Файл: Реферат Такырыбы Дисграфия мен дислексия трлері Дислексия.docx
Добавлен: 05.12.2023
Просмотров: 59
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Реферат
Такырыбы:Дисграфия мен дислексия түрлері
Дислексия – тұрақты сипаттағы қайталанатын қателермен белгіленетін және жоғарғы психикалық функциялардың қалыптаспағандығымен (бұзылысымен) шартталған, оқу үрдісінің жартылай спецификалық бұзылысы. «Дислексия» терминін ең алғаш 1887 жылы офтальмолог Рудольф Берлин енгізді. Ол дислексия терминін оқу және жазумен қиындығы бар ұл бала үшін алғаш қолданған.
Дислексияның себептері
Теориялық бейімдеудің теориясы мен оқылымын бұзу теориясы шетелдік әдебиетте кеңінен таралған – дұрыс ойлау қабілеті бар адамдарда диспенсация және дислексия. Кейбір авторлар дислексия мен дисрафияны анық және жасырын сол жақ қолмен байланыстырады.
Көптеген зерттеушілер, балалардағы дислексия мәселесін зерттеу, патологиялық биологиялық факторлардың әсер ету тарихын атап өтеді, мидың минималды бұзылысына алып келеді. Перинатальды мидың зақымдануы гипоксиялық болуы мүмкін (дұрыс емес имплантацияға ұшыраған, ананың анемиясы мен жүрек ауруы, ұрықтың туа біткен жүрек ақаулары, плаценттік жеткіліксіздігі, кеуде қуысының дамуының ауытқулары, ерте плаценттік үзіліс, ұзартылған еңбек, туылу асфиксиясы және т. д.). Орталық жүйке жүйесіне зиянды зақым алкоголь және есірткілік уыттану кезінде пайда болады, ұрықтың гемолитикалық ауруы, жаңа туған нәрестелердің ядролық желісі. Пренатальдық кезеңде баланың миын жұқтыру себептері жүкті қызамық ауруы болуы мүмкін, қызылша, тауық пішіні, тұмау және т. д. Тыңайтқыш манипуляцияларымен байланысты механикалық зақым, еңбектегі әйелдің тар жамбасы, ұзартылған еңбек, ішілік геморрагия.
Босанғаннан кейінгі кезеңде ми қыртысының құрылымдарының пісіп-жетілуі мен жұмыс істеуінің кешігуі, дислексияға алып келеді, мидың жарақатына себеп болуы мүмкін, нейроинфекция, Балалардағы инфекциялар тізбегі (қызамық, қызылша, тауық пішіні, полиомиелит және т.б.), аурулардың бұзылуы. Дислексия (алексия) алалиямен, дисартерия, афия мидың белгілі бір аймақтарының органикалық зақымдалуымен байланысты. Дислексия CRA бар балаларда жиі кездеседі, сөйлеу бұзылыстары, Церебралды шалдығу, ақыл-есі кем болу.
Дислексияның жіктелуі
Жетекші көріністерге сәйкес, литералды айырмашылығы бар (Жеке әріптерді үйренудегі қиындық) және ауызша (сөздерді оқу қиын) дислексия.
Тыйым салынған тетіктерге сәйкес оқылудың бұзылуының келесі формаларын белгілеуге болады:
Фонемиялық дислексия (фонемалық қабылдаудың жеткіліксіз дамуы салдарынан, талдау және синтездеу).
Семантикалық дислексия (пішінсіз вирустық синтезге байланысты, Кедейлік сөздігі, сөйлем құрылымында синтаксистік байланыстарды дұрыс түсінбеу).
Аgrammatik дислексия (сөйлеудің грамматикалық құрылымының дамымауына байланысты, морфологиялық және функционалды қорыту)
Мнтикалық дислексия (есту қабілетінің бұзылуына байланысты, хат пен дыбыстың корреляциялық қиындықтары)
Оптикалық дислексия (көрінбейтін визуалды-кеңістіктік көріністерге байланысты)
Мәселентикалық дислексия (көру қабілеті нашар адамдарда сезімтал қабылдаудың анықсыздығына байланысты).Т. о., фонемалық, семантикалық және аграмматикалық дислексия, сөйлеу функцияларының қалыптасуының болмауына байланысты, және mnestic, оптикалық және тактильді дислексия – дамымаған психикалық функциялары бар.
Дислексияның белгілері
Дислексияға ұшыраған балалардың ауызша сөйлеуінде дыбыстық жазуларда кемшіліктер бар, сөздік кедейлігі, сөздерді дұрыс түсіну және пайдалану. Дислексиямен ауыратын балалардың сөзі дұрыс емес грамматикалық дизайнмен ерекшеленеді, толық ұсыныстардың болмауы, келіспеушілік.
Сондай-ақ оқыңыз Subacute sclerosing panencephalitis
Фонемиялық дислексия, алмастырулар және араласқан дыбыстар бірінші кезекте пайда болады, артикуляциялық немесе акустикалық белгілерге ұқсас (естіген саңыраулар, ысқырық және т. д.). Басқа жағдайларда хаттар оқылады, сөздің дыбыстық-слог құрылымын бұрмалау (толықтырулар, өтеді, дыбыстарды және слогдарды ауыстыру).
Семантикалық дислексия да шақырылады «механикалық оқу», себебі бұл пішін оқу сөзін түсінуді бұзады, тіркестер, дұрыс оқу әдістемесі бар мәтін. Оқылатындығын түсіну бұзылғандай болуы мүмкін, сондықтан синтетикалық оқу арқылы.
Агремматикалық дислексия жағдайында зат есімдерінің және сын есімдерінің соңындағы сөздерді дұрыс оқымауы байқалады, етістіктердің формалары мен уақыттары, сөйлеу бөліктерінің санына сәйкестігін бұзу, мейірімді және іс және т.б. Аграмматизм оқығанда сөйлеуге және жазуға сәйкес келеді.
Mnestic dyslexia әріптің көрнекі формасы арасындағы байланысты бұзады, және оның акустикасы мен айтылуы. Яғни, бала әріптерді есіне алмайды, оларды оқу кезінде араластыруда және ауыстыруда көрінеді. Mnestic dyslexia бар баланың тілдік сөйлеу жадысын зерттегенде 3-5 дыбыстарды немесе сөздерді шығарып салу мүмкін емес, олардың тәртібін бұзу, саны азайту, элизия.
Оптикалық дислексия әріптерді араластыру және ауыстыру арқылы көрінеді, графикалық түрде және тек жекелеген элементтерде немесе кеңістікте орналасуда ғана ерекшеленеді (bd, z-in, ld). Оптикалық дислексиямен оқу кезінде бір сызықтан екіншісіне өту мүмкін. Оптикалық дислексияға сонымен қатар айна оқу мүмкіндігі кіреді, Оңнан солға.
Тактильный дислексия соқыр адамдарға тән. Бұл тақшалықты ұқсас әріптерді араластыру арқылы көрінеді (ұпай саны немесе орындарының саны) Брайль оқығанда. Оқу үдерісінде, тактильді дислексияға ұшыраған бала сызықтан секіре алады, әріптер мен сөздердің болмауы, оқылымның мәнін бұрмалау, саусақтардың қозғалысының кездейсоқтық.
Дисграфия
Дисграфия-ауызша сөйлеу дыбыстары мен әріптерін, олардың дыбысы мен стилін байланыстырудағы мүмкін еместігімен немесе қиындығымен көрінетін жазу дағдыларының бұзылуы. Мысалы, бала жазу кезінде графикалық ұқсас әріптерді ауыстырады (ш-щ, т-ш, в-д, м-л), әріптер мен буындарды өткізіп жібереді және қайта орналастырады.
Дисграфияның белгілері
Жазудың бұзылуын белгілеуде, негізінде, дисграфия, агрофия, дизорфография, эвалюциялық дисграфия (баладағы оқуды меңгеру үрдісінің бұзылуын белгілеуге) деген терминдерді қолданады.
Дисграфияның негізгі белгісі (симптоматикасы) жазуда кездесіп тұрақты және қайталанып отыратын ерекше қателер болып табылады.Ондай қателерді төмендегідей топтастыруға болады: әріптерді алмастыру және шатастыру, сөздік дыбыстық, буындық құрамының бұзылуы, сөйлемде сөздердің бірге жазылуы, аграмматизмдер. Сонымен қатар дисграфияда сөзсіз функциялардың бұзылуының белгілері де байқалады.
И. Н. Садовникова жазудағы қателерді толық анықтап жүйелеу және түзету жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін ерекше қателерді деңгейлік принципке сүйеніп талдау қажет деп есептейді. Соның негізінде ерекше қателерді үш топқа бөледі:
- әріп және буын деңгейіндегі қателер;
- сөз деңгейіндегі қателер;
- сөйлем деңгейіндегі қателер.
Әріп және буын деңгейіндегі қателер
1.Бастауыш сынып оқушыларының жазуында жиі кездесетін қателер әріпті немесе буынды тастап кету (түсіп қалуы). Мысалы, қармақ-қрмақ; балапан-бапан, тырна-трна. Сөздегі екі немесе одан да көп әріптердің түсіп қалуы дыбыстық талдаудың күрделі түрде бұзылуының салдарынан болады да, сөздің құрамын мүлдем бұзылуынана әкеліп соғады. Мысалы, қант-қт, қуыршақ-қуырша.
2. Әріптер мен буындардың орнын ауыстыру сөздегі дыбыс кезектілігін анықтап талдау қиыншылықтарының салдарынан болады. Сөздің буындық құрамы сақталуы мүмкін ( пенал-пелан, кран-канр).
3.Әріптерді қосып жазу (артық әріп қосу). Мысалы, шалбар-шыалбар, шалбыар, бақшада-бақшыада, құрт-құырт. Мұндай қателер жазу кезіндегі сөзді іштен жәй айтып отырған кезде қосымша дыбыстар естілуінің салдарынан байқалады. Мысалы, бала «бақшаға» сөзін жазу кезінде сөздегі әріптерді іштен айтып отырып жазады, және әріптерді баяу айтады, сонда «Ш» әрпін жазғанда «ШЫ» бірнеше рет айтып қайталайды. Жазуда жиі кездесіп жүрген қателер сөздегі әріптердің қайталанып жазылуы. Мысалы, (Аарман, Шшана, Оорман). Мұндай қателер бірінші сыныпта сауат ашу кезеңіндегі балалардың графомоторикалық дағдыларын механикалық бекіту нәтижесінде байқалуы мүмкін. Егер де қосып жазуда кездесетін қателерді (қуырт, бақшы, аға, Аарман) салыстырып қараса олардың себептері әр түрлі екенін байқауға болады, соған байланысты түзету жұмысының бағытында өзгеше болу тиіс. Жазуда кездесетін жиі қателер-әріптерді алмастыру болып табылады. Оқушы сөз құрамындағы дыбыстарды бөліп айта алғанымен, оны белгілейтін керекті әріпті таңдап сәйкестендіре алмайды. Ондай қателер төмендегідей жағдайларда байқалуы мүмкін:
-фонема мен графиканы сәйкестендіре алмаған жағдайда;
-акустикалық-артикуляциялық жағынан ұқсас дыбыстарды анық ажырата алмаған жағдайда;
- жазылу ұқсастығы бойынша ұқсас әріптерді ажырата алмаған жағдайда.
Бір әріпті екінші әріппен тұрақты алмастыруы сирек кездеседі. Көбінесе әріптерді шатастыру жиі байқалады, онда жазуда бір әріп бірде дұрыс, бірде қате белгіленеді. Шатастырудың үш түрі байқалады:
-акустикалық-артикуляциялық
-оптикалық
-кинестетикалық ұқсастық бойынша шатастыру
Персевирация, антиципация
Бұл қателер де фонематикалық есту қабілетінің жеткіліксіз даму салдарынан болады. Персеверация (тұрып қалу, тұтығып қалу) мысалы, сөзде: магазин – магазим, балапан – балапап; сөз тіркестерде: кішкентай күшік – кішкентай күкік; сөйлемде: Апа балапанға тары ташты.
Бұл қателер де фонематикалық есту қабілетінің жеткіліксіз даму салдарынан болады.
Антиципация – алдын алу (келесі сөзде кездесетін әріпті, буынды алдын ала жазу). Мысалы, жаңбыр жауды – жабдыр жауды; балапан – бапапан. Бұл аталған екі түрлі қателер қозу процессінің әлсіз дифференциялауының әсерінен болады.
Сөз деңгейіндегі қателер
Сөз деңгейіндегі қателерге:
- сөз бөлшектерінің бөлек жазылуы;
- бірге жазылуы;
- контаминация жатады.
Сөз бөлшектерінің бөлек жазылуы мынандай жағдайларда кездеседі:
- сөздің бірінші әріп, буыны орыс тіліндегі қосымша сөздер, приставкаға ұқсас болғанда (мысалы и – дут, на – чалось т.б.) ;
- артикуляциясы ұқсас емес екі дыбыс қатар келгенде ( ұршық, кірпі)
Контаминация дыбыстың талдау процесінің дөрекі бұзылуы салдарынан туындайды. Ондай жағдайда сөзді немесе сөйлемді түсіну мүмкін болмайды.
Мысалы, сабақ басталды – «сббст»
Сөйлем деңгейіндегі қателерге аграмматизмдер деп аталатын қателер жатады, яғни:
-сөйлем мүшелерінің байланысының бұзылуы;
-септік жалғауларды дұрыс пайдалана алмауы;
-орыс тілінде қосымша сөздерді дұрыс қолданбауы;
-сөйлемнін шегін анықтай алмауы.
Көп жағдайда бастауыш мектеп жасындағы балалардағы дисграфия сөйлеу терапиясын түзетуге мүмкіндік береді. Жазбаша сөйлеудің бұзылуының ауыр жағдайлары сирек кездеседі. Мұндай балаларды психологиялық-медициналық-әлеуметтік қолдау орталықтарына баланы одан әрі оқыту туралы мәселені шешу үшін жібереді. Әдетте, дисграфияның ауыр түрі бар науқастарға сөйлеу патологиясы бар балаларға арналған мектепте оқуды ұзарту ұсынылады. Болашақта жазбаша сөйлеу проблемаларын жою кезінде бала жалпы білім беретін мектепке ауыстырылады.
Орындаған: Зияда А.Б
Қабылдаған: Касымжанова Г.Н