ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 18.11.2021
Просмотров: 5574
Скачиваний: 10
441
мегалобластық
анемиялар
әртүрлі
дәрі-дәрмектердің
әсерлерінен дамиды. Мәселен, метатрексат фолий қышқылының
алмасуын тежейді, пентамидин, триметоприм, триамтерен және
пириметамин бұл қышқылға қарама-қарсы әсер етеді. Пурин
мен пиримидинге ұқсас басқа дәрілер ДНҚ түзілуін бөгеп
тастайды.
Мегалобластық анемияның тұқым қуатын түрі ұрпақтан
ұрпаққа аутосомдық-бәсеңкі жолмен беріледі және фолий,
орот, аденин, гуанин қышқылдарының түзілуіне қатысатын
ферменттердің түзілуін реттейтін гендердің болмауынан
немесе
олардың
мутациясынан
дамиды.
Сол
себептен
көрсетіліп отырған анемия тапшылықты анемияларға жатпайды.
Дегенмен, бүл анемия кезінде эритропоездің бұзылыстары
дамиды.
Патогенезі.
Гендік
ақаулардың
нәтижесінде
тимидинфосфат, уридинфосфат, орот қышқылы т. б. ДНҚ
молекуласы
түзілуіне
қажетті
заттар
өндірілмейді.
Сондықтан ДНҚ молекуласының түзілмеуінен сүйек кемігінде
қан өндірілу эритробластық түрден мегалобластық түрге
ауысады.
Клиникалық көріністері және шеткері қан өзгерістері
В
12
-витамин-, фолий-тапшылықты анемиялардан айнымайды.
Тек бұл анемия кезінде В
12
- витамині мен фолий қышқылын
организмге енгізу ешқандай емдік қасиет көрсетпейді. Сол
себептен оларды ажырату қажет.
Гипоплазиялық немесе аплазиялық анемиялар
Қан
өндірілудің,
әсіресе
миелопоэздің,
қатты
төмендеуімен көрінетін сүйек кемігінің гипоплазиясы мен
аплазиясы
көрсетілген
анемиялардың
дамуына
әкеледі.
Олардың себептері тұқым қуатын және жүре пайда болған
болып ажыратылады. Тұқым қуатын аплазиялық анемияны алғаш
1927 жылы Фанкони ашып, жариялады. Бұл анемия
Фанкони
анемиясы
делінеді. Ол ұрпақтан ұрпаққа аутосомдық-бәсеңкі
жолмен беріледі және қан өндіретін барлық жасушалардың
кемістігі байқалады. Бұл анемиямен ауыратын балалардың
бойы өсуі тежеледі, қолының бас бармағы болмайды немесе
тым кішкентай болады, жыныс бездерінің жетілмеуі, қаңқа
сүйектерінің ауытқулары, ішек-қарын жолдарында, жүрек-қан
тамырлар
жүйесінде
ақаулар
дамуы
т.б.
өзгерістер
байқалады.
Сүйек кемігінде тек эритроциттер өндірілуінің тұқым
қуатын жеткіліксіздігінен дамитын анемияны
Даймонд Блэкфан
анемиясы
дейді. Бұл кезде, шеткері қанда ретикулоциттердің
қатты азаюымен көрінетін, макроциттік немесе нормоциттік
анемия
дамиды.
Сүйек
кемігінде
эритроидтық
тіннің
гипоплазиясы байқалады. Ал, лейкоциттер мен тромбоциттер
442
өндіретін тіндер қалыпты болып, олардың саны шеткері қанда
өзгермейді. Бұл анемия ұрпақтан ұрпаққа аутосомдық-бәсеңкі
немесе үстем түрлерде беріледі. Артынан ағзалар мен
тіндерде темір иондарының тым көп жиналып қалуынан,
сепсис, миелоидтық лейкоз дамуымен көрінетін асқынулар
пайда болуы мүмкін.
Жүре пайда болған гипо- немесе аплазиялық анемиялар:
● иондағыш сәулелердің;
●
химиялық
(мәселен,
бензол,
тринитротолуол,
инсектицидтер т.б.) улы заттардың;
● дәрілердің (индометацин, бутадион, сульфаниламидтер,
левомицетин, аминазин, цитостатиктер т. б.);
●
вирустардың
(Эпштейн-Барр
вирусы,
инфекциялық
мононуклеоз,
адамның
иммундық
тапшылықты
вирусы,
гепатиттің А,В,С емес вирустары т.б.);
● иммундық дерттердің (гипоиммуноглобулинемия, тимома,
айырша бездің обыр өспесі, «трансплантат иесіне қарсы»
ауруы т.б.) - әсерлерінен дамиды. Сонымен бірге, ұзаққа
созылған созылмалы анемиялар сүйек кемігінің гипо-немесе
аплазиясы дамуына әкелуі ықтимал.
Патогенезі.
Көрсетілген
себепкер
ықпалдардың
әсерлерінен:
● сүйек кемігіндегі бағаналық жасушаларда нуклеин
қышқылдары мен нәруыздардың түзілуі бұзылады;
●
бағаналық
жасушалардың
айналасында
физикалық-
химиялық құбылыс- тардың өзгерістерінен, олардың өсіп-өнуі
бөгеледі;
● олардың аутоиммундық үрдістермен бүлінуі немесе
жойылуы байқалады;
Көпшілік жағдайларда сүйек
кемігінің бүліністері
иммундық тетіктерден байланысты дамиды. Сүйек кемігінде
және шеткері қанда әсерленген цитотоксиндік Т-лимфоциттер
жиі табылады. Олар γ-интерферон, өспелерді жоятын α-фактор
т.б. жасушалардың өсіп-өнуін тежейтін цитокиндер өндіреді.
Осыдан қан өндіретін нысана жасушаларда апоптоз дамып,
гемопоез
тежеледі.
Сүйек
кемігінде
миелоидтық
жасушалардың, соның ішінде эритрокариоциттердің қатты
азаюы болады да, лимфоидтық жасушалар көбейіп кетеді.
Сүйек кемігін май басып кетеді.
Шеткері
қандағы
көріністері.
Бұл
анемиялар
жиі
нормохромдық және макроциттік анемиялар. Ретикулоциттердің
саны азаяды, эритроцитопения, лейкоцитопения, нейтропения,
тромбоцитопения, былайша айтқанда
панцитопения
дамиды.
Көпшілік жағдайда ұрықтық гемоглобиннің мөлшері көбейеді.
Эритропоетиннің
деңгейі
артады.
Лимфоциттер
қалыпты
деңгейде сақталып қалады. Ретикулоциттер шеткері қанда жиі
443
анықталмайды.
Көрсе-тілгендердің
нәтижесінде
ауыр
гипоксия, геморрагиялық диатездер дамиды. Лейкоциттердің
әсіресе гранулоциттердің азаюынан организмнің жұқпалы
ауруларға төзімділігі төмендейді.
Ақ қан түйіршіктерінің өзгерістері
Қанның
қорғаныстық
қызметі
негізінен
ақ
қан
түйіршіктерімен қамтамасыз етіледі. Оның бұл қызметінің
бұзылыстары қанда лейкоциттердің сандық және сапалық
өзгерістерімен
көрінеді.
Олар
лейкоцитоздар,
лейкопениялар, лейкоз аурулары кездерінде байқалады.
Лейкоцитоздар.
Лейкоцитоз - деп
шеткері қанда лейкоциттердің 8 х
10
9
/л-ден астам көбеюін айтады.
Ол физиологиялық және
патологиялық болады.
Физиологиялық лейкоцитоздар тамақ ішкеннен 2-3 сағат
өткен соң дамитын -
ауқаттық
, ауыр қол жұмысын атқарғаннан
кейін -
миогендік
, жаңа туған балаларда, жүкті әйелдерде
болады.
Патологиялық лейкоцитоз көптеген аурулар кездерінде
дамиды. Мәселен, жұқпалы аурулар, қабыну, қатерлі өспелер
кездерінде және қансыраудан кейін лейкоцитоздар байқалады.
Бұл лейкоцитоздар сүйек кемігінде лейкоциттердің өндірілуі
артуынан және олардың шеткері қанға көп шығуынан дамиды.
Қан
өндіру
(миелоидтық,
лимфоидтық)
тіндерінің
уақытша
гиперплазиясы:
бактериялардың
және
олардың
уыттарының, химиялық заттардың, тіндер мен лейкоциттердің
ыдырау
өнімдерінің
әсерлерінен
болады.
Көбейген
лейкоциттердің түрлеріне қарай:
● нейтрофилдік (нейтрофилез);
● эозинофилдік (эозинофилия);
● базофилдік (базофилия);
● лимфоциттік (лимфоцитоз);
● моноциттік (моноцитоз) – лейкоцитоздарды ажыратады.
Нейтрофилдік
лейкоцитоз.
Нейтрофилдердің
ішіндегі
азурофильдік
түйіршіктерінде
кесек
молекулаларды
ыдырататын қышқыл және бейтарап гидролаза ферменттері бар.
Бейтарап протеаза ферменттерінің (коллагеназа, эластаза)
белсенділігін қан сарысуында болатын α
1
-антитрипсин, α
2
-
макроглобулин, α
1
-антихемотрипсин сияқты антипротеазалар
төмендетеді. Әртүрлі себептерден, жиі тұқым қуатын гендік
ақаулардан, бұл антипротеазалардың белсенділігі азайып
кетуі
бүліндіргіш
әсерлерге
тіндердің
төзімділігін
төмендетеді. Осыдан артериит, гломерулонефрит, артрит,
өкпенің эмфиземасы т. с. с
.
дерттер дамуына әкелуі
мүмкін.
444
Нейтрофилдердің
арнайы
түйіршіктерінде
сілтілік
фосфатаза жөне бактерияларды жоятын катиондық нәруыздар
болады.
Соңғылары
қан
тамырлары
қабырғаларының
өткізііштігін
жоғарылатады,
тромбоциттер
мен
лаброциттерден гистаминді босатады. Сонымен қатар, олардың
лейкоциттерге хемотаксистік, қан ұюын жоғарылататын немесе
азайтатын, дене қызымын көтеретін және бактерияларды
жоятын қасиеттері болады.
Нейтрофилдердің
микробтарга
қарсы
әсері
миелопероксидаза, лизоцим, лактоферрин және катиондық
нәруыздардың қатысуымен болады.
Миелопероксидаза,
молекуласында темір иондары бар
фермент, нейтрофилдердің
азурофильдік түйіршіктерінен
босайды. Оның фагоцитоз кезінде бактерияларды жоятын әсері
галогендер мен сутегінің асқын тотығының қатысуымен
болады. Мәселен, миелопероксидаза (МПО) +Н
2
О
2
+ галоген
(Сl
‾
, Вг
‾
, J
‾
)
-» 'О
2
, ОСl
‾
(гипохлорид) және НОСl
‾
(гипохлорид және оның қышқылы) өндіріледі. Хлордың орнында
бром немесе йод болуы мүмкін. Көрсетілген реакдияның
нәтижесінде пайда болған синглеттік оттегі ('О
2
) және
галогендердің асқын тотықтары микробтардың сыртқы қабығын
бүліндіреді.
Лизоцим -
нейтрофильдердің арнайы түйіршіктерінде
болатын сілтілік фермент және оның белсенділігі темір
иондары бар бактерияларға қарсы бағытталады.
Ферменттерге жатпайтын катиондық
нәруыздар нейтрофильдердің арнайы түйіршіктерінен босайды
және олар гистондардан түзіледі. Бүлар
микробтардың қабықтарын бүліндіріп, оларда
құрылымдық өзгерістер туындатады.
Нейтрофилдер сыртына көптеген биологиялық белсенді
заттар шығарады. Бұл заттарға, жоғарыда келтірілген
азурофильдік және арнайы түйіршіктерінен шығарылатын
ферменттер
мен
катиондық
нәруыздардан
басқа,
простагландиндер, тромбаксандар, биооксиданттар, иммундық
реттегіш медиаторлар, миелопоэзді сергітетін заттар,
лейкотриендер т. б. заттар жатады.
Сүйек
кемігінде
гранулоциттердің
өндірілуі
(гранулоцитопоэз)
кемелденген,
бөлшектелген
(сегменттелген)
ядролы
нейтрофилдерден
шығарылатын
заттармен
реттелінеді.
Белсенділігі
көтерілген
бөлшектелген
ядролы
нейтрофилдер
сүйек
кемігінде
миелоидтық
жасушалардың
өсіп-өнуін
тежейтін
-
гранулоциттік
кейлондар
және
оны
күшейтетін
-
гранулоциттік
антикейлондар
өндіреді.
Осыдан
гранулоцитопоэздың
қарқыны
осы
екі
заттың
445
өзарақатынастарына байланысты болады.
Бөлшектелген
ядролы
нейтрофилдердің
белсенділігі
стрестік жағдайларда, кортикостероидтық гормондардың,
катехоламиндердің, тироксиннің әсерлерінен көтеріледі. Бұл
кезде сүйек кемігінен көрсетілген нейтрофильдер көптеп
қанға түседі. Белсенділігі көтерілген бөлшектелген ядролы
нейтрофилдер қаннан тіндерге ауысады да, ыдырайды. Содан
қан сары суында гранулоциттік антикейлондардың мөлшері
қатты көтеріледі де, гранулоциттік кейлондар толығынан
жоғалады.
Қабыну
кезінде
бөлшектелген
ядролы
нейтрофилдер
фагоцитоз қызметін белсенді түрде атқарады. Бұл кезде
көрсетілген жасушаларда оттегін пайдалану қатты көтеріледі
де, зат алмасу үрдістері артады және олардың сөлденістік
қызметтері күшейеді. Белсенділігі көтерілген бөлшектелген
ядролы
нейтрофилдер,
қабынудың
түріне
қарамай,
гранулоциттік антикейлондарды көп өндіріп, гранулоциттік
кейлондарды
өндірмейді.
Осыдан
сүйек
кемігінде
гранулоцитопоэз күшеюінен шеткері қанда лейкоцитоз дамиды.
Нейтрофилдік
лейкоциттердін
қорғаныстық
қызметі
олардың фагоцитоз үрдісіне белсенді қатысуында. Бұл кезде
лизосомалық
қышқыл
гидролазалар
нейтрофильдердің
фаголизосомасына түскен миелопероксидазаның, катиондық
нәруыздардың,
лактофериннің,
лизоцимнің
әсерлерінен
тіршілігін жоғалтқан бактерияларды ыдыратады.
Сонымен бірге, белсенділігі көтерілген бөлшектелген
ядролы нейтрофилдердің қанда ұзақ уақыт көп болуы ағзалар
мен
тіндердің
бүліністеріне
әкелуі
мүмкін.
Бұлар
жасушалардың өсіп-өнуін арттыратын болғандықтан, олардың
әсерлерінен микробтардың өсіп-өніп кетуі, жануарлардың
организмінде өспе дамуы мүмкін. Олар жүректің ишемиялық
ауруының,
миокард
инфарктының,
ми
қанайналымы
бұзылыстарының даму жолдарында манызды орын алады.
Нейтрофилдердің тамыр ішінде белсенділенуі дерттердің
өтуін асқындырады. Шеткері қанда 9 х 10
9
/л астам
нейтрофилдері
бар
адамдардың
арасында,
6
х
10
9
/л
мөлшерінде
нейтрофильдері
бар
адамдарға
қарағанда,
миокардтың инфаркты 5 есе жиі дамиды (Терещенко И. П.,
Калиулина А. П., 1993).
Нейтрофилдердің
белсенділігі
көтерілуі
шашыранды
склероз, иондағыш сәулелерден туындайтын дерттер, кәсіби
аллергиялық дерматоз, асқазанның ойық жара ауруы, жүре
пайда болған иммундық тапшылықты синдром кездерінде теріс
әсер етуі мүмкін. Тыныс алу ағзалары дерттерінің және
олардан
адам
өлімінің
соңғы
жылдары
жиілеуін
нейтрофильдердің белсенділігі көтерілуімен байланыстырады.