Файл: 18. Тыныс алу ж анатомофизиологиялы ерекшеліктері, ызметі.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 21.11.2023
Просмотров: 28
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
18. Тыныс алу ж анатомо-физиологиялық ерекшеліктері, қызметі
Тыныс алу жолдары 3 бөлімге бөлінеді:
- жоғарғы (мұрын және жұтқыншақ);
- ортаңғы (көмей, трахея және бронхтар);
- төменгі (бронхиолалар мен альвеолалар).
Мұрын
1. Туылғаннан кейін мұрын салыстырмалы түрде кішкентай, мұрын жолдары тар.
2. Жаңа туылған нәрестенің төменгі жақтары жоқ, олар 4 жасқа дейін қалыптасады.
3. Туған кезде дамымаған, шырышты қабық асты тіндері 8-9 жаста жетіледі.
4. 6 мұрын қуысының жас ерекшеліктері (77-сурет):
- жаңа туған нәрестеде 2 фронтальды (фронтальды) жоқ, олардың біртіндеп дамуы 20 жасқа дейін аяқталады;
- 3 айлық балада рентгенографиялық жолмен анықталған 2 жоғарғы жақ (жақсүйек) 7 жасқа дейін дамиды;
- 1 этмоид (тор), оның белгілері де тек 3 айлық жастан бастап пайда болады, 12 жасқа дейін жетіледі;
- 1 сфеноидты (сына тәрізді) 6 жаста пайда болады, 15 жаста дамиды.
Мұрынның негізгі қызметі - тыныс алу.
Сонымен қатар, мұрын арқылы өткенде ауа:
- тазартылған:
- ылғалдандырылған.
Мұрын және қосымша синустардың функцияларына сонымен қатар: қорғаныс, сөйлеу-резонаторлық және иіс сезу (ағылшын иісі).
Жұтқыншақ
Жұтқыншақ - тыныс алу және ас қорыту жүйесінің қиылысы.
Ол 3 бөліктен тұрады: жоғарғы – мұрын (мұрын-жұтқыншақ), ортаңғы – ауыз және төменгі – көмей. Ол елеулі жас ерекшеліктерімен сипатталады:
1) салыстырмалы түрде шағын және тар;
2) евстахиялық (16 ғасырдағы итальяндық дәрігер) (=есту) мұрын-жұтқыншақты тимпаникалық қуыстармен байланыстыратын түтіктер, нәрестелерде кең, қысқа, түзу және көлденең; бірте-бірте олар айналады
3) жұтқыншақта орналасқан Волдейер-Пирогов сақинасының (19-20 ғ. неміс анатомы және гистологы, 19 ғ. отандық хирург-ғалымы) үлкен маңызы бар, оған 6 бадамша безі кіреді:
- 2 палатина (алдыңғы және артқы палатина доғаларының арасында);
- 2 түтік (евстахи түтіктерінің жанында);
- 1 тамақ (мұрын-жұтқыншақтың жоғарғы бөлігінде);
- 1 тілдік (тіл түбірі аймағында).
Жаңа туылған нәрестеде таңдай миндалиндері тексеру кезінде көрінбейтін етіп алдыңғы және артқы таңдай доғаларының арасында орналасады. Біртіндеп өсіп, өмірдің бірінші жылының соңына қарай бадамша бездер алдыңғы доғалардың шекарасынан шығып кетеді, ал дәрігер олардың жағдайын визуалды түрде бағалай алады.
Медицина қызметкерлері ауыз-жұтқыншақтың жағдайын сипаттағанда жиі жұтқыншақ сөзін пайдаланады. Жұтқыншақтың төменгі жағында тіл түбірімен, бүйірінен таңдай бадамша бездері мен доғаларымен, жоғарғы жағында жұмсақ таңдай мен түйіршіктермен, артында ауыз-жұтқыншақтың артқы қабырғасымен қоршалған қуыс, қуыс. Жұтқыншақтың күйі туралы айтатын болсақ, біз көрсетілген шекаралардың шырышты қабығының күйін айтамыз.
Жұтқыншақтың негізгі қызметтері:
- тыныс алу органдары:
- резонатор:
- жұту:
- лимфоидты сақинаның, әсіресе таңдай бадамша бездерінің иммундық және қан түзу жүйесінде маңызы зор.
Көмей
1. Туылғаннан кейін көмей ересек адамға қарағанда салыстырмалы түрде ұзағырақ, жоғары орналасқан (төменгі ұшы IV мойын омыртқасының деңгейінде) воронка тәрізді пішінге ие болады.
2. Жасы ұлғайған сайын цилиндрлік пішінге ие болады, кеңейеді, омыртқадан 1-1,5 төмен түседі.
3. Дауыс қатпары тар, бұлшық еттері тез шаршайды (жылағаннан кейін де).
4. Дауыс байламдары мен шырышты қабық өте нәзік, борпылдақ, айтарлықтай қан тамырлары бар, лимфоидты ұлпаға бай, шын дауыс шымылдығы салыстырмалы түрде қысқа.
Трахея
1. Жаңа туған нәрестедегі трахеяның ұзындығы салыстырмалы түрде ұзағырақ -4 см, ал 15 жаста ол тең7 см(яғни тек 2 есе артады).
2. Жаңа туған нәрестедегі трахея салыстырмалы түрде кең, тек 15 жасқа дейін оның диаметрі 2 есе үлкен болады.
3. Трахеяда 16-20 шеміршекті сақиналар болады, олардың саны болашақта өзгермейді.
4. Трахея ересектерге қарағанда балаларда жоғары орналасады - жаңа туған нәресте мен 12 жастағы балада трахеяның бифуркация орны сәйкесінше III-IV және V-VI кеуде омыртқаларының деңгейінде.
5. Қабырғалары жұмсақ, оңай қысылады.
6. Шырышты қабат нәзік, мол тамырланған, салыстырмалы түрде құрғақ (шырышты бездердің гипосекрециясы).
Бронхтар мен бронхиолалар
1. Бронхтар бөлінеді:
- 1-ші дәрежелі бронхтар - трахеяның бифуркациясынан кейін;
- екінші ретті бронхтар – лобальды (оң – 3, сол – 2);
- үшінші ретті бронхтар – сегменттік (оң жақта – 10, сол жақта – 9).
2. Балалардағы бронхтар салыстырмалы түрде кең - босанғаннан кейінгі дамудың барлық кезеңінде бронхтардың диаметрі тек 2-3 есе өседі.
3. Оң жақ бронх трахеяның жалғасы сияқты; сол жақ үлкен бұрышпен кетеді, бұл бөтен заттардың оң жақ бронхқа жиі түсуін және оң жақты пневмонияның жиі дамуын түсіндіреді (сол жақ өкпенің зақымдалуы сирек кездеседі).
Бронхтар бөлінген сайын және олардың диаметрі дейін кішірейеді1 ммбронхиолалар түзіледі: ацинус құрылымдарын біріктіретін терминал, содан кейін - альвеолаларға өтетін тыныс алу. Бронх ағашының бөлінуі (бронхтардың барлық түрлерінің жиынтығы) анық дихотомиялық емес: кейінгі ұрпақтың бронхтарының саны алдыңғы ұрпақтың бронхтарының санынан 2,5-3 есе көп. Трахеядан альвеолаға дейінгі бөлінулердің саны бірдей емес - орта есеппен 14 (8-ден 30-ға дейін) бар. Тыныс алу бронхиолаларының жалпы саны 200-300 мың, ал терминалдық бронхиолалар және, әрине, ацинустар - 20-30 мың.
Ең кішкентай бронхтар абсолютті тарлықпен сипатталады, бұл жас балаларда обструктивті синдромның жиі болуын түсіндіреді.
4. Бұлшық ет және серпімді талшықтары нашар дамыған, тамырлануы бай.
5. Ірі бронхтардың шырышты қабаты кірпікшелі кірпікшелі эпителиймен қапталған, оның қызметі бронхтарды тазарту - шырышты клиренс деп аталады. Бұл бөгде бөлшектерді жою. Бронх ағашына енген кезде бөлшектер ағаштың бүкіл ішкі бетін жабатын бронхтық құпияға бекітіледі. Эпителий кірпікшелерінің қозғалысына байланысты бөгде бөлшектер төменнен кіші бронхтардан жоғары трахеяға қарай жылжиды.
Шырышты клиренс өкпені жоғарғы тыныс жолдарынан пневмония қоздырғыштарының жұтуынан қорғауда үлкен рөл атқарады.
Шырышты қабықтың иммунологиялық қызметі (иммуноглобулин А түзілуі және т.б.) маңызды емес. Көбінесе бронхитпен ауыратын балада қанағаттанарлықсыз экологиялық жағдайларға байланысты жергілікті иммунитеттің төмендеуі орын алады, бронх ағашының тазартылуы бұзылады, бұл тыныс алу жүйесінің қабыну процестеріне одан әрі ықпал етеді.
өкпе тіні
1. Оң жақ өкпе сол жаққа қарағанда біршама үлкен.
2. Өкпе түбіріне: ірі тамырлар мен бронхтар, лимфа бездері жатады.
3. Оң өкпе 3 бөліктен (жоғарғы, ортаңғы және төменгі), сол жақ 2-ден (жоғарғы және төменгі) тұрады.
4. Оң жақ өкпенің әрбір бөлігіндегі сегменттер саны (3-тармақта көрсетілген тәртіппен) – 3,2 және 5, барлығы 10, сол жақ өкпеде – 5 және 4, барлығы 9. Сегмент – дербес функционалды. өкпе бірлігі – өз ұшымен өз артериясы мен жүйкесі бар түбір өкпеге бағытталған.
5. Жаңа туған нәрестенің альвеолаларының мөлшері ересек адамның альвеолаларынан 4 есе кіші. Өмірдің алғашқы 2 жылында жаңа альвеолалардың ең қарқынды қалыптасуы жүреді. 2 жаста ацинустың дамуы ересек адамға сәйкес келеді, бір айырмашылығы бар - альвеолалар кішірек. Болашақта олардың көлемін тек ұлғайту процесі бар, ол 8 жылға толығымен аяқталады.
6. Тыныс алу жолдарының төселуі 4 аптадан басталады, өкпе тінінің дифференциациясы - жатырішілік дамудың 18-20 аптасында. Альвеолалар бронхиолаларда өсінділер түрінде пайда болады және жүктілік кезінде қалыптасады.
Альвеолярлы эпителий қабаты ұрық дамуының 6 айында пайда болатын альвеолоциттердің екі түрінен тұрады. I типті альвеолоциттер альвеолалардың бүкіл бетін дерлік жабады (95%). Қалған 5% аумақты 2 қызмет атқаратын II типті альвеолоциттер құрайды:
а) I типті альвеолоциттер зақымдалғанда оларға айналады;
б) негізгісі БАЗ түзілуі.
Табиғат беттік-белсенді затқа ғана тағайындаладыең маңызды өмірлік міндеттердің бірі - ол ауасы бар терминалдық кеңістіктердің көлемін, бірінші кезекте - альвеолалардың көлемін тұрақтандырады. Альвеолаларда жіңішке үздіксіз қабат түзе отырып, беттік белсенді зат альвеолалардың радиусына байланысты беттік керілуді өзгертеді. Тыныс алу кезінде альвеолалардың үлкен көлемімен беттік керілу күшейеді, бұл тыныс алудың кедергісін арттырады. Ал дем шығару кезінде альвеолалардың аз көлемімен кернеу айтарлықтай төмендейді (20-50 есе). Осыған байланысты тыныс шығару кезінде альвеолалар төмен түспейді (жиырылады).
Беттік белсенді зат салмағы кемінде 500-ден астам ұрықта пайда болады.1000 г. Ал жаңа туған нәрестенің гестациялық жасы неғұрлым төмен болса, беттік-белсенді заттың жетіспеушілігі соғұрлым жоғары болса, өкпе патологиясының ықтималдығы соғұрлым жоғары болады.
7. Жалпы баланың өсу кезеңінде өкпе тінінің қарқынды өсуі орын алады, алайда әртүрлі көрсеткіштердің жоғарылау дәрежесі бірдей емес: өкпенің көлемі 20 еседен астам, массасы ұлғаяды. өкпе – 10-15-ке, альвеола саны – 15 есеге (20 миллионнан 300 миллионға дейін).
Тыныс алу жолдарының бойында кеуде ішілік лимфа түйіндерінің келесі топтары орналасқан:
- трахея - трахея бойында орналасқан;
- трахеобронхиальді (= bnfurkational) - трахеобронхиальды бұрышта (жоғарғы) және бірінші ретті (төменгі) бронхтар арасындағы трахея бифуркациясының астында орналасқан;
- бронхо-өкпе – өкпе түбірінде және бірінші ретті бронхтардың өкпеге кіру нүктесінде орналасқан;
- өкпелік – бронхтардың лобальды және сегменттік болып бөліну нүктесінде;
- артқы және алдыңғы медиастинальды;
- перистральды.
19, Тыныс алу ж. бузылулар семиотикасы:
- дауыс дірілінің күшеюі-пневмония, ателектаз, абсцесс, үлкен көлемді каверна (каверна — бұл некротикалық массалардың келесі жұқаруы және оларды қабылдамау арқылы оның тіндерінің ішінара некрозы нәтижесінде ағзада пайда болатын қуыс). Мұндай жағдайларда дірілдеу инфильтрациямен тығыздалған өкпе тіндері арқылы жақсы жасалады немесе үлкен өлшемдегі қуыста резонансқа байланысты күшейеді. Сонымен қатар, гипотрофия мен сарқылу кезінде діріл күшейеді;
- дауыс дірілінің әлсіреуі немесе болмауы-гидро -, гемо -, пневмоторакс, экссудативті плеврит, өкпе эмфиземасы, едәуір экссудаты бар полисегментальды пневмония (ауа және сұйықтық арқылы дірілдеу нашар жүргізіледі), бронхтардың бітелуі, паратрофия және семіздік.
Перкутор арқылы анықталатын бұзылулардың семиотикасы
Тыныс алу жүйесінің аурулары кезінде, кейде бірқатар тұрақты органдар, перкуссиялық дыбыстың келесі өзгерістері өкпенің үстінен анықталуы мүмкін: бұлыңғыр (=қысқару), түтіккен, қорапты (=тимпаникалық) дыбыс және "жарылған кастрюль"деп аталатын Шу. Бұл мұндай жағдайларда болады.
Перкуторлық дыбыстың күңгірттенуі (=қысқаруы) өкпе тінінде ауаның болмауы немесе жеткіліксіз болуы, альвеолаларда, плевралық қуыста сұйықтықтың жиналуы кезінде пайда болады және:
- пневмония (өкпе тінінің инфильтрациясы және ісінуі);
- ателектаз (өкпенің төмендеуі) ;
- экссудативті плеврит, ге-мо - және гидроторакс
Аускультативті түрде анықталған бұзушылықтар семиотикасы
Тыныс алу жүйесінің ауруларында, кейде бірқатар органдардың патологиясында келесі бұзылулар аускультативті түрде анықталады:
1) тыныс алудың патологиялық түрлері-қатты, әлсіреген, бронх, амфориялы, сакадирленген;
2) қосымша патологиялық Шу — сырылдар (ағылш. rales), бекіту, плевра үйкелісінің шуы.
Везикулярлық тыныс алумен салыстырғанда қатты тыныс, қатты, дөрекі (ағылш. rough), болуы мүмкін дребезжащим (ағылш. jar); сондай-ақ, барлық ингаляция және барлық дем шығару тыңдалады. Баланың қатты тынысы пуэрильді тыныс алудан тек дыбыс деңгейінің жоғарылауымен ерекшеленеді. Үлкен балаларда, осы белгіден басқа, барлық дем шығаруды тыңдау қосымша аускультативті көрсеткіш болып табылады.