ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 23.11.2023
Просмотров: 46
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Өндірістік орта - табиғи-климаттық және зиянды және қауіпті факторлар (шу, вибрация, токсинді булар, газдар, шаң, иондаушы сәулелер, т.б) қамтитын адамды қоршаған ортаның бір бөлігі.
Өмір тіршілік қауіпсіздігі-бұл белгілі бір ықтималдықпен адам денсаулығына әсер ететін әлеуетті қауіп-қатерлерді алып тастайтын қызмет жағдайы. Қауіпсіздікті кешенді жүйе, адамды және оның мекендеу ортасын нақты қызметпен қалыптасатын қауіптерден қорғау жөніндегі шаралар ретінде қабылдау керек. Қызмет түрі қиын болған сайын, қорғау жүйесі ықшамырақ. Өндірістік кәсіпорындарда адамның өмір сүру қауіпсіздігін қамтамасыз етумен «еңбекті қорғау» айналысады. Еңбекті қорғаудың негізгі мақсатыкәсіпорындарда жазатайым оқиғалар мен кәсіби ауруларды болдырмайтын өндірістік процестердің толық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жағдайлар жасау, еңбекті барынша жеңілдетуге және өндірістегі ең жақсы санитарлық-гигиеналық жағдайға бағытталатын еді.
Еңбек қорғау және өндірісте еңбекшілердің денсаулығы адам факторына ерекше назар аударылғанда ең маңызды міндет болып табылады. Міндеттерді шешу кезінде процестердің мәнін нақты көрсету және ағзаға зиянды және қауіпті факторлардың әсерін жоятын және мүмкіндігінше жарақаттану мен кәсіби 8 ауруларды болдырмайтын әдістерді (әрбір нақты жағдайға неғұрлым қолайлы) табу қажет. Өндірістік жарақаттану мен кәсіби сырқаттанушылықты төмендету жөніндегі іс-шараларды жүзеге асыру, сондай-ақ еңбек жұмыстарының жағдайын жақсарту еңбекшілердің кәсіби белсенділігіне, еңбек өнімділігінің өсуіне және өндіріс кезіндегі шығындарды қысқартуға әкеп соғады. Еңбекті қорғау жаңа технология мен еңбекті ғылыми ұйымдастыру негізінде неғұрлым толық жүзеге асырылатындықтан, объектіні әзірлеу мен жобалау кезінде жаңа әзірлемелер пайдаланылады.
Өндірістегі қауіпті және зиянды факторлар
Қауіпті және зиянды өндірістік факторлар еңбек процессіндегі адамның іс-әрекетінде өндірістік саланың әр түрлі көрсеткіштеріне әсер етеді, ол адамның денсаулық жағдайымен жұмыс істеу қабілетін анықтайды және сипаттайды, қолайсыз жағдайда еңбек өнімділігінің төмендеуіне, травма мен кәсіптік аурулардың пайда болуына әсер етеді.
Зиянды өндірістік фактор-бұл кәсіби патологияны, жұмыс қабілеттілігінің уақытша немесе тұрақты төмендеуін, соматикалық және жұқпалы аурулардың жиілігін жоғарылататын және ұрпақтардың денсаулығының бұзылуына әкелетін қоршаған орта мен еңбек процесінің факторы.
Қауіпті және зиянды факторлар деңгейінің арақатынасына және әсер етудің шекті рұқсат етілген деңгейіне байланысты еңбек жағдайлары төрт класқа бөлінеді:
1 класс- оңтайлы еңбек жағдайлары;
2 класс - функционалды ауытқуларды тудыруы мүмкін рұқсат етілген еңбек жағдайлары, бірақ реттелетін демалыстан кейін адам денесі қалыпты жағдайға келеді;
3 класс -гигиеналық нормалардан асатын зиянды өндірістік факторлардың болуымен сипатталатын зиянды еңбек жағдайлары. Олар жұмысшыға жағымсыз әсер етеді және ұрпақтарына теріс әсер етуі мүмкін. Зияндылығы бойынша 3-кластың еңбек жағдайлары төрт дәрежеге бөлінеді:
3.1-қайтымды функционалдық өзгерістер тудыратын және аурудың даму қаупін тудыратын гигиеналық нормативтерден осындай ауытқулармен сипатталатын еңбек жағдайлары;
3.2-көп жағдайда еңбекке қабілеттілігінен уақытша айырылумен сырқаттанушылықтың өсуіне, жалпы сырқаттанушылықтың жиілігінің артуына, кәсіптік патологияның бастапқы белгілерінің пайда болуына әкеп соқтыратын тұрақты функционалдық бұзылулар тудыруы мүмкін қауіпті және зиянды факторлар деңгейлерімен еңбек жағдайлары;
3.3-еңбек қызметі кезеңінде жеңіл нысандарда кәсіби патологияның дамуына, еңбекке қабілеттілігін уақытша жоғалтумен сырқаттанушылықтың жоғары деңгейін қоса алғанда, созылмалы жалпы соматикалық патологияның өсуіне әкелетін зиянды факторлардың осындай деңгейлерімен сипатталатын еңбек жағдайлары;
3.4-кәсіптік аурулардың айқын нысандары туындауы мүмкін еңбек жағдайлары, созылмалы патологияның елеулі өсуі және еңбекке қабілеттілігін уақытша жоғалтумен сырқаттанушылықтың жоғары деңгейі байқалады;
4 класс -жұмыс ауысымы (немесе оның бір бөлігі) ішінде әсер етуі өмірге қауіп төндіретін өндірістік факторлардың деңгейлерімен сипатталатын қауіпті (экстремалды) еңбек жағдайлары, жіті кәсіптік зақымданулардың ауыр түрлерінің туындау қаупі жоғары.
Еңбек жағдайлары, әдетте, белгілі бір жағымсыз факторлардың жиынтығымен сипатталады және зиянды факторлар мен қауіпті тәуекел деңгейінде ерекшеленеді.
Өнеркәсіптік кәсіпорындардағы ең қауіпті жұмыстарға мыналар жатады:
- ауыр жабдықтарды монтаждау және демонтаждау;
- сығылған газдары бар баллондарды, қышқылдар, сілтілер, сілтілік металдар және басқа да қауіпті заттар бар сыйымдылықтарды тасымалдау;
- биіктікте, сондай-ақ шатырда жөндеу-құрылыс және монтаждау жұмыстары;
- кернеудегі электр қондырғылары мен электр желілеріндегі жөндеу және алдын алу жұмыстары;
- энергетикалық желілер орналасқан аймақтағы жер жұмыстары;
- құдықтардағы, тоннельдердегі, траншеялардағы, мұржалардағы, балқыту және қыздыру пештеріндегі, бункерлердегі, шахталардағы, камералардағы жұмыстар;
- жүк көтергіш крандарды монтаждау, демонтаждау және жөндеу;
- қысыммен жұмыс істейтін ыдыстар мен контейнерлерді пневматикалық сынау, сондай-ақ басқа да бірқатар жұмыстар.
Ең зияндыларға технологиялық процесті орындау кезінде бөлінетін зиянды заттарды қолданумен, сондай-ақ сәулеленудің әртүрлі түрлерін қолданумен байланысты жұмыстар жатады.
Мысалы, ұқсас жұмыстарға мыналар жатады:
- технологиялық процесте діріл механизмдерін қолданатын жұмыстар (кері соққылау бплғалар, перфораторлармен жұмыс істеу, соққы торларында жұмыс істеу және т. б.);
- гальваникалық және өңдеу цехтары мен бөлімдеріндегі жұмыстар;
- металлургиялық және химиялық кәсіпорындардағы, көмір және уран шахталарындағы жұмыстар;
- иондаушы сәулелендіру көздерін пайдалану жұмыстары және т. б. еңбекті қорғау келесі негізгі міндеттерді шешеді;
- қауіпті және зиянды өндірістік факторларды сәйкестендіру;
- тиісті техникалық шараларды әзірлеу;
- қауіпті және зиянды өндірістік факторлардан қорғау құралдарын қолдану;
- кәсіпорында еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету және еңбекті қорғауды басқару бойынша ұйымдастыру іс-шараларын әзірлеу;
- қауіп-қатер жағдайында іс-қимылдарға дайындау. Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды анықтау бірқатар кезеңдерді қамтиды:
- қауіпті және зиянды факторларды анықтау, олардың толық номенклатурасын анықтау;
- адамға жағымсыз факторлардың әсерін бағалау, қолайлы әсер ету деңгейлері мен қолайлы тәуекелдің мөлшерін анықтау;
- теріс факторлардың кеңістіктік-уақыттық және сандық сипаттамаларын анықтау (есептеу немесе аспаптық);
- қауіптің себептерін анықтау;
- қауіптілік көрінісінің салдарын бағалау.
Өндірістік қауіптерді анықтау процесінің негізгі және ең күрделі құрамдас бөлігі қауіптің ықтимал себептерін анықтау болып табылады. Қауіпті толығымен анықтау өте қиын. Кейбір апаттар мен апаттардың себептері ұзақ уақыт бойы түсініксіз болып келеді. Қауіптерді анықтау әртүрлі деңгейде болуы мүмкін: толық, жуық, индикативті. Қауіпті сәйкестендірудің бірінші кезеңінде қауіпті және зиянды өндірістік факторларды (ҚЗӨФ) жіктеудің маңызы зор. Адамдарға әсер етуі бойынша ҚЗӨФ төрт топқа бөлінеді (сурет 1).
Сурет 1- Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды жіктеу сұлбасы
Өндірісте жағдайсыз факторлар табиғаты, біліну түрі және адамға тигізетін әсері бойынша мынадай топтарға бөлінеді:
1. Физикалық факторлар – жылжымалы машиналар мен механизмдер, қондырғылардың қозғалмалы бөлшектері, электр тоғы, жағымсыз микроклимат, қолайсыз жарық, үлкен мөлшерлі шуыл мен вибрациялар т.б.
Механикалық жарақаттардың көзі мыналар болуы мүмкін: қозғалмалы механизмдер мен машиналар, өндірістік жабдықтың қорғалмаған жылжымалы элементтері, қозғалатын бұйымдар, дайындамалар, бұзылатын құрылымдар, дайындамалардың, бұйымдардың, құралдар мен жабдықтардың бетіндегі өткір жиектер, көтеру-тасымалдау жабдықтары, сондай-ақ заттардың биіктіктен құлауы. Жоғарыда аталған дереккөздерге құрылымның беріктігінің әлсіреуінің себебі болып табылатын және оның кенеттен бұзылуына ықпал ететін металл коррозиясына байланысты әсерлерді қосуға болады; сынған жағдайда қоршаған ортаға және адамдарға әсер ететін қысыммен жұмыс істейтін ыдыстардың әрекеті; тайғақ беттерге құлау, ауырлықты көтеру кезіндегі жүктемелердің әсері және т. б. Жатқызуымызға болады.
Өндірістік діріл – қатты денелердегі механикалық тербеліс және толқындар немесе машиналар мен аппараттарда пайда болатын механикалық жиі синусоидальды тербеліс.
Діріл адамның денесіне немесе оның жеке бөлімдеріне берілетін қатты, сұйық немесе иілімді денелердің мерзімдік тербелісі. Механикаландырылған еңбек құралдарының кең қолданылуы, көлік құралдарының жүк көтерімділігінің және жүру жылдамдығының өсуі діріл әсеріне ұшыраушы адамдардың санын ұлғайтып, дірілдік патологиялардың таралуына жол беріп отыр, ол қазір кәсіптік этиологиядағы созылмалы сырқаттардың құрылымында жетекші орындардың бірін алуда.
Жалпы вибрация шығу көзі (пайда болу көзіне) байланысты 3 категорияға бөлінеді:
- транспорттық: операторларға қозғалыстағы машиналар мен транспорттық қондырғылардың қозғалысы кезінде әсер етеді өздігімен жүруші және тіркелуші машиналардың, көлік құралдарының жолдар бойынша жүруінде жұмыс орнындағы адамға әсер етуші көліктік діріл (1-ші категория);
- транспорттық-технологиялық: тек арнайы дайындалған өндірістік бөлмеде беттерінде шектелген қозғалыс жасау, өндірістік бөлмелердің, өнеркәсіптік алаңдарының, кен қазу орындарының тек арнайы дайындалған беттерінде жылжушы, қозғалысы шектелген машиналардың адамға әсер етуші көліктік-технологиялық діріл (2-ші категория);
- технологиялық: стационарлық машиналар операторларына әсер етеді немесе вибрация көзі жоқ жұмыс орындарына әсер етеді (3-ші категория).
Акустика (грек тіліде , akustikos — естілетін, тыңдалатын) — физиканың ең төменгі жиіліктен (шартты түрде 0 Гц) ең жоғарғы жиілікке (1011-1013 Гц) дейінгі аралығын қамтитын серпімді тербелістер мен толқындардарды және олардың затпен өзара әсерлесуі мен түрліше қолданылуын зерттейтін саласы.
Инфрадыбыс (лат. іnfra – төмен, астында) – жиілігі адам еститін дыбыс толқыны жиілігінен төмен (16 Гц-тен төмен) серпімді толқын. Өндірістік инфрадыбыстар акустикалық тербеліс аймағы 20 ГЦ төмен. Өндірісте инфрадыбыс көздеріне су және ауа транспорттарын, өздігінен жүретін машиналар, айналмалы бөлшектреі бар ауыр машиналар, өнддірістік вентиляторлар, іштен жанатын қозғалтқыштар, желдеткіштер, мұнай тозаңдатқыштары, қуатты компрессорлар, турбиналарьболып табылады.
Шу дегеніміз – ол қатты, сұйық немесе газ тәрізді ортада болатын, адамның есту мүшелерімен қабылданатын материалдық бөлшектердің немесе денелердің ретсіз тербелісі.
Өндірістердегі шудың көздеріне ұнтақтайтын, жарылатын жабдықтар, желдеткіштер, компрессорлар және сорғыштар, ұрып-соғатын қол құралдары тасмалдайтын жүйелер, құбырлардағы газ бен сұйықтардың ағыны және т.б. жатады. Жұмыс орындарында шу және тербеліс деңгейінің жоғарылауы адам ағзасына зиянды әсер етеді. Шу көздеріне қатты денелердің бір біріне соғылуы, үйкелуі,тсырғанауы, сұйық заттардың және газдардың жылжуы кезінде түзілетін тербелістер жатады. Тау-кен, көмір, машина жасау, металлургия, мұнай, радиотехника, жеңіл, тамақ өнеркәсіптері және орман шаруашылықтарында, шудың ең көп тараған салалары. Өндірістік жағдайларда тербеліс көздеріне жұмыс істеп тұрған станоктар, механизацияланған құрал-саймандар (электрлік және пневматикалық аралар, ұратын және шабатын балғалар, перфораторлар), компрессорлар, ұсталық-нығыздағыштар, көтеріп-тасымалдайтын және қосымша жабдықтар (желдендіру қондырғылары, кондиционерлер) және т.с.с жатады.
Ультрадыбыс – адам құлағы естімейтін, жиілігі 20 кГц артық серпімді тербелістер мен толқындар. Ультрадыбыстың әсері кезінде газ тәрізді және сұйық орталардың шекарасында газдың немесе будың көпіршіктері пайда болады, олар жарылғанда тіндердің бұзылуына әкеп соғатын көп мөлшерде энергия бөлінеді (кавитация құбылысы). Ультрадыбыстың қатты денелерден өтуі кезіндегі әсері жоғары жиілікті дірілдің пайда болуымен байланысты. Ультрадыбыс халық шаруашылығында кеңінен қолданылады. Төмен жиілікті ультрадыбысты тербелістер (100 кГц дейінгі) жанаспалы жолмен және ауа арқылы таралады, материалдарды тазарту, зарарсыздандыру, дәнекерлеу, механикалық және термиялық өңдеуде, аэрозольдерды коагуляциялауда, медицинада (хирургияда, стерилдеу үшін және т.с.с) қолданылады, тек жанасу жолымен таралатын жоғары жиілікті ультрадыбыс (100 кГц- 100 мГц) затты бұзбай ішіндегіні бақылау және өлшеу үшін, медицинада диагностика және емдеу мақсатында қолданылады.