ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.12.2023
Просмотров: 28
Скачиваний: 15
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
4
2
3
1
2
3
5
2. Касб-хунарга оид сузлар
4
1.Метофора
2. Метономия
3.Снекдоха
1. Шаклдош 1. Шаклдош
4. Вазифадошлик
3.Зид маъноли
2. Маънодош
4. Паронимлар
3.Эскирган сўзлар
4. Атамалар
5. Янги пайдо бўлгансўзлар
6. Фразеология ибора ва фразеологик боғланиш, иборанинг маъно таркиби, тури каби билан шуғулланади.
1. Кўп маъноли ибора
1
ИБОРА
2
4
4.Антоним 2.Омоним
ибора ибора
3
3.Синоним ибора
7. Лексикография (луғатшунослик). Маълум бир ёки бирдан ортиқ тил сўзини йиғиб, тизимлаштирган ҳолда луғатда бериш луғатчилик дейилади. Лексикография, яъни луғатшунослик луғат ва унинг тури, турли луғат яратишнинг назарий масаласини ўрганади.
8. Морфемика (сўз таркиби) сўзнинг маъноли қисми - ўзак ва қўшимча, унинг хусусияти ва тури, қўшимчанинг вазифаси, тузилиши, жойлашиши кабини текширади. У юнонча morphe- форма, шакл сўзидан олинган. Асосан ўзак ва қўшимчаларнинг келиб чиқиш тарихи ва қўлланилиш усулларини ўргатади.
Морфемика
АСОС
ҚЎШИМЧА
9. Сўз ясалиши ҳар қандай усул билан бўлса-да, янги сўз ҳосил қилиш йўли ва қонуниятини ўрганади. Ўзбек тилида тўртта сўз туркуми- от, сифат, феъл, равиш ясалиши тан олинади. Ясама сон ва олмош тилда мавжуд эмас. Тарихий ва замонавий сўз ясалиши мавжуд. Замонавий сўз ясалишида ясама сўзнинг ўзакка алоқаси сезилиб туради. Масалан: китобхон сўзи китоб сўзи билан алоқадорлиги сезилиб туради. Тарихий сўз ясалишда ясама сўзнинг ўзакка алоқаси сезилмайди.Масалан: қишлоқ, овлоқ сўзи қиш, ов сўзига боғлаб бўлмайди.
10. Морфология грамматиканинг бир қисми, сўзнинг грамматик маъноси, шаклий (морфологик) ва вазифавий (синтактик) хусусиятига кўра гуруҳланиши 2-туркумга ажратилиши, грамматик ўзгариши, грамматик қўшимча ҳақидаги таълимот.У юнонча morphe ва logos сўзидан олинган бўлиб, “шакл хақидаги фан” маъносини англатади.Морфологияда сўз туркумлари, унга хос грамматик категория ва грамматик шакл, бу шаклни хосил қилиш йўли ва воситаси ўрганилади. Морфологиянинг обекти, асосан, сўзнинг шакл ясалиши масаласи. Сўзнинг шакл ясовчи қўшимча ва номустақил сўзни олиши шакл ясалиши, ўзгариши дейилади.
Сифат
Сон
ОТ
Мустақил сўз туркуми
Феъл
Равиш
Морфология
Олмош
Кўмакчи
Боғловчи
Ёрдамчи сўз туркуми
Юклама
Модал сўз
Тақлид сўз
Ундов
11. Синтаксис ҳам грамматиканинг бир қисми бўлиб, сўзнинг ўзаро эркин боғланиши, бу эркин боғланиш натижасида ҳосил бўлган сўз бирикмаси ва гап, унинг тури ва хусусиятини ўрганади. Сўзнинг тилдаги муайян қонун-қоида асосида ўзаро бирикувидан сўз бирикмаси ва гап хосил бқлади. Сўз бирикмаси ва гап қурилиши хамда ифода мазмунига кўра фарқланади. Синтаксисда сўз бирикмаси ва гап қурилиши масаласи ўрганилади. У юнонча syntaxis “қуриш, тузиш” сўзларидан олинган.
Синтаксис
Шахси ноъмалум гап
Шахси маълум гап
Шахси умумлашган гап
Гап
Сўз бирикмаси
Шахссиз гап
Бош гап
Атов гап
Эргаш гап
Бош бўлак
Иккинчи даражали бўлак
Тобе
Хоким
12. Пунктуация тиниш белгисини ишлатиш қоидасини ўргатади.Ўзбек тилимизда тиниш белгилар сони 11 та бўлиб, уларнинг келиб чиқиши ва мазмун, оханг жихатидан қўлланилиш тартибини ўргатади.
Нуқта(.)
Вергул (,)
Ундов (!)
Чизиқча (-)
Пунктуация
Сўроқ (?)
Икки нуқта(:)
Қўштирноқ(“”)
Нуқтали вергул(;)
Қавс ( )
Кўп нуқта (...)
13. Услубият- тилшунослик фанининг бир бўлими бўлиб, нутқ жараёнида тил ходисасидан мақсад, шароит ва мухитга мос равиўда фойдаланиш қонунияти билан таништиради.Нутқ услуби ва унинг тури, тил воситасининг нутқда қўлланиш имконияти, лексик, фразеологик ва грамматик синонимия масаласини текширади.
Нуқ услублари
Илмий услуб
Расмий-идоравий услуб
Сўзлашув услуби
Бадиий услуб
Оммабоб услуб
14. Диалектология умумхалқ тилини ташкил этган шева ва лаҳжанинг фонетик, лексик ва грамматик хусусияти, тарқалиш доирасини ўрганади.
Жаргон
Лахжа
Аргон
Диалектология
Термин
(атама)
Шева
Касб-хунарга оид сўзлар
15. Этимология сўзнинг келиб чиқиш илдизи, тарихи масаласи билан шуғулланади. Тилшуносликда сўз ва қўшимчаларнинг келиб чиқиш тарихи, тараққиёти мухим масала хисобланади. Этимология тилшунослик сохаси бўлиб, унда сўз ва қўшимчаларнинг келиб чиқиши ўрганилади. У юнонча etymon-харакат ва logos – таълимот сўзидан олинган.
16. Тил тарихи тилнинг тарихи, тарихнинг маълум бир давридаги ҳолати ва ривожланиши масаласи билан машғул бўлади.
17. Социолингвистика тил ва жамият муаммоси, тилнинг жамиятдаги турли табақа, тоифа, касб ва жинсдаги киши нутқида ўзига хос тарзда воқеланиши масаласини текширади.
Адабий тилнинг ҳар қайси шакли ўз қонун-қоидасига эга. Бу тил меъёри дейилади.
Ўзбек тилшунослиги тарихи. Ўзбек тилшунослиги фан сифатда қуйидаги тарихий босқични босиб ўтган:
• эски туркий тилшунослик (ХII—ХIII аср);
• эски ўзбек тилшунослиги (ХIV-ХIХ аср);
• замонавий ўзбек тилшунослиги (ХХ асрнинг 20- йилларидан ҳозир-гача).
Эски туркий тилшунослик. Ўзбек тилшунослиги фани Маҳмуд Кошғарийнинг "Девони луғотит турк" асари билан бошанади. Асар ХI асрда яратилган бўлиб, 1914- йилда Туркиянинг Диёрбакир шаҳрида топилган.
«Девону луғотит турк» уч томдан иборат бўлиб, 1915-17-йилда Истанбул шаҳрида нашр етилган. Шу нашр асосида В.Броккелман бу асарни 1928-йилда немисча таржимада нашр қилди. 1939- йилда Анқарада Басим Аталай таржимасида турк тилида босилди. Олим С.Муталлибов девон таржимаси устида самарали ишлаб, 1960-63- йил давомида уч томда ўзбек тилида нашр қилди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
1. Касб- хунар коллежлари учун дарслик Тош. 2002 йил
Она тили ва адабиёт Абдурозик Рафиков. Назира Гуломова.
2. Узбек тилидан унверсал кулланма.
Бахтиёр Мелиев. Урол Холиёров.
3. Узбек тили ва адабиёти кулланма. Абдурозик Рафиков
4. Она тили ва адабиёти дарсликлари 6-9 синфлар.