелеу жолы немесе оларды басқару мүмкіндіктері, яғни өзара байланысқан мәліметтерді тұтынушыға ыңғайлы түрде бейнелеуге, қарауға немесе енгізуге арналған тәсілдер.

4) Есептер (Отчеты) - мәліметтерді баспаға шығарып қағазда бейнелеу тәсілі, яғни қағазға басып шығаруға арналған тәтижелік құжаттар.

Конструктор - мәліметтер базасы обьектінің (кестелер, сұраныстар, формалар, басылымдар, макростар, модульдер) қасиеттерін анықтау режимі.

Шебер(Wizards-Мастер) - белгілі бір мақсатта шектеулі әрекеттер жиынын біртіндеп орындайтын программа. Шеберлер оны орындайтын адаммен сұхбаттасу (диалог) ісін атқара отырып, қойылған мәліметтерді программаға енгізуді қамтамасыз етеді.

5) Макростар(Modules) - Visual Basic for Application (VBA) тіліндегі программалар сақталады және олар қолданбалы программаларды құру кезінде стандартты емес процедураларды іске асыру үшін жасалады.

Access-те тұтынушыға өз есептерін ойдағыдай шағаруға мүмкіндік беретін әртүрлі диалогтық құралдар бар, оларға меню командалары, саймандар тақтасындағы батармалар, суырылып шығатын түсініктемелік сөздер, Конструктор (Design), Шебер(Wizards) программалары жатады.

Access деректер қорын басқару жүйесімен жұмыс істеу тәсілдері Windows ортасындағы графикалық объектілермен (терезе, тізім, ауыстырып қосқыш, жалауыша, батырма, тағы сол сияқты), жұмыс істеу тәрізді орындалады.

Жобамның мәліметтер базасын MS Access-те құру үшін алдымен келесі суреттегідей кестелерді құрып алдым:


2.3-сурет. MS Access бағдарламасында құрылған кестелер.
Құрылған мәліметтер қорының структурасы келесі кестеде көрсетілген:

2.2-кесте. Объекттердің спецификациясы

Кесте	Өріс		Түрі	Ұзындығы
klient	id_klient		int primary key	100
	Aty_joni		varchar	255
	Tugan_kuni		date	8
	telefony		varchar	100
	adresi		varchar	100
kyzmetker	id_kyzmetker		int primary key	100
	Aty_joni		varchar	100
	Tugan_kuni		date	8
	jynysy		varchar	70
	telefony		varchar	100
	adresi		varchar	100
	kyzmeti		varchar	255
	jalaqysy		int	100
satylym	id_satylym		int primary key	100
	Satu_kuni		date	8
	satushy		date	200
	Zat_atauy		varchar	100
	bagasy		varchar	200

---

Смотрите также файлы

• Сырты жыныс мїшелерiне жатпайды.doc

• Кт 1 Нормы русского литературного языка Задание.doc

• 1. азіргі саяси географияда Орталы Азия а азастан, збекстан, Тркменстан, ырызстан, Тжікстан.docx

• Формирование финансовой грамотности школьников через организацию проектной деятельности и другие интерактивные формы обучения.docx

• Чтобы понять какуюлибо науку, необходимо знать историю этой науки (Огюст Конт).docx