ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.12.2023
Просмотров: 820
Скачиваний: 22
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
форель (Sаlmо tгиttа fагіо) өзендерде және тау көлдерінде тіршілік етеді.
Лососьтардың ішінде тұщы суды тұрақты мекен ететін түр-лері де болады. Оларға: сигалар, кейбір омулдар мен таймен-дер жатады.
Лосось тәрізділердің кәсіптік маңызы өте зор. Бұлардың еті дәмді болумен қатар, “қызыл уылдырық” деген атпен сатыла-тын уылдырығын пайдаланады. Лосось тәрізділердің. нашар көбеюі және олардың қымбат өнімдер беруі, оларды қолдан көбейту шараларын қолдануды қажет етеді.
47
2-отряд. КАРП ТӘРІЗДІЛЕР НЕМЕСЕ СҮЙЕКТІ
ТОРСЫЛДАҚТЫЛАР (СУРRINҒОRМЕS) ,
Майшабақтар сияқты карп тәрізділерде қарапайым құры -лысты сүйекті балықтар тобы болып есептеледі. Бірақ та бұлардың бас сүйектерінің сүйектенуі майшабақтардан гөрі жақсырақ дамыған. Жүзу торсылдағы ішекпен жалғасып жатады. Қанаттары әдетте жұмсақ болады. Ішкі кұлақтың жарғақты иірімдері мен торсылдақтың алдыңғы бөлімін жалғастырып тұратын сүйектер системасы веберов аппараты болады. Бұлар көбіне тұщы суды мекендейді. Олардың өткінші түрлері өте сирек кездеседі. Тау суынан бастап, батпақты тоспа суларына дейінгі алуан түрлі су қоймаларында тіршілік етеді. Көпшілігі (плотва, язь, линь, карас, табан балық) мекенін ауыстырмайды. Кейбір түрлері (вобла, таран, кутум) көбею кезінде миграциялайды. Карп тәрізділер екі тұқымдасқа бөлінеді: карп (Сургіпіdае), жайын (Sіlигіdае).
Карптердің жақ сүйектерінде тістері болмайды, жұтқыншақ тістері деп аталатын тістері артқы желбезек доғаларына орна-ласқан. Ол тістерімен азықтық заттарды майдалайды. Бұлар біздің тұщы суларымызда көп мөлшерде, жиі кездесетін балықтар тобы. Оларға өзен мен көлдерді мекендейтін плотва (RutіІиз гиtiиs), өткінші Қара теңіздің тарандар (R. г. һаесkеlі), өзенді мекендейтін қоқын балық (Lеисіsсиs idиs), өткінші Еділ-Касний трандары (АЬгаmіз Ьгаmа), сазан (Сиргіпиs сагріо), табан-балық (Сагаssіиз сагаssiuз), қарабалықтар (Тіпса tіпса) және тағы басқа түрлері жатады.
Карп балықтарының етінің дәмі лосось балықтарының етінің дәмінен нашар болса да, көп мөлшерде болып кенінен таралуы оларды кәсіптік маңызы бар балықтар қатарына жатқызады.
Жайын (Sііигіdіае) тұқымдасы — тісі жоқ, нағыз қабыршағы болмайтын жыртқыш балықтар. Бізде теңіз жағалауларын және Отанымыздың оңтүстік өзендерін мекендейтін екі түрі белгілі. Ең ірілерінің салмағы 250—300 кг болады.
З-отряд. УГРЛАР (АNGUlLLlҒОRМЕS)
Угрлар — денесі ұзын, жылан тәрізді болып келеді. Кейбір түрлерінде құрсақ, көкірек қанаттары болмайды. Арқа және құйрық канаттары бір-бірімен қосылып кеткен. Жүзу торсыл-дағы ішегімен байланысып жатады. Олардың біраз топтары көбінесе субтропиктік және тропиктік зоналарда тараған. Угрлардың ішінде теңізде және өзенде тіршілік ететін түрлері де бар. Бізде
өзен угры (Апgиіllа апguillа) —Балтық теңізінде кездеседі. Бұлар уылдырық шашу үшін өзеннен Атлант мұхитына, Вест-Индияға барып, ең терең жерінде көбейеді. Личинкалары қайтадан өзенге шығып, шама-мен төрт жыл ішінде Балтық теңізіне қайта оралады.
48
4-отряд. ШОРТАН ТӘРІЗДІЛЕР (ЕSОСІҒОRМЕS)
Жақтарында өткір тістері бар жыртқыш балықтардың тобына жатады. Алдында қарастырған отрядтардың өкілдері сияқты жүзу торсылдағы ішегімен байланысып жатады. Бірақ та Веберов аппараты жоқ және иық белдеуінде жауырын бөлімдері болмайды. Біздің өзендерімізде, көлдерімізде және оңтүстік теңіздердің тұщырақ жерлерінде кәдімгі шортан (Еsох Іисіиs)
мекен етеді. Олар мекен еткен орнын ауыстырмай тіршілік ете-ді. Әдетте су өсімдіктерінің арасында болады. Балықтармен, құс балапандарымен, бақалармен қоректенеді. Балық өсіру шаруашылығына өте зиянды. Кәсіптік маңызы жоқ. Ірілерінің денесінің ұзындығы 1,5 м салмағы 35 кг болады. Уылдырығын көктемде тайыз, су жағалауларына шашады.
5-отряд. АЛАБҰҒА-ШОРТАН ТӘРІЗДІЛЕР
(МUGІLlFОRМЕS НЕМЕСЕ РЕRСЕSОСЕS)
Бұларға жүзу торсылдағы тұйық біткен және бүйір сызық-тары жоқ, көбіне оңтүстік теңіздерде мекен етуші балықтардың ғана тобы жатады. Бізде Қара теңіз бен Азов теңізінде к е -фальдар тұқымдасы (Миgіlіdае) кездеседі. Олардың ішіндегі кәсіптік маңызы бар түрлері — лобан, немесе кәдімгі кефаль (Мugіl серһаlиs) және сингиль (М. аигаtиз). Кефальдар топтанып жүріп, өріс аударатын балықтар. Кефальдардың үл-кен топтары қорек іздеп теңіз қолтықтарына, тұзы аз көлдерге және өзен сағаларына барады. Кейінгі кезде кефаль балығы Каспий теңізіне жерсіндірілді.
Бұл отрядқа өздеріне тән ерекшеліктері бар — ползун неме-се анабас (АпаЬаз sсапdіепs) балығы жатады. Бұл балықтар-дың бір ерекшелігі, тіршілік еткен суында оттегі жеткіліксіз болған кезде екінші суға бара алады, тіпті олар өрмелеп ағаш бұтағына шығып, жармасып отырады. Бұлар Индия, Бирма суларында, Зонд және Филиппин аралдарында тіршілік етеді.
6-отряд. САРГАНДАР НЕМЕСЕ ҰШҚЫШ БАЛЫҚТАР
BELONLFORMES
Бұлар көбінесе теңіздерде болатын балықтар. Олардың ішінде айрықша ерекшелігі бар түрі — ұзын қанаттылар (Ехососtиs). Бұлардың көкірек қанаттары өте үлкен және осы үлкен қанаттарының жәрдемімен, судан секіріп шығып калықтап ұшып, 150 — 200 метрдей жерге барады. Олар көбінесе тропиктік теңіздерге көп тараған. Бізде Владивосток маңайында кездеседі.
49
7-отряд. ТІКЕН ТӘРІЗДІЛЕР
(САSТЕR0SТЕІҒОRМЕS)
Тікен тәрізділерге — солтүстік жарты шардағы тұзды және, тұщы суларды мекен ететін ұсақ балықтар жатады. Бұлардың арқа қанаттарынын алдыңғы бөлімі мен қанаттары тікен сияқ- ты болады. Қабыршақтары сүйекті. Ұрғашысы шөптен ұя жа- сап, 100 шақты уылдырық шашады. Бізде тікен тәрізділердің бірнеше түрлері Балтық, Баренцево, Азов, Каспий теңіздерінен кездестіруге болады.
8-отряд. ШОҚ ЖЕЛБЕЗЕКТІЛЕР (LОРНОВRАСНll)
Шоқ желбезектілер өзіндік ерекшеліктері бар ұсак, теңіз ба-лықтары. Желбезектері шөжіп, ұсақ шоқ-шоқ болып желбезек шеңберінің жұрнағына бекінген. Денесі сақиналы сүйекті плас-тинкалармен жабылған. Басында ұзын түтік тәрізді тұмсығы болады, аузы кішкене, тістері болмайды. Ал еркектерінің құр-сағында арнаулы ұрықтанған жұмыртқаларын сақтайтын қап-шығы болады. Көбінесе жылы және тропиктік теңіздерде таралған. Олардың теқіз аты (Нірросаmриs) және теңіз инесі (Sупgпаthиs) деген түрлері бар. Бізде Қара теңіз, Каспий, Бал-тық және Жапон теңіздерінде кездеседі. Кәсіптік маңызы жоқ.
9-отряд. ТІКЕН ҚАНАТТЫЛАР (АСАNТНОРТЕRУGН)
Бұлардың қанаттарының бөліктері жеке-жеке ажыратылма-ған үшкір тікен сияқты. Теңіздерде және тұщы суларда тірші-лік етеді. Жүзу торсылдағы ішекпен қатыспайды.
Алабұға тәрізділер (Регсіdае) Алабұғалардың көпшілігінің кәсіптік үлкен маңызы бар. Мысалы, көксеркенің (Luсіорегса) бірнеше түрі Қара теңіз бен Каспий теңіздерінде мекен етеді. Кейбір түрлері өмір бойы өзендерде, ал екінші біреулері теңіздерде, үшінші түрлері өзендерден теңіздерге өрістеп шығатын жартылай өткінші балықтар болып есептеледі. Іріле-рінің салмағы 10—12 кг болатын кәсіптік маңызы үлкен балык-тар. Алабұға (Регса) — біздің еліміздің өзендерімен көлдерінде кең тараған отырықшы организмдер. Бұлар ұсақ балықтармен, омыртқасыздармен қоректенеді. Орта есеппен алабұғалар 10— 12 жыл жасайды. Салмағы 1 кг, дене мөлшері 50 см болады. Кейбір жерлерде кәсіптік маңызды объект болып саналады. Таутан (Асегіпа) балығының кәсіптік маңызы жоқ.
Скумбрия тәрізділер (SсоmЬгіdае). Бұлар теңіздің қалың қабатында, негізінен тропиктік теңіздерді мекендейтін балық-тар. Бізде Балтық теңізі мен Қара теңізде бірнеше түрі кездеседі. Кеңінен миграциялайтын балықтар. Кәсіптік маңызды объект (әсіресе Кара теңізде).
50
Тана балық тәрізділер (Gоhіісdае). Бұларға ұсақ, көбінесе теңіз жағалауларында, тұщы суда сирек кездеседі. Су түбінде тіршілік етіп, сол жердегі омыртқасыздармен қоректенеді. Кейбір түрлерінің еркектері көбею кезінде уылдырықтарын салатын ұя жасайды да оны қорғап тұрады. Бізде көбінесе оңтүстік теңіздер мен өзендерде кездеседі. Қара теңізде, Азов және Каспий теңіздерінде кәсіптік объект болып саналады.
10-отряд. ТРЕСКА ТӘРІЗДІЛЕР (GАDІРОRМЕS)
Бұларға кәсіптік маңызы зор балықтар жатады. Әдетте ірі, қанат қауырсындары жұмсақ болатын балықтар. Олар қоңыр-жай және Арктика теңіздерінде тараған, тек қана налим (Lоlа Іоtа) деген түрі тұщы суда кездеседі. Көптеген түрлері теңіздің өзен сағасына жақын жерлеріне және өзендерге шығады, ондай түрлеріне навага, сайка, полярлық треска т. б. жатады. Көбінесе су түбінде тіршілік етеді.
Треска (Gаdиз тогһиа) өзінің кәсіптік маңызы жөнінен дүние жүзінде майшабақтардан кейінгі орынды алады. Етін пай-даланумен қатар бауырынан емдік қасиеті бар “балық майла-ры” жасалады. Бізде Балтық, Баренцево, Ақ теңізде және Қи-ыр Шығыстың солтүстік теңіздерінде таралған. Трескалар кең миграциялап, уылдырықтарын көбінесе Лофотен аралдарының, Кольск түбегінің жағалауларына шашады. Трескалар уылдырығын шашқан соң Баренцево теңізінің шығыс бөліміне кетеді. Міне, осы жерлерде трескаларды арнаулы трал деп аталатын су түбін мекендейтін балықтарды аулайтын аулармен ұстайды. Трескалар 2,5—10 миллиондай уылдырық салады. Трескадан басқа солтүстік теңіздерде тралмен ауланатын балықтарға: пикша (G. аеgІеfіnus), саида (Роllасһіиs үігепз), сайка (Вогеаgаdus saida) жатады.
Солтүстік теңіздерде және Қиыр Шығыс суларында навага Еlеgіmиs паvаdа) деп аталатын түрі кездеседі. Қыста бұлар те-ңізден өзен сағасына шығатын болғандықтан, оларды өзен са-ғаларынан аулайды.
П-отряд. КАМБАЛА ТӘРІЗДІЛЕР (РLЕURОNЕСТІҒОRМЕS)
Камбала тәрізділердің денесі екі бүйірінен өте қысыңқы сү-йір болады. Көзі басының екі бүйіріне немесе оның бір бүйіріне ғана орналасқан. Торсылдағы болмайды. Су түбінде тіршілік ететін балық, сондықтан бір бүйірімен жайлап жүзеді. Денесі-нің үстіңгі беті әр түсті пигментті болады да, ал астыңғы жақ беті әрқашанда ақ түсті болады. Камбаланың шабақтары ал-ғаш судың қабатында жүзіп жүріп, кейін су түбіне ауысқанда, денесі бүйірінен қысылып, көз денесінің үстіңгі жағына қарай ығысады. Бізде Каспий мен Арал теңіздерінен басқа теңіздер-
51
дің бәрінде де кездеседі. Қамбалалар әдетте уылдырық шашу- ға, қыстап шығуға, қоректерін тауып жеуге қолайлы жер іздеп қана миграция жасайды. Бірақ өте баяу қозғалатын болран дықтан тіршілік еткен жерінен 100—200 километрден ұзап кете алмайды. Уылдырықтарын әдетте жағалауға шашады. Бірнеше миллионға дейін уылдырық шашатын өсімтал балық. Олар су түбіндегі омыртқасыздармен қоректенеді. Камбалалар трал-мен аулау кәсібінің негізгі объектісі.
Лососьтардың ішінде тұщы суды тұрақты мекен ететін түр-лері де болады. Оларға: сигалар, кейбір омулдар мен таймен-дер жатады.
Лосось тәрізділердің кәсіптік маңызы өте зор. Бұлардың еті дәмді болумен қатар, “қызыл уылдырық” деген атпен сатыла-тын уылдырығын пайдаланады. Лосось тәрізділердің. нашар көбеюі және олардың қымбат өнімдер беруі, оларды қолдан көбейту шараларын қолдануды қажет етеді.
47
2-отряд. КАРП ТӘРІЗДІЛЕР НЕМЕСЕ СҮЙЕКТІ
ТОРСЫЛДАҚТЫЛАР (СУРRINҒОRМЕS) ,
Майшабақтар сияқты карп тәрізділерде қарапайым құры -лысты сүйекті балықтар тобы болып есептеледі. Бірақ та бұлардың бас сүйектерінің сүйектенуі майшабақтардан гөрі жақсырақ дамыған. Жүзу торсылдағы ішекпен жалғасып жатады. Қанаттары әдетте жұмсақ болады. Ішкі кұлақтың жарғақты иірімдері мен торсылдақтың алдыңғы бөлімін жалғастырып тұратын сүйектер системасы веберов аппараты болады. Бұлар көбіне тұщы суды мекендейді. Олардың өткінші түрлері өте сирек кездеседі. Тау суынан бастап, батпақты тоспа суларына дейінгі алуан түрлі су қоймаларында тіршілік етеді. Көпшілігі (плотва, язь, линь, карас, табан балық) мекенін ауыстырмайды. Кейбір түрлері (вобла, таран, кутум) көбею кезінде миграциялайды. Карп тәрізділер екі тұқымдасқа бөлінеді: карп (Сургіпіdае), жайын (Sіlигіdае).
Карптердің жақ сүйектерінде тістері болмайды, жұтқыншақ тістері деп аталатын тістері артқы желбезек доғаларына орна-ласқан. Ол тістерімен азықтық заттарды майдалайды. Бұлар біздің тұщы суларымызда көп мөлшерде, жиі кездесетін балықтар тобы. Оларға өзен мен көлдерді мекендейтін плотва (RutіІиз гиtiиs), өткінші Қара теңіздің тарандар (R. г. һаесkеlі), өзенді мекендейтін қоқын балық (Lеисіsсиs idиs), өткінші Еділ-Касний трандары (АЬгаmіз Ьгаmа), сазан (Сиргіпиs сагріо), табан-балық (Сагаssіиз сагаssiuз), қарабалықтар (Тіпса tіпса) және тағы басқа түрлері жатады.
Карп балықтарының етінің дәмі лосось балықтарының етінің дәмінен нашар болса да, көп мөлшерде болып кенінен таралуы оларды кәсіптік маңызы бар балықтар қатарына жатқызады.
Жайын (Sііигіdіае) тұқымдасы — тісі жоқ, нағыз қабыршағы болмайтын жыртқыш балықтар. Бізде теңіз жағалауларын және Отанымыздың оңтүстік өзендерін мекендейтін екі түрі белгілі. Ең ірілерінің салмағы 250—300 кг болады.
З-отряд. УГРЛАР (АNGUlLLlҒОRМЕS)
Угрлар — денесі ұзын, жылан тәрізді болып келеді. Кейбір түрлерінде құрсақ, көкірек қанаттары болмайды. Арқа және құйрық канаттары бір-бірімен қосылып кеткен. Жүзу торсыл-дағы ішегімен байланысып жатады. Олардың біраз топтары көбінесе субтропиктік және тропиктік зоналарда тараған. Угрлардың ішінде теңізде және өзенде тіршілік ететін түрлері де бар. Бізде
өзен угры (Апgиіllа апguillа) —Балтық теңізінде кездеседі. Бұлар уылдырық шашу үшін өзеннен Атлант мұхитына, Вест-Индияға барып, ең терең жерінде көбейеді. Личинкалары қайтадан өзенге шығып, шама-мен төрт жыл ішінде Балтық теңізіне қайта оралады.
48
4-отряд. ШОРТАН ТӘРІЗДІЛЕР (ЕSОСІҒОRМЕS)
Жақтарында өткір тістері бар жыртқыш балықтардың тобына жатады. Алдында қарастырған отрядтардың өкілдері сияқты жүзу торсылдағы ішегімен байланысып жатады. Бірақ та Веберов аппараты жоқ және иық белдеуінде жауырын бөлімдері болмайды. Біздің өзендерімізде, көлдерімізде және оңтүстік теңіздердің тұщырақ жерлерінде кәдімгі шортан (Еsох Іисіиs)
мекен етеді. Олар мекен еткен орнын ауыстырмай тіршілік ете-ді. Әдетте су өсімдіктерінің арасында болады. Балықтармен, құс балапандарымен, бақалармен қоректенеді. Балық өсіру шаруашылығына өте зиянды. Кәсіптік маңызы жоқ. Ірілерінің денесінің ұзындығы 1,5 м салмағы 35 кг болады. Уылдырығын көктемде тайыз, су жағалауларына шашады.
5-отряд. АЛАБҰҒА-ШОРТАН ТӘРІЗДІЛЕР
(МUGІLlFОRМЕS НЕМЕСЕ РЕRСЕSОСЕS)
Бұларға жүзу торсылдағы тұйық біткен және бүйір сызық-тары жоқ, көбіне оңтүстік теңіздерде мекен етуші балықтардың ғана тобы жатады. Бізде Қара теңіз бен Азов теңізінде к е -фальдар тұқымдасы (Миgіlіdае) кездеседі. Олардың ішіндегі кәсіптік маңызы бар түрлері — лобан, немесе кәдімгі кефаль (Мugіl серһаlиs) және сингиль (М. аигаtиз). Кефальдар топтанып жүріп, өріс аударатын балықтар. Кефальдардың үл-кен топтары қорек іздеп теңіз қолтықтарына, тұзы аз көлдерге және өзен сағаларына барады. Кейінгі кезде кефаль балығы Каспий теңізіне жерсіндірілді.
Бұл отрядқа өздеріне тән ерекшеліктері бар — ползун неме-се анабас (АпаЬаз sсапdіепs) балығы жатады. Бұл балықтар-дың бір ерекшелігі, тіршілік еткен суында оттегі жеткіліксіз болған кезде екінші суға бара алады, тіпті олар өрмелеп ағаш бұтағына шығып, жармасып отырады. Бұлар Индия, Бирма суларында, Зонд және Филиппин аралдарында тіршілік етеді.
6-отряд. САРГАНДАР НЕМЕСЕ ҰШҚЫШ БАЛЫҚТАР
BELONLFORMES
Бұлар көбінесе теңіздерде болатын балықтар. Олардың ішінде айрықша ерекшелігі бар түрі — ұзын қанаттылар (Ехососtиs). Бұлардың көкірек қанаттары өте үлкен және осы үлкен қанаттарының жәрдемімен, судан секіріп шығып калықтап ұшып, 150 — 200 метрдей жерге барады. Олар көбінесе тропиктік теңіздерге көп тараған. Бізде Владивосток маңайында кездеседі.
49
7-отряд. ТІКЕН ТӘРІЗДІЛЕР
(САSТЕR0SТЕІҒОRМЕS)
Тікен тәрізділерге — солтүстік жарты шардағы тұзды және, тұщы суларды мекен ететін ұсақ балықтар жатады. Бұлардың арқа қанаттарынын алдыңғы бөлімі мен қанаттары тікен сияқ- ты болады. Қабыршақтары сүйекті. Ұрғашысы шөптен ұя жа- сап, 100 шақты уылдырық шашады. Бізде тікен тәрізділердің бірнеше түрлері Балтық, Баренцево, Азов, Каспий теңіздерінен кездестіруге болады.
8-отряд. ШОҚ ЖЕЛБЕЗЕКТІЛЕР (LОРНОВRАСНll)
Шоқ желбезектілер өзіндік ерекшеліктері бар ұсак, теңіз ба-лықтары. Желбезектері шөжіп, ұсақ шоқ-шоқ болып желбезек шеңберінің жұрнағына бекінген. Денесі сақиналы сүйекті плас-тинкалармен жабылған. Басында ұзын түтік тәрізді тұмсығы болады, аузы кішкене, тістері болмайды. Ал еркектерінің құр-сағында арнаулы ұрықтанған жұмыртқаларын сақтайтын қап-шығы болады. Көбінесе жылы және тропиктік теңіздерде таралған. Олардың теқіз аты (Нірросаmриs) және теңіз инесі (Sупgпаthиs) деген түрлері бар. Бізде Қара теңіз, Каспий, Бал-тық және Жапон теңіздерінде кездеседі. Кәсіптік маңызы жоқ.
9-отряд. ТІКЕН ҚАНАТТЫЛАР (АСАNТНОРТЕRУGН)
Бұлардың қанаттарының бөліктері жеке-жеке ажыратылма-ған үшкір тікен сияқты. Теңіздерде және тұщы суларда тірші-лік етеді. Жүзу торсылдағы ішекпен қатыспайды.
Алабұға тәрізділер (Регсіdае) Алабұғалардың көпшілігінің кәсіптік үлкен маңызы бар. Мысалы, көксеркенің (Luсіорегса) бірнеше түрі Қара теңіз бен Каспий теңіздерінде мекен етеді. Кейбір түрлері өмір бойы өзендерде, ал екінші біреулері теңіздерде, үшінші түрлері өзендерден теңіздерге өрістеп шығатын жартылай өткінші балықтар болып есептеледі. Іріле-рінің салмағы 10—12 кг болатын кәсіптік маңызы үлкен балык-тар. Алабұға (Регса) — біздің еліміздің өзендерімен көлдерінде кең тараған отырықшы организмдер. Бұлар ұсақ балықтармен, омыртқасыздармен қоректенеді. Орта есеппен алабұғалар 10— 12 жыл жасайды. Салмағы 1 кг, дене мөлшері 50 см болады. Кейбір жерлерде кәсіптік маңызды объект болып саналады. Таутан (Асегіпа) балығының кәсіптік маңызы жоқ.
Скумбрия тәрізділер (SсоmЬгіdае). Бұлар теңіздің қалың қабатында, негізінен тропиктік теңіздерді мекендейтін балық-тар. Бізде Балтық теңізі мен Қара теңізде бірнеше түрі кездеседі. Кеңінен миграциялайтын балықтар. Кәсіптік маңызды объект (әсіресе Кара теңізде).
50
Тана балық тәрізділер (Gоhіісdае). Бұларға ұсақ, көбінесе теңіз жағалауларында, тұщы суда сирек кездеседі. Су түбінде тіршілік етіп, сол жердегі омыртқасыздармен қоректенеді. Кейбір түрлерінің еркектері көбею кезінде уылдырықтарын салатын ұя жасайды да оны қорғап тұрады. Бізде көбінесе оңтүстік теңіздер мен өзендерде кездеседі. Қара теңізде, Азов және Каспий теңіздерінде кәсіптік объект болып саналады.
10-отряд. ТРЕСКА ТӘРІЗДІЛЕР (GАDІРОRМЕS)
Бұларға кәсіптік маңызы зор балықтар жатады. Әдетте ірі, қанат қауырсындары жұмсақ болатын балықтар. Олар қоңыр-жай және Арктика теңіздерінде тараған, тек қана налим (Lоlа Іоtа) деген түрі тұщы суда кездеседі. Көптеген түрлері теңіздің өзен сағасына жақын жерлеріне және өзендерге шығады, ондай түрлеріне навага, сайка, полярлық треска т. б. жатады. Көбінесе су түбінде тіршілік етеді.
Треска (Gаdиз тогһиа) өзінің кәсіптік маңызы жөнінен дүние жүзінде майшабақтардан кейінгі орынды алады. Етін пай-даланумен қатар бауырынан емдік қасиеті бар “балық майла-ры” жасалады. Бізде Балтық, Баренцево, Ақ теңізде және Қи-ыр Шығыстың солтүстік теңіздерінде таралған. Трескалар кең миграциялап, уылдырықтарын көбінесе Лофотен аралдарының, Кольск түбегінің жағалауларына шашады. Трескалар уылдырығын шашқан соң Баренцево теңізінің шығыс бөліміне кетеді. Міне, осы жерлерде трескаларды арнаулы трал деп аталатын су түбін мекендейтін балықтарды аулайтын аулармен ұстайды. Трескалар 2,5—10 миллиондай уылдырық салады. Трескадан басқа солтүстік теңіздерде тралмен ауланатын балықтарға: пикша (G. аеgІеfіnus), саида (Роllасһіиs үігепз), сайка (Вогеаgаdus saida) жатады.
Солтүстік теңіздерде және Қиыр Шығыс суларында навага Еlеgіmиs паvаdа) деп аталатын түрі кездеседі. Қыста бұлар те-ңізден өзен сағасына шығатын болғандықтан, оларды өзен са-ғаларынан аулайды.
П-отряд. КАМБАЛА ТӘРІЗДІЛЕР (РLЕURОNЕСТІҒОRМЕS)
Камбала тәрізділердің денесі екі бүйірінен өте қысыңқы сү-йір болады. Көзі басының екі бүйіріне немесе оның бір бүйіріне ғана орналасқан. Торсылдағы болмайды. Су түбінде тіршілік ететін балық, сондықтан бір бүйірімен жайлап жүзеді. Денесі-нің үстіңгі беті әр түсті пигментті болады да, ал астыңғы жақ беті әрқашанда ақ түсті болады. Камбаланың шабақтары ал-ғаш судың қабатында жүзіп жүріп, кейін су түбіне ауысқанда, денесі бүйірінен қысылып, көз денесінің үстіңгі жағына қарай ығысады. Бізде Каспий мен Арал теңіздерінен басқа теңіздер-
51
дің бәрінде де кездеседі. Қамбалалар әдетте уылдырық шашу- ға, қыстап шығуға, қоректерін тауып жеуге қолайлы жер іздеп қана миграция жасайды. Бірақ өте баяу қозғалатын болран дықтан тіршілік еткен жерінен 100—200 километрден ұзап кете алмайды. Уылдырықтарын әдетте жағалауға шашады. Бірнеше миллионға дейін уылдырық шашатын өсімтал балық. Олар су түбіндегі омыртқасыздармен қоректенеді. Камбалалар трал-мен аулау кәсібінің негізгі объектісі.