Қазақстан Республикасының Ғылым және Жоғары білім министрлігі

Академик Е.А Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Реферат

Тақырыбы: Салауатты өмір салтының негіздері

Орындаған ДКО-11-22 тобының студенті,

Досмаганбетова М.С

Қарағанды-2023 жыл

Жоспар

1. 
   Кіріспе.
   
2. 
   Негізгі бөлім.
   
   1. 
      Спорт-денсаулық кепілі
      
   2. 
      Салауатты өмір салты
      
   3. 
      Салауатты өмір салтының негіздері
      
3. 
   Қорытынды.
   

Кіріспе
Спорттың адам өмірінде алатын орны ерекше. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, шыдамды, шымыр болады. Біздің ата- бабаларымыз «тәні саудың — жаны сау» немесе «бірінші байлық-денсаулық», — деп бекер айтпаған. Бірақ, осы нақыл сөздің салмағын, жүктер жауапкершілігін сезінбейтін де, мойындамайтын да сыңайлымыз.

Салауатты өмір сүрудің, тазалықты сақтаудың белгілі ережелерін білмейтін де жан кемде-кем. Тіпті ол мектеп бағдарламасына да енгізілген. Бірақ оған көпшілігіміз күнделікті өмірде аса мән бермейміз. Неге? Оның басты себебі, өз бойымызда қалыптасып қалған жалқаулық жеңетін күш-жігердің әлсіздігі. Бұл әлсіздікке мойынбас үшін күнде таңертеңгілік уақытта 20-30 минуттай ертерек тұрып шама келгенше жүгіріп, секіріп әртүрлі қимыл-қозғалыс жаттығуларын жасап соңынан салқын сумен шайынып денені шынықтыруға болады ғой. Бірақ көпшілігіміз жас кезімізде бұл мәселеге көңіл бөлмей есейген соң жалқаулықтың құрсауынан босай алмай, жасымызға жетпей қартайып, әртүрлі созылмалы ауруларға шалдығып, қайғы-қасірет пен өлім қорқынышынан қалтырап күн өткіземіз. Денсаулығымыз мықты болу үшін мынадай төрт шартты бұлжытпай орындау қажет. Олар: дене еңбегі, тамақты уақтылы ішуді, уақытты дұрыс пайдалану, шынығу және демала білу. Оның бесінші шарты — бақытты өмір сүру!

Жастар үшін тағы бір арнайы айта кететін кеңесңім бар. Спортпен айналысу денсаулықты жақсартады. Спорттың ең қарапайым түрі — жүгіру. Күн сайын таңертен үйдің маңайында, саяабақта, алаңда жарты сағаттай жүгіру қажет. Егер, жүгіруге дәрігер рұқсат етпесе таңғы таза ауада серуендеуге болады. Сондай-ақ әртүрлі жаттығулар жасауға болады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еліміздің халқына Жолдауында 2030 жылға дейін эканомикалық, әлеуметтік биіктерге көтерілу үшін рухани байлықтың, денсаулықтың қажеттігі атап көрсетілгені мәлім. «Тазалық — саулық негізі, саулық байлық негізі»,- деп бекер айтпаса керек. Гүлденген эканомиканы дені сау, саналы азаматтар жасайды. Сондықтан Жолдаудағы салауатты өмір салтын қалыптастыру, насихаттау шараларын белсендірек жүргізгеніміз абзал. Әсіресе, жас ұрпақтың бойына тазалық пен сергектікті орнықтыру — біздің міндетіміз.

---

«Салауатты өмір сүру дегеніміз — тазалық сақтап, дене тәрбиесі және спортпен шұғылдану». 

Спорт-денсаулық кепілі
Салауатты өмір салтын қалыптаструда дене тәрбиесінің маңызы зор. Жастарды болашақтың тірегі болатын, денсаулығы мықты азамат ретінде қалыптастыру керек. Елбасымыз қазіргі жастардың болашағына зор сеніммен қарап, үміт артады. Яғни, дені сау, білімді, білікті, жан-жақты қалыптасқан болашақ жастарды елестетеді. Елбасымыздың қолдауымен 2003 жыл — денсаулық жылы болып жарияланғаны белгілі, расында да бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тәрбиесіне ерекше мән беруі біздерді қуантып отыр.

Спорт — қоғамдағы жалпы мәдениеттің бір бөлігі, адамның дене қабілеттерін дамыту мен денсаулығын нығайтуға бағытталған әлеметтік қызметтің бір саласы. Жастардың жан-жақты дамуын спортсыз елестету мүмкін емес. Денесі жақсы дамыған деп күн режиміне спортпен жүйелі айналысуды енгізген, ағзаның шынығуы үшін табиғи факторларды тұрақты пайдаланатын, жұмысты белсенді демалыс пен ауыстырып отыратын жас адамды айтамыз. Бір сөзбен айтқанда, спорт — барлық тәрбие атаулының бір саласы. Оның түп қазығы — қозғалыс, ал қозғалыссыз тіршілік жоқ. Спорт сөзінің мағынасы кең. Дене тәрбиесі соның құрамдас бөлігі, дәлірек айтқанда бастапқы баспалдағы. Онымен тұрақты шұғылданған адамның денсаулығы мықты, зор болмақ. Бірінші байлық — денсаулық, ал сол денсаулықтың кепілі — спорт.

Денсаулық – адамдың ең қымбат әрі ең бірінші байлығы. Спорттың адам өмірінде алатын орны зор екендігін бәріміз білеміз. Спортпен айналысқан адамдың денсаулығы мықты болады. Сондықтан біз денсаулығымызды нығайту үшін үнемі спортпен шұғылдануымыз керек. Спорттық  ойындардың  түрлері көп. Олар: футбол, баскетбол, волейбол, теннис, хоккей, шаңғы тебу, суда жүзу және т.б.  Мен спортпен әуестенетін адамдардың  қатарына кіремін.  Күн сайын таңертең жаттығулар жасаймын, бұл маған сабаққа барар алдында ұйқымды ашуға, күні бойы сергек жүруіме көмектеседі. 

«Шынықсаң – шымыр боласың» демекші, дене жаттығуы адам баласына қашан да пайдалы. Күні бойы өзіңді сергек сезініп жүрудің де бір тәсілі – спорт. Ғалымдар зерттеуіне сүйенер болсақ, спорт адамды шат-шадыман өмір сүруге де жетелейді екен.

 Спорт – адамның рухани әлемі үшін өте маңызды. Өйткені, әлсіз әрі қиындыққа көп ретте қарсы тұруға қауқары жетісе бермейтін жандарға мамандар бір ауық спортпен шұғылдануға кеңес береді екен. Күйзеліске ұшыраған сәттерде дене жаттығуларына ден қойсаңыз, жаңа құлшыныс пен тың серпін арқасында ерекше өмір сүруге ұмтыла түсесіз. Бұл да спорттың, дене жаттығуларының бір құдіреті.

---

Тағы да ғалымдар зерттеулеріне назар салып көрейік. Адам дене жаттығуларымен айналысқан сәтте оның миында да сан мыңдаған үдерістер орын алады. Ми дене қимылдарының әрекетін күйзеліс ретінде қабылдап, оған қарсы күрес жүргізе бастайды. Ағзадан эндорфин гормоны (қуаныш пен ләззәт алу гормоны) мен пайдалы ақуыздар бөлініп, жүйке жүйелері мен миға тарайды. Сол арқылы адам ойы ұшқыр әрі есте сақтау қабілеті жақсара түсіп, көңіл-күйге әсер етеді екен.

Спорттың адам өмірі үшін маңызын бұдан ары айта түсудің өзі де артығырақ секілді. Бірақ, алдымен «спортпен шұғылдануға уақыт табылмай жүр» деген сылтаудан құтылған абзал. Ол үшін не істеу керек? Күніне 20 минут дене жаттығуымен айналысуды да ұмыт қалдырып кететін кездеріңіз болмайды емес, болады.
Салауатты өмір салты
Салауатты өмір салты — бұл ең әуелі денсаулықты сақтауға және нығайтуға бағытталған сауықтыру жолындағы белсенді іс-әрекет. Адамның өмір салты өздігінен қалыптаспайды, ал салауатты өмір салты өмір сүру барысында мақсатты түрде қалыптасады. Салауатты өмір салтын қалыптастырудың негізгі шарты қозғалыс белсенділігін дұрыс ұйымдастыру организмнің өсу мен дамуына белсенді ықпал етеді, организмнің жұмысқа қабілеттігін жоғарылатады, әр түрлі ауруларға төзімділігін арттырады.

Ия, әрбір адамның денсаулығы өз қолында. Ал, бала денсаулығының негізінің мықты болуы оның тамақтануына байланысты, балалық шақта қаланған денсаулықтың іргесі адамның бүкіл кейінгі өмірінің сапасына әсер етеді. Дұрыс тамақтану және салауатты өмір салты – бала организмінің ауруларға жоғары тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін міндетті шарттар.

Баланың күнделікті тамақтануы өсу үстіндегі организмнің қажетті қоректік заттектерге және қуатқа қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыруы және күні бойы жұмсайтын күштерін толығымен қалпына келтіруі тиіс. Осыған байланысты мектеп оқушысына арналған негізгі салауатты тамақтану ұстанымдары туралы білу аса маңызды.

Баланың жасының әр кезеңі алдыңғысынан өсу қарқыны және физиологиялық жүйелердің жетілуімен, өсу үстіндегі организмнің тіндері мен ағзаларында өтетін өзгерістердің сапасымен ерекшеленеді. Сондықтан, баланың жасының әр кезеңіндегі тамақтануы айрықша талаптармен сипатталады, осы талаптарды ескеру арқылы баланың ақыл-ойы мен денесінің қалыпты дамуына, өмірлік әлеуетін арттыруға ықпал етуге болады. Салауатты тамақтану – өнімдердің пайдалы қасиеттерін ескеріп, қолданатын тамақтану. Салауатты тамақтану ұстанымдарын қадағалау организмнің ақуыздарға, майларға, көмірсуларға, дәрумендерге, басқа да көптеген қоректік заттектерге барлық қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік береді, осы арқылы:

---

– өсу үстіндегі организмнің қалыпты дамуына ықпал етеді,

– жақсы денсаулық пен ұзақ жасауды қамтамасыз етеді,

– иммунитетті арттырады,

– ақыл-ой еңбегі қабілетін жақсартады,

– дене шыдамдылығын жақсартады,

– көптеген аурулардың дамуының алдын алады.

Керісінше, салауатты емес тағам асқазан-ішек жолдары ауруларының, семіздіктің, қан айналымы жүйесі ауруларының, апаруы мүмкін. Дұрыс тамақтанбаудың жағымсыз салдары бірден білінбейді. Организм ағзалар мен жүйелердің қызметінің бұзылысын өтей алмайтын болған кезде ауру дами бастайды. Жылдар бойы жинақталған өзгерістердің бетін қайтару қиын. Бұл үшін сәйкес емдеу, уақыт және науқастың тарапынан дәрігердің ұсыныстын қатаң орындау қажет.

Ең бастысы – адамның өз денсаулығына көзқарасын өзгерту. Сондықтан, баласына өмірінің басынан бастап дұрыс тағамдық дағдыларды қалыптастырған ата-аналар баласының денсаулығының мықты іргесін қалайды. Күнделікті баланың рационында 5 негізгі топтың өнімдері болуы қажет:

– жармалар, нан (қоңыр ұннан болғаны дұрыс) және кейде – макарон өнімдері;

– көкөністер, жеміс-жидектер, балғын күйінде күніне кемінде 400 г тұтыну қажет;

– ет, құс еті, балық, бұршақ тұқымдастар, жұмыртқа, жаңғақтар;

– сүт және ашытылған сүт өнімдері;

– майлар: өсімдік майының 1 ас қасығы (суық сығымдау арқылы алынған, өңделмеген), сары май (30 г-нан аспайды).

Өнімдердің бұл топтары – организм үшін қажетті өсімдік және жануар тектес ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың, дәрумендердің, минералдық заттектердің, сондай-ақ, ішектің қалыпты қызметі үшін қажетті заттек – талшықтардың табиғи көзі.

Салауатты өмір салты — бұл ең әуелі денсаулықты сақтауға және нығайтуға бағытталған сауықтыру жолындағы белсенді іс-әрекет. Өмір Адамның өмір салты өздігінен қалыптаспайды, ал салауатты өмір салты өмір сүру барысында мақсатты түрде қалыптасады. Қазіргі мәліметтер бойынша денсаулық 53-55%- ға салауатты өмір салтына тәуелді болады екен. Бұдан салауатты өмір салтын ұстанудың қаншалықты маңызды екендігі айқын.
Салауатты өмір салтының негіздері
Салауатты өмір салты - бұл дұрыс тамақтану, дене шынықтыру, моральдық және жаман әдеттерден бас тарту арқылы денсаулықты жақсартуға және сақтауға бағытталған адам өмірінің тұжырымдамасы.  Біздің әрқайсымыз осы ұғыммен бетпе-бет келеміз.  Қазіргі уақытта сіз оның қарапайым ережелерін сақтай отырып жақсы нәтижелерге қол жеткізе аласыз: денсаулықты жақсарту және сыртқы келбетті жақсарту.

---

Сонымен, салауатты өмір салтына не кіреді?  Ең алдымен, бұл алкогольден, темекіден және есірткіден бас тарту.  Бұл факторлар адам ағзасына кері әсер етеді.  Мұны бәрі жақсы біледі, бірақ, өкінішке орай, олардың салдары туралы бәрі бірдей біле бермейді.

 - Алкогольді теріс пайдалану - біздің еліміздің өзекті мәселелерінің бірі.  Алкогольді ішімдіктердің кеңінен сатылуы мен жарнамалануы, әлеуметтік, экономикалық және психологиялық шиеленістер, бос уақытты және демалысты ұйымдастырудың болмауы халықтың, оның ішінде жастардың алкоголизациясына ықпал етеді.

Алкоголь өмірі салауатты өмір салтының антиподы ретінде мезгілсіз өлімге әкелетін маңызды факторлардың бірі болып табылады.  Алкоголизм - адамды іштен «жоятын», қоғамға орасан зор зиян келтіретін орасан зор әлеуметтік зұлымдық.  «Ұлттық апат», «ұлттың ұжымдық суициді», «адамзат апатына апарар жол» - көптеген елдердің ғалымдары мен қоғамы алкогольдік ішімдіктерді асыра пайдалануды осылай бағалайды.

Алкоголизм ауру ма, әлде азғындық па?  Жүйелі интоксикацияның басталуы - еркелік, мәдениеттің жетіспеушілігі және ерік-жігердің болмауы, ал алкогольге психикалық тәуелділік кезеңі ауруды бастайды.

Жиі кездесетін зиянды әдеттердің бірі - темекі шегу.

Адам ағзасында темекі түтіні мен оның құрамдас бөліктеріне кері әсерін тигізбейтін бірде-бір орган немесе жүйе жоқ.

Темекі шегушінің орталық жүйке жүйесі никотиннің ынталандырушы әсеріне байланысты тұрақты күйзелісте болады.  Бірақ сонымен бірге оған қан аз түседі (ми тамырларының спазмына байланысты), ал ондағы мидың белсенді жұмысын қамтамасыз ету үшін қажетті оттегінің мөлшері азаяды.  Бірақ миға берілетін оттегіні де ми жасушалары қиындықпен пайдаланады, сондықтан темекі шегушінің ақыл-ой қабілеті төмендейді, есте сақтау қабілеті әлсірейді және ерік қасиеттері зардап шегеді.  Сонымен қатар, ол қатты ашуланшақтықты сезінеді, ұйықтай алмай қиналады және жиі бас ауырады.

Нашақорлық - бұл есірткіні есірткіге, яғни мас ететін әсерге жету үшін қолданған кездегі, нашақорлықтың бір көрінісі.

Нашақорлықтың алкоголизммен және темекі шегумен салыстырғанда ерекшеліктері:

• 
  жастар жиі зардап шегеді, сондықтан медициналық және әлеуметтік салдары айқынырақ болады, әсіресе орташа өмір сүру ұзақтығы қысқарады;
  
• 
  нашақорлық әлдеқайда тез дамиды;
  
• 
  АИТВ-инфекциясы, В және С вирусты гепатиттері сияқты аурулардың қаупі күрт артады;
  
• 
  тұлғаның деградациясы қысқа мерзімде дамиды;
  
• 
  денсаулыққа әсері неғұрлым ауыр және қайтымсыз;
  
• 
  тоқтату симптомдары («алып тастау») неғұрлым ауыр.
  

---

Смотрите также файлы

• V. Охрана труда и окружающей среды.doc

• Занятие 10 Расчет основных параметров асинхронного электродвигателя.docx

• 1. Нарисуйте карту языка.docx

• Экология пдк предельно допустимая концентрация, которая при действии на организм человека в течение заданного промежутка времени не вызывает необратимых (патологических) изменений в нём. Пдв.docx

• Что должен уметь 23летний ребёнок.docx