ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 23.11.2023
Просмотров: 57
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Электромагниттік сәулелену дегеніміз — арасында әр түрлі физикалық факторлардың қоршаған ортаға, қолайсыз әсер етуі мүмкін адам, биологиялық объектілер, үлкен күрделілігі ұсынады электромагниттік өріс неионизирующей табиғат, әсіресе қатысты радиочастотному сәуле шығаруы.
Инфрақызыл сәуле – көрінетін жарықтың қызыл бөлігі (0,74 мкм) мен қысқа толқынды радиосәуленің (1 – 2 мм) арасындағы спектр аймағына орналасқан электрмагниттік сәуле. Инфрақызыл сәуле қыздыру шамын, газразрядты шам шығаратын сәулелердің едәуір бөлігін құрайды.
Инфрақызыл сәулелермен ауыл шаруашылығы өнімдерін кептіріп(бидайды, жеміс - жидекті), сонымен қатар дезинфекциялауға болады. Инфрақызыл сәуле шығаратын құралды «соллюкс» деп атайды. Соллюкс шамы әр түрлі қуатты инфрақызыл сәулелерін шығара алады.
Ультракүлгін сәулелену - жарық сәулелері спектрінің күлгін бөлігіне іргелес, күлгін және радиосәулелер аралығында орналасқан, толқын ұзындығы 400—10 нанометр (нм) аралығына сәйкес келетін электрмагниттік сәулелену. Ультра күлгін жарық шамдар , сынапты-булық шамдар және тотықтырғыш шамдар арқылы жасалады. Кез-келген жеткілікті ыстық дене Ультракүлгін сәуле шығарады ( қара-дененің сәулеленуі ).
Лазер (ағылшын тілінде- LASER – light amplification by simulated emission of radiation –күштеп (еріксіз) сәуле шығару арқылы жарықты күшейту дегенді білдіреді)– оптикалық квантты генератор, электр, жылу, химиялық, т.б. энергия түрлерін поляризацияланған монохроматты сәуле шығару энергиясынаайналдыратын құрылғы.
Лазерлік сәуле шығару – зат атомдарынан электромагниттік сәуле шығару кванттарының (порцияларының) лазер арқылы күштеп шығарылуы.Лазерлер бүгінгі күні сан алуан салаларда қолданылады. Олар ауыл шаруашылығында, өндірісте, зергерлік салада, әскери істе, заттарды өндеуде қолданылады. Қуатты лазер көзімен қалын болат табақтарды кесуге және дәнекерлеуге, металлдың беткі қабаттарын шынықтыруға, ірі бөліктерді балқытуға болады. Машина жасау және құрылыс саласында да лазерлік технологиялар кең қолданылып келеді.
Статикалық электрлік өрістер бұл-қозғалыста болмайтын электр зарядының өрісі, немесе тұрақты тоқтың стационарлық элетрлік өрісі. Бұлар электрмен, газбен тазалауда, рудаларды және материалдарды электростатикалық жолмен бөліп алуда, сырларды және полимерлі материалдарды электростатикалық жолмен жағу кезінде кеңінен қолданылады. Сондай-ақ диэлектрлік материалдарды жасау өңдеу, тасымалдау кезінде өнімнің электрленуінен электростатикалық зарядтар мен өрістер пайда болатын бірқатар өндірістер мен технологиялық үрдістері (тоқыма, ағаш өңдейтін, целлюлозді-қағаз, химия өнеркәсіптері және басқалары) бар.
Тұрақты магниттік өрістер жұмыс орындарындағы тұрақты магниттік өрістің көздеріне тұрақты магниттер, электрлік магниттер, тұрақты токтың күшті ток жүйелері (тұрақты токтың берілу желісі, электрлік- магниттік ванналар және т.б.) жатады. Тұрақты магниттер мен электрлік магниттер аспап жасауда, көтергіш крандардың магнитті шайбаларында, магниттік сепараторларда, суды магнитпен өңдеуге арналған құрылғыларда, магниттік гидрадинамикалық генераторларда, ядролық магниттік резонанс және электрондық парамагниттік резонанс құрылғыларында, сондай-ақ физиотерапия практикасында кең қолданылады.
Иондағыш сәулелену – бұл, затпен өзара әрекеттескен кезде, заттың атомдары мен молекулаларының иондануына және қозуына әкеп соғатын сәулелену. Иондаушы сәулеленулер өзінің физикалық табиғатына байланысты электромагниттік (фотондық) және корпускулярлық (бөлшектер) болып бөлінеді.
Электр тогы - электр өрісінің әсерінен зарядталған бөлшектердің реттелген (бағытталған) қозғалысы (токтың бағыты оң зарядтың бағытымен сәйкес). Электр тогы энергетика саласында — энергияны алыс қашықтыққа жеткізу үшін, ал телекоммуникация саласында — ақпаратты шалғайға тасымалдау үшін қолданылады.
Микроклимат - жер бедерінің ерекшеліктеріне байланысты шағын кеңістіктердегі климаттық ерекшеліктер. Қауіпсіз, жоғары өнімді және сау еңбектің бірден бір қажетті шарты болып өндірістік ғимараттардағы жұмыс зонасының қалыпты микроклиматын қамтамассыз ету табылады. Жұмысшы аймақтағы ауаның құрамдық жағдайы температурамен, ылғалдылықпен, қысыммен, қозғы алысымен және сәулеленуімен мінезделеді. Осы факторлардың әр түрлі қосынды мөлшері жұмысқа жағымды және жағымсыз жағдайлар туғызуы мүмкін. Микроклиматтың бір параметрі температура (лат. temperatura – араластырылуға тиісті, өлшемдес болу, қалыпты күй) – макроскопикалық жүйенің термодинамикалық тепе-теңдік күйін сипаттайтын физикалық шама.
2. Химиялық факторлар – улағыш және зиянды заттар, газдар, булар, шаңдар.
Өндірістік шаң - ең кең таралған зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың бірі. Шаң өте көп әр түрлі технологиялық үрдістер кезінде жұмыс зонасы ауасына бөлініп өндірістердің басым көпшілігінде кездеседі. Бұл өндірістер – пайдалы кен қазбаларын алу, машина жасау және металлургия өнеркәсібі, тоқыма өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы және т.с.с. Өндірістік шаң ауада қалқып жүретін, баяу қонатын өлшемі бірнеше ондаған мкм-ден жүздеген мкм дейін жететін қатты бөлшектер, яғни аэрозоль болып табылады, оның дисперсті фазасы қатты бөлшектер де, ал дисперсті ортасы ауа.
Химиялық өндірістік фактор дегеніміз - адам ағзасына немесе теріге жеңіл жолмет түсетін заттар. Адам ағзасына әсер ету сипатына байланысты өндірістік ортаның химиялық факторлары бөлінеді: улы. Олар сұйық ортада ериді, тіндермен физика-химиялық реакцияларға түседі, олардың функцияларын бұзады. Өндірістік ортаның улы химиялық факторлары интоксикацияны (улануды) тудырады. Улы емес. Бұл факторлар шырышты қабаттарға, теріге әсер етеді және денеге әрең енеді. Химиялық өндіріс факторларына организмге әсер ету сипаты бойынша улы, тітіркендіргіш, канцерогенді, мутагенді және т. б. болып бөлінетін әртүрлі агрегаттық күйлердегі (газ, бу, шаң, түтін, тұман, сұйықтық) органикалық және бейорганикалық химиялық қосылыстар жатады. Химия бүгінде қағаз, металлургия, фармацевтика өнеркәсібінде қолданылады. Жалпы, барлық дерлік өндірістік кәсіпорындар химиялық ластанудың көзі болып табылады, соның ішінде улы заттарды қолданбайтындар да бар. Өйткені, әр кәсіпорында шикізат қалдықтары пайда болады, олар ыдыраған кездеды шығарады.
3. Биологиялық факторлар – ауру туғызатын микробтар, вирустар, бактериялар, өсімдіктер, жәндіктер т.б. Олардың әсері соңғы уақытта айтарлықтай өсті. Бұл қалалардың қарқынды өсуіне, агроөнеркәсіптік сектордың дамуына байланысты. Биологиялық әсер деп қоршаған ортаның патогендік вирустармен және бактериялармен, микроорганизмдермен-өндірушілермен, биотехнологиялық өнеркәсіп өнімдерімен (антибиотиктер, дәрумендер, жемдік ашытқылар, ферменттер және т.б.) ластануын түсіну керек. Биологиялық фактор- олар шығаратын белсенді заттардың көмегімен адамға әсер ететін объектілер кешені. Мұндай объектілердің көпшілігі олар үшін қолайлы жағдайларда көбейе алады. Қазіргі таңда вакциналар, аминқышқылдары, иммуногендік агенттер, ақуыз-витаминдік концентраттар, тағамдық қоспалар шығаратын микробиологиялық өнеркәсіп кәсіпорындарының саны артып келеді. Тиісінше, биологиялық ластану деңгейі бір уақытта жоғарылайды. Өнеркәсіпте көгерген және ашытқы саңырауқұлақтарын, актиномицеттер мен бактерияларды қолдану өндірістік ортаның микроорганизмдермен ластануына әкелді.
4. Психофизиологиялық факторлар – физикалық, нерв-психиялық және эмоциялық қажу т.б. Еңбек шартын жақсарту бойынша шаралардың тиімділігі өндірістік жүйелердің дұрыс жағдайы мен осы жағдайдың қандай да бір көрсеткіштері бойынша толығымен немесе жеке элементтері бойынша бағаланады. Практикаға жеткілікті дәрежеде қазіргі уақытта еңбек ауырлығының ұғымы ақыл-ой және физикалық еңбекке де бірдей қолданылады. Өнімділіктің төмендеуі физикалық немесе жүйке-психикалық шамадан тыс жүктемелерге байланысты болуы мүмкін. Біріншісі динамикалық немесе статикалық болуы мүмкін. Жиынтықта олардың көрсеткіштері еңбектің ауырлығын көрсетеді. Еңбектің ауырлығы жұмысшының қозғалуы немесе көтеруі керек жүктің салмағымен, өндірісте жасалатын қозғалыстардың санымен сипатталады. Жүйке-психикалық жүктемелер еңбек қарқындылығының деңгейін көрсетеді. Зиянды жүйке-психикалық факторларға мыналар жатады: эмоционалды жүктемелер, психикалық шиеленіс, еңбек қызметінің монотондылығы, сезім мүшелеріне жүктеме.
Қауіпті жіне зиянды өндірістік факторлардың алдын алу
Жұмыс беруші негізделген технологиялық және өзге де себептер бойынша жұмыс орындарында гигиеналық нормативтердің сақталуын толық көлемде қамтамасыз ете алмайтын жағдайларда, ол орындалатын жұмыстардың адам денсаулығы үшін қауіпсіздігін қамтамасыз етуге тиіс. Бұған қорғаныс іс-шараларының кешенін орындау арқылы қол жеткізуге болады (ұйымдастырушылық, санитарлық – гигиеналық; фактордың қызметкерге әсер ету уақытына шектеулер-еңбек пен демалыстың ұтымды режимдері, жеке қорғаныс құралдары және т.б.). Адамды зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың әсерінен қорғаудың міндеті факторлардың деңгейін ШРК (шекті рұқсат концентрациясы) аспайтын деңгейге дейін және қауіпті факторлардың пайда болу қаупін қолайлы тәуекел мөлшеріне дейін төмендету болып табылады.
Адамды өндірістегі зиянды және қауіпті факторлерден қорғаудың негізгі әдістері:
-
еңбек жағдайларын қалыпқа келтіру; -
қашықтықтан қорғау; -
уақытты қорғау; -
ұжымдық қорғау құралдарын қолдану; -
жеке қорғаныс құралдарын қолдану.
Еңбек жағдайларын қалпына келтіру әдісінің мәні денсаулыққа зиян келтіру қаупін тудыратын факторлардың деңгейін төмендетуге және зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың мәндерін нормаланған мәндерге келтіруге бағытталған ұйымдастырушылық, техникалық және басқа іс-шараларды жүргізу болып табылады. Қауіптер мен зияндарды сәйкестендіру және жұмыс орындарын еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау процесінде өндірістік орта факторларының мәндерін айқындау негізінде еңбекті қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспары белгіленеді және іске асырылады, оған, атап айтқанда:
-
зиянды шығарындыларды, шуды, дірілді және т. б. азайту мақсатында технологиялық процестерді жетілдіру.; -
еңбек қауіпсіздігі мен санитарлық-гигиеналық нормативтердің заманауи талаптарын қанағаттандырмайтын жабдықты жаңғырту немесе ауыстыру; -
үй-жайларды, жабдықтарды және жұмыс орындарын қажетті ұжымдық қорғау құралдарымен (желдету, жарықтандыру аспаптарымен, қоршаулармен және т. б.) жарақтандыру; -
ұйымда бар, бірақ өзінің қорғаныс функцияларын ішінара немесе толық көлемде орындамайтын ұжымдық қорғау құралдарында жөндеу және профилактикалық жұмыстарды жүргізу.
Қашықтықтан қорғау әдісі мүмкіндігінше гомосфера (адам әрекет ететін кеңістік) мен ноксосфераның (қауіпті және зиянды өндірістік факторлардың көрінісі мүмкін болатын кеңістік) қиылысу аймақтарын жоюдан тұрады.
Бұл арқылы қол жеткізіледі:
-
адамның қауіп көзіне жақындауына жол бермейтін, киімді немесе дене бөліктерін жабдықтың қозғалмалы элементтерімен ұстап алу, қыздырылған беттерден күйіп қалу және т. б. мүмкіндігін жоятын физикалық тосқауыл жасау мақсатында қауіпті аймақтарды қоршау.; -
жабдықтардың жұмысын автоматтандыру, қашықтан басқару құралдарын, роботтар мен манипуляторларды қолдану арқылы қауіпті аймақтардан операторларды жою; -
оператор мен жоғары қауіптілік көзі арасындағы ең аз рұқсат етілген қашықтықты нормалау және т. б.
Уақытты қорғау әдісі техникалық себептерге байланысты алғашқы 2 әдісті қолдану мүмкін болмаған немесе оларды жүзеге асыру қанағаттанарлық нәтиже бермеген жағдайларда қолданылады. Бұл жағдайда адамның қауіптілігі немесе зияндылығы жоғары аймақта болуына рұқсат етілген уақыт нормативті түрде белгіленеді (мысалы, иондаушы сәулеленудің әсер ету жағдайында, электромагниттік сәулеленудің қуатты көздеріне жақын және т.б.). Қызметкерге қысқартылған жұмыс аптасы немесе жұмыс ауысымының ұзақтығы, зиянды өндірістік факторлардың әсер етуі жағдайында үздіксіз жұмыстың ең ұзақ уақыты, ауысым ішіндегі қосымша үзілістердің уақыты мен жиілігі белгіленуі мүмкін.
Адамды қорғау құралы-бұл қауіпті және (немесе) зиянды өндірістік факторлардың қызметкерге әсерін болдырмауға немесе азайтуға арналған құрал.
Қорғау құралдары: өндірістік жабдықпен, өндірістік процеспен, өндірістік үй-жаймен (ғимаратпен) немесе өндірістік алаңмен конструктивті және (немесе) функционалдық байланысты осы өндірістің барлық қызметкерлерін қорғауды қамтамасыз ететін ұжымдық қорғау құралдары;
Жеке қорғаныс құралы - бір адамды қорғауды қамтамасыз ететін және адамның денесіне немесе оның бөлігіне киілетін жеке қорғаныс құралдары.
Ұжымдық қорғаныс құралдарына мыналар жатады: жылыту, желдету, кондиционерлеу, дыбысты сіңіру, дыбыс оқшаулау, жарықтандыру құрылғылары, әртүрлі экрандар, қоршаулар және т. б.
Қорытынды
Қорытынылай келе әрбір өндірістік ортада жұмысшының денсаулығына ісер ететін зиянды және қауіпті факторлар болады.
Зиянды өндірістік фактор — жұмыскерге әсері ауруға немесе жұмыс жарамдылығының төмендеуіне және (немесе) ұрпағының денсаулығына теріс әсеріне алып келуі мүмкін өндірістік фактор, белгілі бір жағдайларда (қарқындылық, ұзақтық және т.б.) жұмыс істеушіге әсері кәсіптік ауру, жұмыс қабілетінің уақытша немесе тұрақты төмендеуін тудыруы, соматикалық және инфекциялық аурулардың жиілігін арттыруы, ұрпағының денсаулығының бұзылуына алып келуі мүмкін орта және еңбек процесінің факторлары. Сандық сипаттамасына (концентрация және т.б. деңгейне) және әсер ету ұзақтығына байланысты зиянды өндірістік қауіпті болуы мүмкін.