ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 08.11.2023
Просмотров: 135
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Тыңдалым № 1
Тоңған торғай
Мұқаш құстарды жақсы көреді. Аспанда ұзақ қалықтап қанатын қақпай демалатын қырандарға деген ықыласы өте ерекше. Барлық құстардан қорықпайтын қыранның батылдығын, батырлығын әңгіме ғып өзінің інісі Қожанға айтып отырады.
Алматыны ақ қар басты. Қара қарға, суық торғайлардан басқа құстар жылы жаққа ұшып кеткелі де біраз болды. Кешке мектебінен қайтып келе жатқан Мұқаштың алдын бір суық торғай кескестей берді. Мұқаш ұмтылып ұстайын деп еді, әлгі торғай отырған жерінен қозғалмады. Мұқаш торғайды ұстаған бойы қойнына тықты. Әбден мұздаған болуы керек, Мұқаштың дүрсілдеп соққан жүрегін тыңдап отыра берді тоңған торғай.
Мұқаш үйге қуанып кірді. «Ата, апа, мен торғай ұстап әкелдім» деп қойнындағы торғайын үйдегілерге көрсетіп шықты. Бүріскен торғай көзін ашты. Әбден әлі біткен болуы керек, қорқуды, қашуды ойына да алмады. Мұқаш нан қоқымдарын алдына қойып еді, шоқып жей бастады. Сөйтіп біздің үйді бір торғай қыстай мекендеді. Көктем шықты. Мұқаштың торғайы даланы аңсап терезеден сыртқа көбірек қарауды шығарды. Апасы Мұқашқа:
-
Торғайыңды қоя бер. Оның отаны анау кең дала, анау биік аспан. Өз Отанына қоя бер, - деді. Мұқаш біраз ойланды да торғайын қоя берді. Торғай алғаш терезе алдындағы жас талға қонды... Содан соң әрі қарай қанатын қағып ұшып кетті. «Торғайым, жолың болсын» - деді Мұқаш қуанып. Мүмкін екі-үш ай үйде бірге болған торғайын Мұқаш аяп тұрған да болар, кім білсін. -
Торғайың қыста, мүмкін, қайтып келер, - деп жұбатты Мұқашты үлкен апасы. Мұқаш апасының сөзіне шынымен-ақ сенгісі келеді. Өйткені, ол торғайын өте жақсы көріп кетіп еді.
(232 cөз)
І нұсқа Т№1
Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Төмендегі сұрақтар мен тапсырмаларды орындаңыз.
І. Тест сұрақтары
-
Мұқаштың қандай құстарға деген ықыласы ерекше болды?
A) лашындарға
B) қырандарға
C) бүркіттерге
D) көгершіндерге
E) қарғаларға
2. Мұқаш торғайды ұстаған бойы не істеді?
A) қойнына тықты
B) алақанына салды
C) басына қойды
D) қалтасына салды
E) арқалады
3. Мұқаш торғайды немен тамақтандырды?
A) сүтпен
B) сумен
C) нанмен
D) маймен
E) етпен
4. Мұқаш торғайға кандай тілек айтты?
A) Торғайым, ақ жол
B) Торғайым, таудай бол
C) Торғайым, өркенің өссін
D) Торғайым, жолың болсын
E) Торғайым, биікте самғай бер
5. Мұқаш кімнің сөзіне сенгісі келді?
A) апасының
B) атасының
C) әкесінің
D) ағасының
E) анасының
ІІ. Тапсырмалар
А) Мұқаш өзінің інісі Қожанға не туралы айтып отыратын?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
В) Мұқаш мектептен келе жатқанда қандай оқиға болды?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
D) Торайдың үйге кіргеннен кейінгі әрекеті?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Е) Апасы Мұқашқа не айтты? Мұқаштың торғайға деген тілегі туралы жазыңыз.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
І нұсқа бойынша дұрыс жауаптар Т№1
1.Тест сұрақтарының жауаптары:
№
жауап
1
В
2
А
3
С
4
D
5
A
ІІ. Тапсырмалар бойынша жауаптар:
А) Мұқаш өзінің інісі Қожанға не туралы айтып отыратын?
- Қыранның барлық құстардан қорықпайтын, батылдығын, батырлығын әнгіме ғып айтып отыратын.
В) Мұқаш мектептен келе жатқанда қандай оқиға болды?
- Мұқаштың алдынан бір суық торғай кескестей берді. Ол тоңған торғайды үйіне әкеледі.
D) Торайдың үйге кіргеннен кейінгі әрекеті?
- Бүріскен торғай үйге келгесін көзін ашып, әлі біткендіктен қорқуды, қашуды ойына алмай, Мұқаштын берген нанын шоқып жей бастады.
Е) Апасы Мұқашқа не айтты? Мұқаштың торғайға деген тілегі туралы жазыңыз.
- Апасы Мұқашқа: Торғайды қоя беруін, оның Отаны кең дала, биік тау екенін түсіндіріп айтты. Апасының ақылын тындап Мұқаш «Торғайым, жолың болсын» деп тілегін айтып ұшырып жіберді.
ІІ нұсқа
І. Тест сұрақтары
Мұқаштың інісі кім?
A) Қожан
B) Асқар
C) Азамат
D) Алмас
E) Үсе
2. Қара қарға, суық торғайдан басқа құстар қайда кетті?
A) алыс жаққа
B) суық жаққа
C) жоғары жаққа
D) жақын жаққа
E) жылы жаққа
3. Не себепті торғай отырған жерінен қозғалмады?
A) жылынғандықтан
B) тонғандықтан
C) терлегендіктен
D) ұша алмағаннан
E) шаршағандықтан
4. Мұқаш торғайды кімдерге көрсетіп шықты?
A) үйдегілерге
В) көршілерге
C) достарына
D) туысқандарына
E) балаларға
5. Торғай қайда қонды?
A) терекке
B) бәйтерекке
C) бұтаққа
D) жас талға
E) қайыңға
ІІ. Тапсырмалар
А) Мұқаштың ұнататын қыранын сипаттаңыз.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
В) Мұқаш неге қуанды?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
С) Торғайдың Отаны қайда?
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
D) Мұқаштың мейрімділігі қай жерде байқалады?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
ІІ нұсқа бойынша дұрыс жауаптар Т№1
І.Тест сұрақтарының жауаптары:
№
жауап
1
А
2
Е
3
В
4
А
5
D
ІІ. Тапсырмалар бойынша жауаптар:
А) Мұқаштың ұнататын қыранын сипаттаңыз.
- Қыран – барлық құстардан қорықпайды, батыл, батыр.
В) Мұқаш неге қуанды?
- «Ата, апа, мен торғай ұстап әкелдім» деп қойнындағы торғайын үйдегілердің бәріне көрсетіп шықты.
С) Торғайдың Отаны қайда?
- Кең дала, биік аспан.
D) Мұқаштың мейрімділігі қай жерде байқалады?
- Мектептен келе жатқандағы алдынан шыққан тонған тойрғайды көргенде.
Тыңдалым № 2
Алғашқы газеттер
Қазақ тарихындағы ең алғашқы газет — «Түркiстан уәлаяты». Ол 1870-1882 жылдары Ташкент қаласында шыққан. Одан кейін «Дала уәлаяты», «Қазақ» газеттері шыққан. Қазақ тiлiндегi тұңғыш журнал «Айқап» 1911 — 1915 жылдары жарық көрген. 1913 жылы қазақ тілінде 11 газет шығып отырған. Газеттерде сол кездегі қазақтың зиялылары қызмет еткен. Саясат, дін, әдебиет пен мәдениет мәселелері осы газеттерде өз көрінісін тапқан. Кейде белгілі, кейде белгісіз себептермен газеттер жабылған. «Айқап» журналы «Ай, қап!» деген екі сөзден құралған, яғни, өкіну мағынасын береді. Уақыт өтіп, білім мен ғылымнан артта қалып «Ай, қап!» деп өкініп қалмайық деген мақсатты ұстанған журнал да осылай аталған. Ол кезде қалың бұқара жазу-сызуды білмегенмен, көкірек көзі ашық азаматтар ел қамын, ұлт болашағын ойлап, елді білімге шақырған. Бүгінгі таңдағы бұқаралық ақпарат құралдарының бастауы, алғашқы қадамдарын біз осы газет пен журналдардан көреміз.
(Ғаламтор материалдарынан, 126 сөз)
І нұсқа Т№2
-
Ең бірінші қазақ газеті не деп аталған?
A) «Дала уәлаяты»
B) «Қазақ»
C) «Айқап»
D) «Түркістан уәлаяты»
E) «Қазақстан»
2. «Айқап» журналының атауы қандай мағына береді?
A) реніш
B) өкіну
C) қуаныш
D) қайғы
E) үрей
3. Ең алғашқы газет қай қалада шыққан?
A) Жамбыл
B) Ташкент
C) Омбы
D) Орынбор
E) Қазан
4. Мәтінде айтылмаған ақпаратты табыңыз.
A) 1913 жылы қазақ тілінде неше газет шығып отырғаны туралы дерек бар.
B) Алғашқы қазақ газеттері туралы айтылған.
C) Алғашқы басылымдарда көтерілген мәселелер айтылған.
D) «Айқап» журналының атауы туралы айтылған.
E) Газеттердің жабылып қалу себептері нақтылап көрсетілген.
5. Мәтінге қай тақырып сай келеді?
A) Бұқаралық ақпарат құралдары
B) «Айқап» журналы
C) Алғашқы қазақ газеттері
D) ХХ ғасырдағы қазақ газеттері
E) Газеттер мен журналдар
ІІ. Тапсырмалар
А) Ең бірінші қазақ газеті қай ғасырда шыққан?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
В) Алғашқы басылымдар қандай мәселелерді көтерген?
_______________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
D) Сөздердің синонимдерін табыңыз.
Алғашқы _________________________________________________________________
Болашақ _________________________________________________________________
Е) Төмендегі тіркес мағыналарын таратып жазыңыз.
Қазақ зиялылары ____________________________________________________________ _______
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Ғылымнан артта қалу _____________________________________________________________________
___________________________________________________________________
І нұсқа бойынша дұрыс жауаптар
І. Тест сұрақтарының жауаптары :
№
жауап
1
D
2
B
3
B
4
E
5
C
ІІ. Тапсырмалар бойынша жауаптар:
А) Ең бірінші қазақ газеті ХІХ ғасырда шыққан.
В) Алғашқы басылымдар саясат, дін, әдебиет пен мәдениет мәселелерін көтерген.
D) Сөздерің синонимдерін табыңыз.
Алғашқы : тұңғыш, бірінші.
Болашақ: келешек.
Е) Төмендегі тіркес мағыналарын таратып жазыңыз.
Қазақ зиялылары : Сол кездегі саясат пен әдебиеттен, мәдениеттен хабардар оқыған азаматтар.
Ғылымнан артта қалу: Жалпы білім мен ғылымның жетістіктерін білмеу, ғылым жаңалықтарынан хабарсыз болу.
ІІ нұсқа
1.Ең бірінші қазақ журналы не деп аталған?
A) «Қазақстан»
B) «Дала уәлаяты»
C) «Қазақ»
D) «Айқап»
E) «Түркістан уәлаяты»
2. «Айқап» журналы қашан шықты?
A) 1910-1913
B) 1911-1914
C) 1911-1915
D) 1910-1915
E) 1911-1916
3. Ең алғашқы қазақ газеті қай жылы шыққан?
A) 1870
B) 1871
C) 1872
D) 1873
E) 1874
4. Мәтінде айтылмаған ақпаратты табыңыз.
A) Қазақ зиялылары қызмет еткен.
В) «Ай, қап» деп өкініп қалмайық.
C) Қалың бұқара жазу-сызуды білмеген.
D) Қалың бұқара жазу-сызуды жақсы білген.
E) Білім мен ғылымнан артта қалып.
5. Алғашқы қазақ басылымдарында кімдер қызмет еткен?
A) бай балалары
B) сол кездегі әкімдер
C) сол кездегі ақындар
D) сол кездегі қазақ зиялылары
E) орыс тілін білгендер
ІІ. Тапсырмалар
А) 1913 жылы қазақ тілінде неше газет шығып отырған?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
В) «Айқап» журналы қандай мақсатты ұстанған?
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
С) Омоним сөздердің мағынасын тіркеспен көрсетіңіз:
Бас:
1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
Ашық:
1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
D) Төмендегі тіркестердің мағынасын таратып жазыңыз.
Жарық көрген _____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Газеттерде көрініс тапқан _____________________________________________________ _____________
ІІ нұсқа бойынша дұрыс жауаптар
І. Тест сұрақтарының жауаптары:
№
жауап
1
D
2
C
3
A
4
D
5
D
ІІ. Тапсырмалар бойынша жауаптар:
А) 1913 жылы қазақ тілінде 11 газет шығып отырған.
В) «Айқап» журналы ғылым мен білімнен артта қалып қоймау мақсатын ұстанған.
С) Омоним сөздердің мағынасын тіркеспен көрсетіңіз:
Бас:
1. Адамның басы
2. Таудың басы
3. Көрмегендей бас салды.
Ашық:
1. Есік ашық еді.
2. Ашық түсті көйлек.
D) Төмендегі тіркестердің мағынасын таратып жазыңыз.
Жарық көрген: БАҚ-та басылған мақала. Газет, журнал немесе кітаптың басылып шығуы.
Газеттерде көрініс тапқан: Газеттерде көтерілген, басылғын мақалалар тақырыбы мен өзекті мәселелер.
Тыңдалым №4 Ежелгі дәуір әдебиеті
Қазақ әдебиетінің тарихы үш кезеңге бөліп қарастырылады. Олар: ежелгі дәуір әдебиеті, орта ғасырлар әдебиеті және XIХ ғасырдан бергі әдебиет. Біз бүгін ежелгі дәуір әдебиеті туралы сөз қозғайтын боламыз. Біздің дәуірімізге дейінгі VІІ-V ғасырлардан бастап біздің заманымыздың ХІV ғасырын қоса 2000 жылдай уақытты қамтитын аралықта туған шығармалар осы ежелгі дәуір әдебиетіне жатады. Тарихи деректерге сүйенсек, ХV-ХVІ ғасырларда қазақтар халық болып қалыптасқан. Сонда осыған дейінгі әдебиет біздікі емес пе деген сұрақтар да туады. Халқымыздың төл әдебиеті ежелгі дәуір әдебиетінен бастау алады. Өйткені, бұл туындылардың барлығы – түркі халықтарына ортақ мұра. Атап айтсақ, Алып Ер Тоңа, Орхон-Енисей жазба ескерткіштері, Қорқыт ата кітабы, Әбу Насыр әл-Фараби, Ахмет Йасауи, Жүсіп Баласағұн, Махмұт Қашқари, Рабғузи, Сәйф Сараи, Ахмет Йүгінеки т.б. Аты аталған шығармалар мен тұлғалар ежелгі дәуір әдебиетінің ең көрнектілері десек болады. Біздің заманымызға дейінгі VІІ-V ғасырларда өмір сүрген сақ бекзадасының алтын киімі мен қабірі Есік қаласының маңынан табылғаны мәлім. Бекзаданың алтын тостағанында жазылған сөздер мен Орхон-Енисей ескерткіштеріндегі сөздер бірдей екендігі ғылымда дәлелденген. Қазақтың эпостық және лиро-эпостық жырларының да тамыры осы ежелгі дәуір әдебиетінде жатыр. Ежелгі дәуір әдебиетінің негізіне қыпшақ тілінде дамыған кезеңінде туған "Кодекс куманикус", "Махаббатнама", "Жүсіп-Зылиха", "Гүлстан", "Домбауыл", т.б. қиссалар, дастандар, шежірелер, тарихи мұралар енеді.