Файл: азастан республикасыны білім жне ылым министрлігі останай аласы кімдігі білім бліміні 4 орта мектебі мм.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.11.2023
Просмотров: 110
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
| |
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
«Қостанай қаласы әкімдігі білім бөлімінің №4 орта мектебі» ММ
Қазақ тілінен 9 сынып оқушыларына фунционалдық сауаттылығын арттыруға арналған мәтіндер.(Оқу – әдістемелік құрал)
Авторлары:қазақ тілі мен әдебиет мұғалімдері Б Бердыгужинова Ақмарал Кенжебекқызы,Оспанова Анара Асановна,
Доскеева Жанар Мәулетовна.
Қостанай,2018
1.Оқылым. Мәтінді оқып, астындағы тест тапсырмаларын орындаңыз.
Біз бесінші сыныпты бастаған жылы жағрапия пәнінен мектеп директорының тәртіп жөніндегі орынбасары сабақ беретінін естіп қорқып қалдық. Өйткені біздің сынып оқушылары үшін «тәртіп» деген сөз онша ұнамайтын. Сыныпта бар болғаны төрт-ақ ұл. Бірақ тәртіп бұзатын ұлдар емес, қалған он алты қыз еді. Қыздар көп болғандықтан да, ұлдар тыныш жүретін, ал қыздар ұлдар сияқты небір ойға келмейтін оқиғалар ойлап табатын. Біз аз уақыттың ішінде осындай еркіндіктен айырылып қаламыз деп ойламаған едік.
Зағипа апай «тәртіп» деген жалғамасы болса да қатал емес екен. Сабақта ұрыспақ түгілі дауыс көтермейді де. Бірақ ол кісінің жәй айтқан әрбір сөзі біздің жүрегімізге сіңе берді.
«Жағрапия – ең бірінші картамен жұмыс істей білу. Сендер ер жеткен кездеріңде әлемге жол ашылады, еш кедергісіз жер шарының түкпір-түкпіріне баратын боласыңдар. Сол кездерде әрине мені ұмытарсыңдар, бірақ әрбір елдің жағрапиялық жағдайын, табиғи ерекшеліктерін, тіпті астанасы мен қала аттарын, өзен-көлдерін біліп тұрсаңдар, менің еңбегімнің босқа кетпегені» деп жиі айтатын. Ол кез-келген уақытта, кез-келген сұрағымызға қуана да сүйсіне жауап беретін. Жағрапия оқулығы аз уақыттың ішінде біздің бас көтермей оқитын пәнімізге айналды. Зағипа апайдың жағрапиясы біздің басқа пәндерді де қызыға оқуымызға септігін тигізді.
1. Мәтін тақырыбы ... туралы.
А) жағрапия (география) пәні
В) мұғалім
С) тәртіп
D) оқушылар
2. Асты сызылған сөзге сәйкесін табыңыз.
Жағрапия оқулығы аз уақыттың ішінде біздің бас көтермей оқитын пәнімізге айналды.
А) жақсы
В) сүйікті
С) қиын
D) керекті
3. Асты сызылған сөзге сәйкесін табыңыз.
Зағипа апайдың жағрапиясы біздің басқа пәндерді де қызыға оқуымызға септігін тигізді.
А) жақсылығын
В) көмегін
С) мақсатын
D) жақсы жағын
4. Әңгіменің қорытындысы бойынша оқушылар
А) жағрапия пәнін оқымады
В) жағрапия пәнін жақсы көріп кетті
С) жағрапия қызықты пән деді
D) жағрапия керек деді
2.Оқылым. Мәтінді оқып, астындағы тест тапсырмаларын орындаңыз.
«Солтүстік Тянь-Шаньның маржандары» аталатын «Көлсай көлдері» Күнгей Алатауында 1887 және 1911 жылдары болған жер сілкінісі салдарынан пайда болған екен. Ал енді «Көлсай көлдері» деген атауға келсек, көрікті көлсай көлінің өзі – Жоғары, Ортаңғы және төменгі Көлсай деп аталатын үш көлден тұрады. Және де әр көлдің өзіндік ерекшеліктері бар. Мысалы, Жоғары Көлсай – 1800 метр биіктікке орналасқан. Тіпті осы үш көлдің тереңдігі де әр түрлі, жағадағы көлсайдың терең жері – 24 метр екен. Ортаңғы Көлсайдың ұзындығы – 1150 метр, тереңдігі – 57 метр, ол өзіміз суретін Алматының Арбатынан тамашалап жүрген төменгі Көлсайдың тереңдігі орта есеппен 60-85 метр көрінеді. Табиғаттың берген тағы бір сыйы, Көлсай Көлдерінің барлығында дерлік патша балық еркін ойнақ салып жүр. Әрине, аулауға қатаң тыйым салынған. Бұған қоса, осындағы Қайынды көлі де – туристерді тартуға болатын көрікті де табиғаты әсем көлдердің бірі. Қайыңды көлінің суы алуан түрлі тамақ ауруларына мың да бір шипа екен. Мұны жергілікті тұрғындар жыр ғып айтады.
1). Мәтін мазмұны ... туралы.
А) Көлсай көлдері
В) жоғарғы Көлсай
С) ортаңғы Көлсай
D) төменгі көлсай
2). Сөйлемді жалғастырыңыз.
Көлсай көлдері 1887 және 1911 жылы пайда болған себебі ...
А) Алатауда қар көп
В) Алатау мұздары еріген
С) жер сілкінген
D) жаңбыр көп жауған
3). Сәйкес сөйлемді табыңыз.
Көлсай көлдерінің барлығында дерлік патша балық еркін ойнақ салып жүр.
А) көлдерде балық көп
В) балықтың түрлері де көп
С) үш көлде де патша балық жүзіп жүр
D) Патша балықтар еркін жүзіп жүр
4). Сөйлемді жалғастырыңыз.
Патша балықты аулауға болмайды, себебі ...
А) олар аз
В) қызыл кітапқа енгізілген
С) қатаң тыйым салынған
D) балықтарды көбейту керек
3. Оқылым. Мәтінді оқып, астындағы тест тапсырмаларын орындаңыз.
Отбасында берілетін бата.
Бата – біреуге жақсы тілек білдіру үшін айтылатын сөз. Батаны жасы үлкен адамдар береді.
Бата жастарды әдепті, сабырлы, білімді, адал, дәулетті, бақытты, кешірімді болуға, жерін, елін қорғауға шақырады.
Бата отбасының бірлігін, адамгершілігін сақтауға ерекше қызмет атқарады.
Бата тұрмыстағы әртүрлі оқиғаларға байланысты айтылады: сәбиді бесікке салғанда, жүре бастағанда, атқа алғаш мінгенде, сапарға шығар алдында, үйлегенде, т.б.
Сондай-ақ әртүрлі мерекелерде, дастарқан басында тамақ ішкенде, т.б. жағдайларда бата береді. Бата отбасының бақытты болуына ықпал етеді деп есептеледі. Сондықтан бата алу үшін адамдар отбасында әдәпті, қонақжай болуға тырысады. Бата үйдегі адамдарды сыйластыққа тәрбиелейді.
1. Біреуге жақсы тілек білдіру үшін айтылатын сөз не?
А) бата
В) бақыт
С) әдепті
D) сабырлы
Е) адал
2. Батаны кімдер береді?
А) жастар
В) жасы үлкен адамдар
С) балалар
D) сәбилер
Е)адамдар
3. Жастарды не әдепті, сабырлы болуға шақырады?
А) бата
В) бақыт
С) әдепті
D) сабырлы
Е) адал
4. Бата ненің бірлігін, адамгершілігін сақтауға қызмет атқарады?
А) достықтың
В) бақыттың
С) отбасының
D) адамның
Е) мемлекеттің
5. Сапарға шығар алдында не айтылады?
А) сапар
В) бақыт
С) оқиға
D) тұрмыс
Е) бата
4. Оқылым. Мәтінді оқып, астындағы тест тапсырмаларын орындаңыз.
Шоқан Уәлиханов.
Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов (шын есімі Мұхаммедқанафия; 1835 —1865) — қазақтың ұлы ғалымы, XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған шығыстанушы,тарихшы,фольклоршы, этнограф, географ, ағартушы. Әжесі бала күнінде «Шоқаным» деп еркелетіп айтуымен, «Шоқан» аталып кеткен.
Шоқан 1835 жылдың қараша айында Құсмұрын бекетінде қазіргі Қостанай облысы Сарыкөл ауданындағы Күнтимес ордасында (қыстауында) дүниеге келген. Әкесі Шыңғыс Уәлиханұлы аға сұлтан болған. Шоқанның өз атасы Уәли Орта жүздің ханы болған. Арғы атасы Қазақ Ордасының Ұлы ханы Абылай, Шоқан оның шөбересі.
Шоқанның балалық шағы қыс кезінде Обаған бойындағы Күнтимес ордасында, жазда Есілдің оң саласы Аққанбұрлық алабындағы жайлауда өткен. Ол бала кезінен білімге бейім әрі құмар болған. Оған тәрбие беруде әжесі Айғанымның ықпалы күшті болды. Шоқан 12 жасына дейін Құсмұрындағы мектепте оқып, мұсылман діні білімімен танысты. «Жеті жұрттың тілін білуге тиісті» хан тұқымы болғандықтан, Шоқан ауылдық бастауыш мектепте оқып жүріп-ақ араб, парсы, шағатай тілдерінің негізін үйреніп алды
1. Шоқанның арғы атасы кім?
А) Шыңғыс
В) Уәли
С) Абылай
Д) Құсмұрын
Е) Қанафия
2. Әжесі Мұхаммедқанафияны кім деп еркелеткен?
А) Шыңғысым
В) Уәлиім
С) Абылайым
Д) Шоқаным
Е) Қанафиям
3.Оны кім тәрбиелеген?
А) әжесі
В) атасы
С) әкесі
Д) анасы
Е) ұлы атасы
4. Шоқан қандай тілдерді білген?
А) ағылшын, неміс, француз
В) парсы, шағатай, қытай
С) шағатай, парсы, араб
Д) испан, украйн, араб
Е) шағатай, орыс, монғол
5.Атасы Уәли қай жүздің ханы болған?
А) орта
В) ұлы
С) хан болмағн
Д) кіші
Е) дара
5.Оқылым. Мәтінді оқып, астындағы тест тапсырмаларын орындаңыз.
Сұлтан Баймағамбетовтың соғыстағы екі жылы ұрыстың от-жалыны ішінде өтті. Осы уақыт ішінде он төрт рет жараланды, бірақ госпитальда ұзақ жатпады.
Ленинград майданының Синявино-Минск участогіндегі Сұлтан қызмет атқарып жүрген бөлімше шабуылға шығу жөнінде бұйрық алды. Фашистер пулеметтен күшті оқ жаудырып, біздің шабуылымызды кідіріп қалды. Осы кезде аға сержант Баймағамбетов дзотқа қарай еңбектей жөнелді. Ол дзотқа еңбектеп барып, кенет ұшып түрегелді де өзінің денесімен амбразураның аузын жауып,1943 жылы шілденің 25-і күні Ленинград облысы Киров ауданы Синявино елді мекенінде қаза тапты.
КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1944 жылғы 21 ақпандағы Жарлығымен қолбасшылық тапсырмаларын үлгілі орындағаны және неміс-фашист басқыншыларымен ұрыстарда ерлік пен батырлық көрсеткені үшін аға сержант Сұлтан Баймағамбетовке қайтыс болғаннан кейін Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. Сол жылы Қостанайдағы Красный Пахарь көшесі Сұлтан Баймағамбетовтің есімімен аталды.
I-нұсқа
1.Сұлтан Баймағамбетов кім ?
А.Кеңес Одағының Батыры, пулеметші
В.Ұшқыш- ардагер
С.Неміс-фашист басқыншылары
Д.Жерлесіміз, Кеңес Одағының Батыры
Е. Красный Пахарь
2.Ол қанша рет жараланды?
А.он төртінші
В.он төрт
С.төртеу
Д.екі
Е.бірнеше
3.Қаламызда оның есімімен көшені қай жылы атады?
А. 1943 жылы
В.1942 жылы
С.1941 жылы
Д.1945 жылы
Е.1944 жылы
4. Ленинград майданында қандай қызмет атқарып жүрген?
А. аға сержант
В. бөлімше шабуылға шығу жөнінде
С. өзінің денесімен
Д. госпитальда ұзақ жатпады
Е. он төрт рет жараланды
6. ОҚЫЛЫМ. Мәтінді оқып, астындағы тест тапсырмаларын орындаңыз.
Отбасында негізгі туыстық қатынас - ерлер жағымен есептелген. Сонымен қатар әйел жағымен де туыстық байланыстардың атаулары бар. Қыздан туған балаларды жиен деп атап, балалар үшін шешесінің туыстары нағашы, нағашы жұрт деп аталды. Қазақ салты бойынша жиенді ренжітуге болмайды, сұрағанын беріп, көңілін жықпауға тырысқан. Ағайын арасында берекесі бар адамдар- аталар мен әжелер болып есептелген.
Туыстық жүйенің ең негізі, бел ортасы - отбасы саналады. Барлық алыс-жақын туыстық – осы отбасынан есептеледі. Қазақ отбасы негізінен үш ұрпақтан тұрады. Ол – ата, әке, бала. Үлкенді сыйлау, ақылын тыңдау көргенділік деп есептеледі. Қазақтың ежелгі дәстүрі бойынша тұңғыш немересін атасы мен әжесі өз қолына алып, немере ыстық болғандықтан балаларынан да артық көріп, тәрбиелеген. Тұңғыш немерелер ата-әжесін өз әке-шешесіндей санап, туған әке-шешесін тек қана өскеннен кейін де танып жатады. Кейде тұңғыш немересі кенже ұлының орнына, атасының қара шаңырағына ие болып та қалатын жәйт кездеседі.
Әке - әулет басшысы, отбасы мүшелерінің тірегі, асырап сақтаушысы, қамқоршысы.
Әке үйі барлық балалары үшін үлкен үй, қара шаңырақ деген киелі ұғымдармен сыйлы да құрметті. Қара шаңырақ, үлкен үй деп атайтын әкенің үйіне болашақта кенже ұл ие болып, қарттарды бағып-қағатын, көне салт бүгінгі қазақ отбасыларында да сақталған.
1. Қазақ отбасының әулет басшысы?
А) Бала
В) Қыз бала
С) Ұл бала
D) Әке
Е) Ана
2. Қазақ отбасы неше ұрпақтан тұрады?
А) Бір
В) Екі
С) Үш