Файл: азастан Республикасы ылым жне жоары білім министрлігі.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 22.11.2023
Просмотров: 82
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Жерге түсуді орындай отырып секіруші бел мен аяқтарды бүгіп, сәл ғана алға қарай жіберіледі. Жерге түсуден басқа –топталып түсу әдісінде аяқты жоғары кӛтеріп, бір мезгілдеденені алға қарай бүгеді. Секірушінің денесі неғұрлым бүгілетінболса, жамбас тұсы соғұрлым артқа жіберіледі, ол аяқта ұстаптұруға қиындық тудырады. Сондықтан топталып түсу әдісінен секіруші жерге түскенде тиісті жерге түсу нүктесіне жақындай алмайды. В.М.Дычковтың мәліметіне қарағанда 25см-ге жуықжоғалтады.
2.2 Жүгіріп келіп, биіктікке «Фосбери-флоп» әдісімен секіру
Биіктікке секірудің техникалық шеберлік деңгейін спортшының неғұрлым жоғары деңгейге жеткен жағдайындаоның қозғалу мүмкіндіктерін қалайша толық пайдалануынақарап анықтауына болады.
Осы секіру әдісін 1968 жылы Мехикода ӛткен олимпиада ойынынды Фосберри кӛрсеткен. Ол 2 метр 24 см секіріп,олимпиада чемпионы атанды.Оның бір ерекшелігі таяқшаданарқа жағымен ӛтеді, былай ӛту дененің бӛлшектерін бір қалыптыӛтуін қамтамасыз етеді. Осылай қиғаш ӛту жылдамдыққақамтамасыз етуді талап етеді.Таяқшадан ӛту жылдамдығын ӛсіру үшін доғамен жүгіруді талап етеді, себебі, ортақ күш жылдамдығы туындайды.Ортақ күш жылдамдығын үдету итерукезінде бір жағынан итерілуді жылдамдатады, екінші жағынанқосымша әдістерді қолдануға әсер етеді,қуатты итерілу үшінсермелген аяқты жоғары бағыттайды. Әдістік жағын алғандаитерілу жылдамдығын тежемеу үшін итерілетін аяқтың табанынтолық қояды,ӛкше арқылы ӛтпейді тез сермеген аяқты жоғары бағыттайды.Итерілу уақытының орындалуы Фосбери Флоп әдісінде ұзындыққа секіруге таяу.Орта есеппен 0,15 секунд(ұзындыққа секіруде 0,10 секунд)ал басқа әдістерде, мысалы,аспалап секіруде 0,20-0,22 секунд.
Доға үлгісі бойынша жүгіріп келіп орындалған «Фосбери- флоп» техникасымен итерілген кезде жүгірудің орталық күшіпайда болатынын кӛрсетті. Міне, бұл тәсілдердің айрықшаерекшелігі осында.
Жүгіріп келіп биіктікке секіру – бұл спорттың күрделі түрі. Оны сипаттап шығу үшін мынандай негізгі құрлымдықсалаларға бӛлуге болады. Екпін алу,итерілу және белдеуденөту.
Екпін алу. Биіктікке секірудің нәтижесі секірушінің жоғары жүгіру жылдамдығына жетуіне байланысты, олитерілудің қуаты мен «ұшудың» бастапқы жылдамдығыныңартуына жағдай туғызады. Жүгіру алғашқы бетте түзу, соданкейін үш адымдық доға бойынша жүгіру неғұрлым жоғары жылдамдықпен жүгіру кезінде ӛте тиімді. Бұл жоғарыжылдамдықпен доғаның қисықтық шағын радиусы кезіндеорталық жүгіру жылдамдығы артып, итерілудің тиімділігінтӛмендететін артық күш жұмсалатындығы мен түсіндіріледі.
Жүгірудің жоғары жылдамдығы адымдардың санымен тығыз байланысты болады. Жүгіру ұзындығы 9-11 жүгіру адымын құрайды да, соңғы 3-5 адым доға бойынша орындалады. Жүгірусӛреден денені еңкейтуден басталып, иық пен бас шамалы алғажібертіледі. Адым сӛреден басталып, бүкіл жүгіру бойындатабанның ұшымен орындалады. Жүгіру техникасы ұзындыққасекіруге жүгірудің техникасына ұқсас келеді. Жүгіру техникасысӛреден басталып бірте-бірте ұлғайып арта түседі. Жүгіру жылдамдығының жоғарғы деңгейі соңғы 6 адымда 7,9 – 8,2 м/с.құрайды, ал ң соңғы адымда жылдамдық азайып, итерілетін аяқ жерге жанасар сәтте 7,7 – 7,8 м/с.болады.
«Фосбери – флоп» әдісімен жүгіру ерекшелігі – соңғы 3 – 5адымға жуықтау болып табылады. Бұл жағдайда орталық күшіпайда болып, оның шамасы жүгіру жылдамдығына, секірушініңсоңғы адымдарында доға бойынша қозғалуына, сонымен бірге,секіруші денесінің массасына байланысты болады. Секірушіорталық жүгіру күшіне қарсы әрекет ете отырып, денесін жүгірудоғасының ішкі жағына қарай еңкейтуі керек.Доға бойыменжүгірген кезде қолдар ассиметрия қозғалады.Бұрылуға кіріскен сәттен бастап, сермелетін аяқ жақтағы қол артқа қарай жіберіледі, ал доғаның орталық нүктесіне жақын қол алға,шамалы ішке қарай босатылады.
Келтірілген деректер жүгіруші қозғалысының сермелу құрлымы жүгірудің соңына таман жылдамдықты ұдайыарттыруға байланысты құрылатынын кӛрсетті.
Жүгірудің ең бір маңызды кезеңі итерілуге дайындық болып табылады.Сермелетін аяқты қойған кезде сирақтыңитерілуіне, қозғалыстың бәсеңдеуіне және итерілетін жағдайғадайындық кезінде сермелетін аяқ қимылы бәсеңдейді.
Аяқтың табанымен серпіліп итерілу итерілетін адым алдында қозғалысты арттыруға жағдай жасайды және жергеитерілетін аяқты дұрыс қоюды қамтамасыз етеді.
Сермелетін аяқ арқылы ӛту итерілуді орындауға дайындық кезіндегі басты шарттардың бірі болып табылады. Секірушісермелетін аяқ арқылы ӛткенде дене тік сақталады. «Фосбери –флоп» әдісімен секіргенде тік жағдайда сермелетін тізебуынының бұрышы 100-150 градусқа тең, аударылу тәсілінде90-95%. Итерілу адымының алдындағы құрылым ӛзгерісі болғанкезде, аударылу тәсілінен бӛлек «фосбери – флоп» әдісімен секіргенде итерілу арнайы қозғалыс ӛзгерісіне қажет етпейді де,оны орындау жүгіру барысында жүзеге асады.
Итерілу. Итерілген кезде ұшудың ең жоғарғы жылдамдығын қамтамасыз етіп, қолайлы бұрыш жасау керекжәне белдеуден тиімді ӛту үшін секірушінің ӛзіне қолайлыжағдай туғыза білуі басты шарт.
Итерілетін жерде аяқпен адымды кең жасап, ӛкшеге салмақ түсірместен, табанға тұтастай күш салып жүгіру қозғалысымен жүзеге асырылады. Итерілу ӛкшеге салмақ түсірілмейорындалса, онда ол тез әрі сәтті жүзеге асады.
Тірелетін аяқтың бұлшық еттері жиырылғанда серпілмелік жағдайында бұлшық еттер сол күшке орын беретіндей сипатқаие болады. Итерілген кезде бұлшық еттер «міндетті» игеруқасиетін иемденеді. Бұл жағдай неғұрлым маңызды болыпсаналады. Ӛйткені оның параметрлері соңғы сәтте дене массасының жалпы орталық нүктесінің ұшу бұрышын анықтайды. Тізе буынындағы аяқты итерілетін жерге қойғанда160 градустан аспайды. Итерілетін аяқты қойғаннан бастап,тізенің буыннан бүгілуі басталады. Итерілетін аяқтың тізебуынындағы бүгілу бұрышы 140-141градус болады. Серпілужағдайын орындау уақытын азайту (0,07-0,085с.), сермеліп итерілуді неғұрлым тез орындауға мүмкіндік береді. Итерілусекірушінің бүкіл денесінің ӛзара қимылы үйлескендеорындалады. Тізенің, белдің тез бүгілуі іске асырылып,сермелетін аяқпен қолды тезірек сермеу және денені жоғары қарай кӛтеру әрекеттері орындалады.
Итерілетін аяқты жерге қойған жағдайда дене массасының жалпы орталық нүктесінің ӛсу кӛрсеткіші аударылу тәсілінеқарағанда 4-5 см. жоғары тұрады. Алайда,«фосбери – флоп»әдісімен секірушінің итерілуі сәтті аяқталған тұста денемассасының жалпы орталық нүктесі аударылу тәсіліменсекірушіге қарағанда 3-4 см.тӛмен болады.
«Фосбери – флоп» тәсілімен секірушінің тік аяқпен сермелуді орындау кезіндегі соққы күші 400 – 500кг.аралығында ӛзгереді. Ал, бүгілген аяқпен сермелгенде, олұзақтағы жағынан да азайып, 250-400кг.болады. «Фосбери –флоптың» классикалық тәсілінде күші 70-80кг-ға жетіп, ал тікаяқпен сермелуді орындау тәсілінде 120-140 кг болады.
Сермелу қозғалысы итерілудің сермелу күшіне және ұшу жағдайында дене массасының жалпы орталық нүктесініңауысуына ықпал етеді. Итерілген кезде қолдың екі тәсіліпайдаланылады. Бірдей алып жүру және ассиметриялы алыпжүру. Екінші тәсіл неғұрлым тез итеріледі. Дегенмен біріншіжәне екінші тәсілдерде де қолмен және аяқпен сермелу бір қалыпты орындалып, иықты алға қарай жіберумен аяқталады.
Итерілудің ортасындағы күш негізінен сермелу буынының инерсиялық есебінен құралады. Бүгілген аяқты сермеужағдайында тірелу реакциясына сермеу буындарының жалпыықпалы аяқтың тік жағдайына қарағанда артық болады.
Итерілуге кірісер сәтте денеге орталық жүгіру күші әсер етеді. Ол елеулі күш құрып, секіруші денесінің тік жағдайынагоризонталь жағдайға ауысуына мүмкіндік береді. Дененіңгоризонталь (кӛлбеу) жағдайға ауысуына мүмкіндік береді.
Дененің горизонталь жағдайы иықтың белдеуге қарай қозғалуы есебінен ғана емес, жамбас жоғары қарай иықпен салыстырғанда тез ауыстыру есебінен болуына талпыну қажет. Жүгіружылдамдығы неғұрлым жоғары болса ұшу бұрышы да,соғұрлым аз болады. «Фосбери – флоп» әдісімен секіргенде ұшубарысы 50 - 60˚ қа дейін жетеді.
Белдеуден ӛту. Белдеу жаққа бұрылу тек «ұшқан» соң ғана орындалады.Тіреніштен ажыраған кезде дене массасының жалпы орталық нүктесінің тік жылдамдығы жоғары класстысекіруші де 4,9 – 5,2 м/с аралығында болады.
Белдеуге кӛтерілген сәтте сол жақтағы сермелген аяққа қол парралель жағдайда бағытталады. Қолдың ассиметриялыққозғалуында екі қол бір қалыпты орындалып, белдеуден ӛткенкезде қолдар денемен бір деңгейге қойылады. Қолдардыңосылайша орналасуы неғұрлым тиімді, ӛйткені бұл жағдайдаинерция азайып денені белдеу арқылы «лақтырудың» бұрыштық жылдамдығы арта түседі. Одан әрі секіруші барынша түсірілген аяқпен иіліп, белдеуге басымен және иығымен кіреді. Сермелгенаяқ итерілген аяқтың деңгейіне дейін түсіріледі. Белдеуденӛткен тұста аяқтар тізе буынынан бүгіледі. Белдеудің үстіндесекіруші иіле келіп жамбасты кӛтереді. Белдеуден ӛткен сәттеқолдар артқа лақтырылып дененің кеуде тұсынан иілуі кӛбейе түседі, ал қолдар денемен бір деңгейде болғанда, жамбас түседі, ал қолдар денемен бір деңгейде болғанда, жамбас тұсының иілуібарынша шегіне жетеді. Дене массасының жалпы орталықнүктесі қозғалысының траекториясы аударылуы арқылысекірумен салыстырғанда ұзақтау болады. Секірушінің денемассасының жалпы орталық нүктесінің ең жоғарғы биігібелдеуден 20 см қашықтыққа жетеді. Ал аударылу тәсілінде ол 8 см болады. Жамбас белдеуден ӛте салысымен белдеуден тезірек«кету» басталады. Ол басты бұрумен, жамбас тұстынан аяқтыбүгу және тізе тұсынан тік ұстау арқылы орындалады. Секірушібелдеуден аяғымен сырғанап бара жатқандай болуы керек.Секіруші паралоннан жасалған матаға арқамен түсіп, іле шала баспен аунап кетеді.
«Адымдау» әдісімен биіктікке секіруде жүгіру белдеуге 30 - 45˚ бұрышпен орындалады, итерілу белдеуден алыс тұрған аяқарқылы жүзеге асады. Секіруші итерілгеннен кейін денесін тікұстап, жоғары ұшады. Секіруші денесімен және серпілетінаяқпен белдеуге кіріп, итерілген аяқты жайлап тӛмен жібереді.
Белдеуден ӛткен кезде қозғалыстар орындалады. Белдеудің арғы жағында серпілетін аяқты түсіру есебінен итерілген аяқ доға сызығы бойынша тізені бұра отырып, белдеуден ӛткенде сыртқақарай жылжытылады. Бас иық және барлық дене алға қарайиіліп, белдеуге қарай бет алады. Белдеуден ӛткен сәтте басты иіпиықты алға жіберіп, секіруші жамбасын кӛтереді. Дененіңбелдеу жаққа қарай шамалы қозғалысы белдеуден дұрыс ӛтугемүмкіндік береді. Қолды дене бойымен жіберуде белдеудентиімді ӛтуге кӛмектеседі. Жерге сермелген аяқпен түседі, соданкейін итерілген аяқ түседі.
Сурет 1. Қайшылап секіру әдісі
Екпін алудың екінші бӛлігі доғамен орындалады, бұрылу 3- 5 адым жерден басталады, бірінші амалда үш адымда бұрылуоңтайлы, бұл екпін жылдамдығын жай бастағанда екінші бесадымда екпін жылдам орындалғанда иық сызығынан ӛтеді, ондаортаға қарай орналасқан бұны туындатқан доғамен жүгіргенкезде денені іш жағына қарай бұрып, екпін алу әдісі басқаәдістермен бірдей.Ол табанның ұш жағымен нық қойылып сирақты алға тастап, жамбастан, аяқтан шығара қозғалады.Осылай тарта жүгіру әдісі итерілетін жерге дейінорындалады.Осыны, әсіресе, ақырғы үш адымға дейін сақтауабзал немесе доғаға дейін кӛбінесе секіруші 8-10 жүгіру адымынпайдаланады, ұзын екпін алу аспалау әдісінде үлкен жылдамдықты тудыру үшін қолданылады, Фосбери Флоп әдісінде итеру алдында екпін алу жылдамдығы 8,0 м/с.Ол үшінсекіруші жүгіру кезінде иықты алға енкейте жүгіреді, табандыұшынан қояды, ақырғы адымға дейін екпін алуды кӛбейтеді,таяқшаға жүгіру және итерілу сыртқы аяқпен басталады, осыарада ортақ күш әрекетін жеңу үшін денені іш жаққа қарай бұрады.
Екпін алудың ақырғы адымдарында аяқты сызық бойымен қою абзал,бұрылу сызығымен, әсіресе, осы талапты ақырғы екі адымда орындау керек, бұны қамтамасыз ететін денені іш жаққабұрып, осы арада секіруші жүгіруге кӛшеді ,табанды ұш жағынақояды. Ақырғы адымда сермелетін аяқты табанның жоғарғыжағыны қояды,итерілетін аяқ артқа ығысады, ал итеретін аяқалға ұмтылады, итерілетін аяқтың жылдамдығын арттыру үшін табан сырт жақ қырына қойылады. Бір нәрсені есепке алу керек - ол итерілетін аяқта ӛкшеден қою жылдамдықты тежейді. Соғанбайланысты сермелетін аяқты тізеден бүгуді қамтамасыз етукерек, итерілу кезінде жылдамдықты ӛсіру үшін сермелетін аяқта бүгіледі, итеретін аяқтың итерілу кезінде тізеніңбүгілуіненазар аудару керек. Итерілу фазасының амортизациябүгілуі 145-146°.Сол себепті, секіруші ақырғы адымда сермелетін аяқтан ӛткеннен кейін ӛзін жоғары ұстайды. Дененің тепе-тендігін сақтау үшін сермелетін аяқтың және қолдыңқозғалысының маңызы зор, паралель шығуын байқауға болады.Бұл жерде қолмен сермелетін аяқтың және қолдың үйлесеқозғалуын байқаймыз, бұл итерудің ерекшелігі итерілетінаяқтын жамбасының белсене қозғалысы,осы кезде оның жағына қарай қозғалуын бәсендету маңызды. Осы арада сермелетін аяқтың қозғалысы ӛте маңызды, ӛйткені секірушінің арқаменӛтуін қамтамасыз етеді. Сермелетін аяқ жедел бүгілген аяқтанӛтіп, жедел тіземен жоғары бағытталып, жамбасы және аяқтарыішке бұрылады, ал сирақ және табан сырт жаққа қарайтасталады.Сермелетін аяқтан ішке белсенді қозғалуы жамбастыбір сызықта ұстауын қамтамасыз етеді. Бұл дененің тік және горизонтальді ӛтуін қамтамасыз етіп, арқа қалпына келеді.