ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 18.11.2021
Просмотров: 5563
Скачиваний: 10
476
эндотелий
жасушаларында
жинақталады.
Оның
түзілуін
қадағалайтын ген 12-хромосомада орналасқан. Бұл фактор
VIII
–
факторды
тұрақтандырып,
тасымалдауға
және
тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясына қатысады.
Сондықтан Виллебранд факторының аз түзілуінен немесе оның
сапалық өзгерістерінен дамитын қанағыштыққа бейімділік
кезінде әрі тромбоциттердің қызметтерінің, әрі қан ұюының
бұзылыстары бірігіп байқалады.
Бұл ауруға мұрыннан қан кету, тері астына және тері
ішіне қанталаулар тән. Гемофилия кезіндегідей бұл ауру
кезінде де ауыр (гематомдық) қан кетулер болады.
Тромбоздық синдромдар немесе тромбофилиялар
Тамыр ішінде қан қатпаларының пайда болуына әкелетін
жағдайларды тромбоздық синдромдар немесе тромбофилиялар -
деп айтады. Тромбофилия – тромбоз дамуына үйірлік деген
түсінікті білдіреді (Тромбоз дамуын шеткері қанайналымның
бұзылыстарынан қараңыз).
Тромбофилиялар:
● шеткері қанда тромбоциттердің адгезиялық және
агрегациялық қызметтері артып кетуінен;
● қан ұюының тым көтеріліп кетуінен - дамиды. Қан
ұюының көтерілуі өз алдына:
♣ ұйытқыш факторлардың белсенділігі артуынан;
♣ антикоагулянттардың тапшылығынан;
♣ фибринолиздің жеткіліксіздігінен байқалады.
Тромбофилиялар туа біткен немесе тұқым қуатын және
жүре пайда болған болып ажыратылады.
Тұқым қуатын тромбофилиялар.
Оларға туа біткен антикоагулянттардың тапшылықтары,
V-қан ұю факторының протеин С-ға төзімділігі және тұқым
қуатын гипергомоцистинемия жатады.
Антитромбин
III
тапшылығы.
Қуатты
антикоагулянт
антитромбин III бауырда өндірілетін гликопротеин. Ол
тромбинді, X, IX, XI, XII факторларды тежейді Антитромбин
III тапшылығы аутосомдық-үстем жолмен ұрпақтан ұрпаққа
тарайды. Ол ел арасында 0,2-0,4% жиілікпен кездеседі. Оның
жүре пайда болған тапшылығы бауыр, бүйрек аурулары, қан
тамырларының атеросклерозы, қантты диабет т. б. дерттер
кездерінде байқалады.
Протеин
С
және
протеин
S
тапшылығы.
Бұл
антикоагулянттар
бауырда
К-витаминінің
қатысуымен
түзіледі.
Тромбин-тромбомодулин
протеин
С-ді
әсерлендіреді. Ол протеин S қатысуымен белсенділігі
көтерілген V және VII қан ұю факторларын ыдыратады.
Протеин С гені 2-хромосомада, протеин S-тің гендері 3-
хромосомада
орналасқан.
Бұл
гендердің
ауытқулары
477
аутосомдық-үстем түрде беріледі. Бұл антикоагулянттардың
тапшылығы ел арасында 0,3-0,5% жиілікпен кездеседі.
V-фактордың төзімділігі артуы.
Кейде протеин С-дің
әсеріне V-фактордың тұқым қуатын төзімділігі артуы
байқалады. Ол осы фактордың генінде нүктелі мутацияның
нәтижесінде дамиды. Бұл кезде V-фактордың молекуласында
аргинин глицинмен ауысып кетеді. Содан V-фактор протеин С-
дің әсерінен ыдыратылмайды.
Гипергомоцистеинемия.
Көктамырларда тромбоздық синдром
дамуына гипергомоцистеинемия әкелетіні белгілі болды.
Гипергомоцистинемия тұқым қуатын және жүре пайда болған
себептерден болуы мүмкін. Гомоцистеин метионинсинтетаза
ферментінің қатысуымен метионинге ауысады. Содан гендік
ақаулардың
нәтижесінде
метилтрансфераза,
метилентетрагидрофолатредуктаза
т.б.
ферменттердің
белсенділігі болмауынан тұқым қуатын гипергомоцистинемия
дамиды. Қан сұйығында ол 5-16 мМ/л мөлшерінде болады. Ол
эндотелий жасушаларын бүліндіреді, тамыр қабырғаларында
тегіс салалы ет жасушаларының өсіп-өнуін арттырады,
тамырдың ішкі қабығын қалыңдатады. Эндотелий жасушалары
гомоцистеиннің әсерінен тромбомодулинді аз өндіреді. Содан
протеин С әсерленуі бұзылады. Сонымен бірге гомоцистеиннің
әсерінен
эндотелий
жасушаларында
NO,
простациклин,
гепарин-сульфат түзілуі азаяды. Гомоцистеин V-фактордың
белсенділігін және III-фактордың өндірілуін арттырады,
тромбоциттердің агрегациясын күшейтеді, тромбоксан А
2
түзілуін көбейтеді. Осылардың нәтижесінде тамыр ішінде
тромбоздар дамуына әкеледі.
Жүре пайда болған гипергомоцистинемия тамақта
кобаламин, фолий қышқылы немесе пиридоксин тапшы болғанда
байқалады.
Жүре пайда болған тромбофилиялар.
Жүре пайда болған тромбозға үйірлік мына жағдайларда
байқалады:
● хирургиялық әрекеттерден немесе жарақаттардан кейін
қан ұю факторларының артық әсерленуінен;
● созылмалы бауыр аурулары кездерінде тіндік III -
фактор бөлінуінен, антикоагулянттар аз өндірілуінен және
әсерленген ұю факторларының ыдыратылуы бұзылыстарынан;
● тамыр қабырғаларының бұзылыстарында (атеросклероз,
васкулит,
флебит
т.
б.)
ұю
факторларының
артық
әсерленуінен, антикоагулянттардың азаюынан және фибринолиз
үрдісі төмендеуінен;
● гиподинамия және қан ағу жылдамдығы баяулауынан;
● дене күюі, бұлшықеттердің жаншылуы нәтижелерінде;
● қатерлі өспелер өсуі кездерінде тіндік фактор, Х-
478
факторды әсерлендіретін ферменттер босап, қан ұюын
арттырады және кейбір өспелер кездерінде фибринолиз үрдісі
төмендеп кетеді;
●
қан
аурулары
(миелопролиферациялық
бұзылыстар,
миелодисплазиялық
синдромдар,
гемолиздік
анемиялар,
ұстамалы
түнгі
гемоглобинуриялар)
кездерінде
тромбэмболиялар
жиі
кездеседі;
Миелопролиферациялық
бұзылыстар қанның тұтқырлығын арттырып, тромбоциттерді
әсерлендіреді, эндотелий жасушаларын бүлдіріп, қан ұюын
арттырады, тромбоз дамытады; ұстамалы түнгі гемоглобинурия
кезінде бауыр мен төменгі қуыс веналарда, қақпа және
шажырқай
көктамырларында
тромбоз
жиі
дамиды;
Эритроциттердің
гемолизі
кезінде
босаған
АДФ
тромбоциттердің агрегациясын күшейтеді. Осыдан көктамырлар
мен артерияларда тромбоздар дамуына қолайлы жағдай пайда
болады;
● нефроздық синдром кезінде несеппен антитромбин III
көптеп шығарылады, қан тамырларының қабырғалары бүлінеді,
тромбоциттердің белсенділігі артады;
●
ішектердің
қабынуы
кездерінде
эндотелий
жасушаларының
бүліністері
қан
ұюын
арттырып,
тромбоциттердің
белсенділігін
күшейтеді,
антикоагулянттардың мөлшерін азайтады;
● дәрі-дәрмектердің әсерлерінен, мәселен, ішке бала
бітірмейтін дәрілерді (контрацепциялық антибиотиктерді)
ұзақ қабылдағанда тромбоциттердің агрегациясы ұлғаяды,
қанда антикоагулянт антитромбин III азаяды. Тромбозды
емдеу
үшін
қолданылатын
гепарин
мен
фибринолиздік
дәрілерді ұзақ пайдаланғаннан кейін бірден тоқтатса
гиперкоагуляция дамуы мүмкін. Өйткені сырттан енгізілген
гепарин қан плазмасында антитромбин III-тің азаюына
әкеледі, фибринолиздік дәрілер - плазминогеннің деңгейін
төмендетеді; эстрогендермен ұзақ емдеу кездерінде II, VII,
VIII, IX, X I қан ұю факторларының түзілуі артады,
фибринолиз төмендейді, антитромбин III –тің белсенділігі
азаяды, эндотелий жасушалары бүлінеді; содан тромбоздар
дамиды;
● қанда антифосфолипидтік антидене немесе жегілік
антикоагулянт болғанда.
Антифосфолипидтік
синдром
немесе
жегілік
антикоагулянт.
1906 ж. аутоиммундық ауруы бар адамдарда
мерез
ауруын
аңғару
үшін
серологиялық
реакцияға
липидтердің
(кардиолипин,
лецитин,
холестерин)
қосындыларын пайдаланғанда жалған оң реакция табылды.
Осыдан фосфолипидттерге қарсы антиденелер болатыны туралы
тұжырым жасалды. Антифосфолипидтік антиденелерге (АФА)
479
теріс
электр
дәрмені
бар
бір
немесе
бірнеше
фосфолипидтермен әрекеттесетін иммундық глобулиндер (IgG,
IgM, IgA немесе осылардың жиынтығы) жатады. 1952 ж. жүйелі
қызыл
жегімен
ауыратын
адамда
гепаринге
ұқсаған
антикоагулянт анықталды. Оны жегілік антикоагулянт (ЖА)
деп атайды. Артынан бұл антикоагулянт жүйелі қызыл жегімен
ауырмайтын адамдарда да болатыны белгілі болды.
1983 ж. кардиолипинге қарсы антидене өндірілетіні
ашылды және ол жегілік антикоагулянтпен бірдей екені
туралы пікір айтылды. Кейбір адамдарда теріс электр
дәрмені
бар
фосфолипидттермен
байланысатын
бірнеше
антиденелер болады. Бұл АФА вирустық және бактериялық
жұқпалар, жүйелі қызыл жегі, құздама тәріздес артриттер,
қатерлі өспелер т.б. кездерінде анықталады. Кейде ол
айқындалған дерт болмағанда да табылуы мүмкін. АФА және ЖА
қанда болуы артериялар мен көктамырларда тромбоздар
дамуына бейімділікпен көрінеді. Ал бұл кездерде қанау
болмайды.
Антифосфолипидтік
синдром
дәнекер
тіндердің
аутоиммундық бұзылыстарымен қабаттасқанда ішкі ағзалардың
(бүйрек, бауыр) терең орналасқан көктамырлардың, кезкелген
артериялардың (мидың, жүректің) тромбозы және өкпе
тамырларының
эмболиясы
дамиды.
Антифосфолипидтік
антиденелер қан тамырларында эндотелий жасушаларының
қызметтерін бұзып, олардың антикоагулянттық белсенділігін
төмендетеді, антитромбин III, протеин C және протеин S
түзілуін азайтады, фибринолизді шектейді, тромбоциттерді
әсерлендіреді,
қан
ұюын
арттырады.
Бұл
кезде
антифосфолипидтік антиденелер фосфолипидттердің өздеріне
емес олармен байланысқан нәруыздарға қарсы бағытталған
болады. Бастапқы зақымдаушы ықпалдың әсерінен белсенділігі
көтерілген теріс электр дәрмені бар фосфолипидттер қан
түйіршіктеріне (тромбоциттер мен нейтрофилдерге) және
эндотелий жасушаларына тұнып қалады. Бұндай әсерленген
фосфолипидтер оларды байланыстыратын нәруыздармен немесе
протромбинмен қапталады. Осы нәруыздарға қарсы антиденелер
қанда болғанда, онда олар эндотелий жасушаларының сыртқы
беттеріндегі F
c
-рецепторларымен байланысып жинақталады
және тромбоз дамуна әкеледі;
● тромбоздық тромбоцитопениялық пурпура (ТТП) және
гемолиздік
уремиялық
синдром
(ГУС)
кездерінде
(тромбоцитопенияны қараңыз) байқалады.
Тромбоздық синдром организм тіршілігіне ауыр қауіп
төндіреді. Бұл кезде қанайналымы бұзылыстарының ауыр-
жеңілдігі:
● бүлінген қан тамырларының түріне (артериялық,
480
веналық
немесе
микроциркуляциялық
майда
тамырлар),
көптігіне;
● жанама қанайналымының болу-болмауына;
● тромбоз дамуының жылдамдығына;
●
бүлінген
ағзаның
организмнің
тіршілігіне
маңыздылығына – байланысты болады. Ми, жүрек, бүйрек үсті
бездері, үйқыбез, ішек тамырларының қан қатпаларымен
бітелулері өте ауыр өтеді. Атеросклероз, гипертониялық
ауру, жүректің ишемиялық ауруы т. б. жиі тромбоздармен
асқынулары мүмкін. Тромбоздардың нәтижесінде эмболия дамуы
ықтимал.
Тамыр ішінде шашыранды қан ұю (ТШҚҰ) синдромы.
Тамыр ішіндегі шашыранды қан ұю (ТШҚҮ) синдромы
шеткері қанда әрі тромбиннің, әрі плазминнің шамадан тыс
артып кетуінен жүре пайда болатын ауыр тромбоздық
қанағыштық бұзылыстарға жатады. Ол көптеген себептерден
дамиды:
● сепсис, вирусемия;
● қатерлі өспелер;
●
сілеймелердің
барлық
түрлерінде,
әсіресе
кардиогендік сілейме кезінде;
● ауыр жарақатпен, әсіресе қансыраумен қабаттасатын
хирургиялық әрекеттерде;
● акушерлік дерттерде;
● үлкен күйіктерде, үсіктерде;
● сүйек сынықтарында, жұмсақ тіндердің жаншылуларында;
● бүйрек, бауыр, үйқыбез бүліністерінде;
●
тез
дамитын
тамыр
ішіндегі
гемолиз
бен
лейкоциттердің цитолизінің барлық түрлерінде;
● гемобластоздарда, созылмалы миелолейкозда;
● жүйелі қызыл жегіде, түйінді периартеритте және
басқа иммундық ауруларда;
● геморрагиялық васкулитте;
● көп мөлшерде қан құйғанда т. б. жағдайларда
байқалады.
ТШҚҰ-синдромы келесі төрт сатыда өтеді:
♣ бірінші
гиперкоагуляция
сатысында қанның ұюы тым
артып кетеді. Бұл саты қысқа мерзімде болуы мүмкін және ол
көптеген тамырлардың ішінде қан ұйып қалуынан ішкі
ағзалардың (өкпе, бүйрек, бауыр, бүйрек. үсті безі, жүрек,
ми
т.
б.)
майда
тамырлары
бітеледі.
Осыдан
гиперкоагуляциялық сілейме (шок) дамып, сырқат адам
кенеттен жан тапсырады. Кейбір жағдайларда гиперкоагуляция
баяу түрде байқалмай өтеді. Гиперкоагуляция тым қарқынды
тараған түрде болғанда қан ұю факторлары артық тұтынылып