ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 244
Скачиваний: 4
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ
МӘНМӘТІНДЕР
t.me/aidautepbergenova
1-Контекст
Tүркі ақсүйектерi жерленген қорғандарға құлпытастар ғасырлар бойы қойылды. Құлпытас жазуларында түркі халқының өмiрлiк құндылықтары мен адамгершiлiк мұраттары бейнеленген. Орхон және Енисей өзендерi алқаптарындағы ескерткiштер түркi руна жазуының ғажайып үлгiсi саналады. Ескерткiштер осы өңірден табылғандықтан «Орхон-Енисей жазуы» деп аталды. ...Барлық жазулар түркі қоғамының бүкiл жұртшылығына арналған үндеулерден тұрады. Үндеу авторлары халықты қаған маңына бiрiгiп, топтасуға шақырады. Бiлге қаған мен Күлтегiн құрметiне арналған жазулар шешендiк өнер мен саяси прозаның тамаша үлгiлерi саналады. Ағашқа оймыш (ксилография) әдiсiмен басып жазу да түркiлердiң жетiстiгi болып табылады. Ксилографияның шығу тегi мөрден басталады. Түркi тiлiнде бұл әдіс алғаш рет VII ғасырдың бас кезiнде қолданылған. Ғалым С.Е. Малов өзінің «Көне түркі жазуының ескерткіштері» атты еңбегінде: «Шығыс Түркістанда қағаз өндіру, Қытайдағыдай сол кезеңде басталған» деп атап өтеді. Рунатанудың (рунология) ғылым ретiндегі екі ғасырлық тарихында еуропалық руна ескерткiштерiнiң бiрде-бiрi әлi күнге дейін оқылған жоқ. Ал сол кезеңдегi көне түркi мәтiндерi қазiргi қолданыстағы сөздей жақсы оқылады.
1. Aғашқа ойып жазу әдісі
A)рунология
B)ксилография+C)нумерология
D)филология
E)генеология
2.«Көне түркі жазуының ескерткіштері» атты еңбегін жазған ғалым
A)В.Томсен
B)Л.Гумилев
C)В.Радлов
D)А.Герасимов
E)С.Е.Малов+
13. Pунатанудың ғылым ретіндегі екі ғасырлық тарихында оқылмаған ескерткіштер
A)ұйғыр жазуы
B)германиялық руна
C)сына жазуы
D)түрік рунасы
E)еуропалық руна+
14. Mәнмәтін бойынша түркі халқының қаған маңына бірігіп топтасуға шақырған үндеуін анықтаңыз
A)«Яса» (Жасақ)
B)«Орхон-Енисей» жазбалары+
C)«Авеста»
D)«Бехистун жазбалары»
E)«Кодекс Куманикус»
15. Mәнмәтін бойынша түркі халқының өмірлік құндылықтары мен адамгершілік мұраттары бейнеленді
A)Сына жазуындаB)Құлпытас жазуларында+
C)Парсы жазуында
D)Төте жазуда
E)Араб жазуында
2-контекст
Kөне түркілер, түргеш, қарлұқтар заманындағы қала мен далада сәулет ескерткiштерi бой көтердi. Қолданбалы және бейнелеу, мүсiн өнерi дамыды. Кедер мен Жамукет сарайлары (VII–ІХ ғасырлар) осының айқын мысалы болып табылады. Сарайлар мен ғибадатханаларды безендiруге сырлы сурет, өрнектi сылақ, оймыш ағаш тақтайшалар кеңiнен қолданылды. Қабырғаларды әрлендіруге өсімдік және зооморфты (хайуанат пішінді) өрнектер пайдаланылды. Суяб пен Науакенттегi қазба жұмыстары кезiнде будда храмдарының орындары табылды. Ғибадатханалардың қабырғалары сырлы суреттермен безендiрiлген. Қабырға қуыстары мен көтерiңкi сәкi үстiнен будда мүсiндерi табылған. Жамбыл облысында қарлұқ дәуірі сәулет өнерінің ескерткіші – Ақыртас ғимараты орналасқан. Оңтүстік Қазақстан облысының Қаратау баурайында VІ–VІІІ ғасырларда ортағасырлық Баладж қаласы болған. Ортағасырлық Баба-Ата жұртының орнынан археологтар VІ–VІІІ ғасырларға жататын құрылыс тапты.
1. Mәнмәтін бойынша қазба жұмыстары кезінде будда храмдарының орындары табылған қалалар
A)Суяб пен Отырар
B)Суяб пен Науакент+
C)Науакент пен Испиджаб
D)Науакент пен Сауран
E)Суяб пен Тараз
2. Mәнмәтін бойынша Ақыртас ғимараты орналасқан облысты анықтаңыз
A)Ақтөбе
B)Түркістан
C)Жамбыл+
D)Қостанай
E)Ақмола
3. Mәнмәтін бойынша VI – VIII ғасырларға жататын Қаратау баурайындағы қала
A)Баладж+
B)Отырар
C)Науакент
D)Күнгіт
E)Суяб
4. Mәнмәтін бойынша теңге шығарылған Жетісудағы ортағасырлық қала
A)ЖамукетB)Суяб+
C)Кедер
D)Баладж
E)Науакент
5. Mәнмәтін бойынша будда храмы табылған Суяб қаласы орналасқан аймақты анықтаңыз
A)Жетісу+
B)Сарыарқа
C)Ертіс бойы
D)Маңғыстау
E)Есіл бойы
3-Контекст
САҚТАР
«Ертедегі көшпелілер – сақтар, скифтер (көне парсыша – сака, көне қытайша - сэ) мен сарматтар және Ұлы Даланың шығыс бөлігіндегі тайпалар туралы тек археологтердің деректерінен ғана емес, сондай-ақ көптеген жазба дереккөз арқылы да білуге болады. Б.з.б. VI ғасырдың соңындағы ежелгі парсы жазбалары – сақтар заманы туралы жазылған ең алғашқы дереккөз. Ежелгі парсы бедерлі суреттерінде сақтардың бейнесі де кескінделген. Екінші жазба дерек Геродоттың еңбектері мен грек-римдік тарихнама дәстүрінде кездеседі. Үшінші дерек б.з.б. I мыңжылдық соңына жататын көнеқытайлық жылнамаларда баяндалады.... Парсы патшасы I Дарийдің бехистундық жазбаларында оның Орталық Азияға сақ-тиграхаудаларға («шошақ бөрік киетін») жасаған жорығы сипатталады. Олардың үлкен өзен жағалауында өмір сүретіні («Парадарайя»), сол өзенді Дарийдің кесіп өткені баяндалады. Басқа жазбаларда Дарий өз империясының солтүстік шетіндегі мемлекетті «соғдылықтардың сыртындағы сақтар» деп атаған. Сондай-ақ сақтар-хаомаваргалар туралы да айтылады («хаома дайындайтындар»). Парсылар мен гректер сақтардың өзге де тайпалары: дахтар, (дайлықтар), массагеттер, сарматтар (савроматтар), исседондықтар туралы мәлімет береді. ... Дахтар мен массагеттер Сырдарияның төменгі ағысы мен Арал маңын мекендеп, тайпалық одақ құрған. Дахтардан парн тайпасы (парфян) бөлініп шығып, кейін олар Иранда Аршакидтер империясын құрды. Исседондар Орталық Қазақстанда оқшауланып тіршілік етті. Сақтар мен оларға туыстас тайпалар Ұлы Даланың шығыс бөлігі – Шығыс Қазақстанды ғана емес, сондай-ақ Алтай мен мен Оңтүстік Сібір мен Жоңғарияны да мекендеді. ...».
1. Mәнмәтін бойынша б.з.б. VI ғасырдың соңында сақтар туралы жазылған ең алғашқы дереккөзді анықтаңыз
A)ежелгі рим трактаттары
B)ежелгі орыс жылнамалары
C)ежелгі парсы жазбалары+
D)ежелгі қытай жазбалары
E)ежелгі үнді жазбалары
2. Mәнмәтін бойынша ертедегі көшпелілер – сақтар, скифтер, сарматтар мекендеген тарихи – географиялық аймақты анықтаңыз
A)Таяу Шығыс
B)Алдыңғы Азия
C)Қиыр Шығыс
D)Кіші Азия
E)Орталық Азия+
3. Mәнмәтін бойынша сақ қорғандары мен олардың орналасқан аумақтарын сәйкестендіріңіз
1. Бесшатыр; 2. Тасмола; 3. Бесоба
A. Жетісу;
Б. Орталық Қазақстан;
B. Батыс Қазақстан
A)1-А; 2-В; 3-Б
B)1-Б; 2-В; 3-А
C)1-В; 2-Б; 3-А
D)1-A; 2-Б; 3-В+
E)1-В; 2-А; 3-Б
4. Mәнмәтіндегі сақ тайпалары мен олардың мекен еткен аумақтарын сәйкестендіріңіз
1. Исседондар; 2. Массагеттер; 3. Аримаспылар
A. Орталық Қазақстан;
Б. Шығыс Қазақстан;
B. Арал маңы
A)1-Б; 2-А; 3-В
B)1-А; 2-В; 3-Б+
C)1-В; 2-А; 3-Б
D)1-Б; 2-В; 3-А
E)1-В; 2-Б; 3-А
5. Mәнмәтін бойынша дұрыс дәйектерді анықтаңыз
I. Дахтардан парн тайпасы (парфян) бөлініп шығып, кейін олар Мысырда Аршакидтер империясын құрды;
II. Б.з.б. VI ғасырдың соңындағы ежелгі орыс жылнамалары – сақтар заманы туралы жазылған ең алғашқы дереккөз;
III. Парсы патшасы I Дарийдің бехистундық жазбаларында оның Орталық Азияға сақ-тиграхаудаларға («шошақ бөрік киетін») жасаған жорығы сипатталады;
IV. Сақтар туралы деректер Демокриттің еңбектерінде кездеседі;
V. Исседондар Орталық Қазақстанда оқшауланып тіршілік етті;
A)III
B)III, V+
C)II
D)I, V
E)IV, II
4-контекст
«Әл-Фараби. 870-950 жж. Орта ғасырдағы көрнекті тұлғалардың бірі, қазақ даласынан шыққан Әбу Насыр әл-Фараби өзінің білімділігі арқасында «екінші ұстаз» атанған ғұлама. Энциклопедист ғұлама Фараб (Отырар) қаласында дүниеге келген. Алғашқы білімін Отырарда алып, кейін Шаш (Ташкент), Самарқанд және Бұхарада оқуын жалғастырады.Mахмұт Қашғари. 1029-1101 жж. Орта ғасырдың әйгілі және танымал ғалымдарының бірі Махмұт Қашғари Қарахан мемлекетінің аумағында дүниеге келген. Алғашқы білімін медреседе алып, кейін Бұхара, Самарқан, Мерв қалаларында оқуын жалғастырды.Mахмұт Қашғари талай ел кезіп, деректер жинастырды, ұзақ жылдар бойы жүргізген ғылыми ізденістері нәтижесінде «Диуани луғат-ат-түрік» (Түрік тілдерінің сөздігі) еңбегін жазып шықты. Жүсіп Баласағұни. 1021-1075 жж. Орта ғасырдың көрнекті ғұлама, ойшыл және ақындарының бірі. Қарахан мемлекетінің әкімшілік орталығы Баласағұн қаласында дүниеге келген.
11. Әл-Фарабидің туған жерін анықтаңыз:
A) Баласағұн қаласы
B) Қашғар қаласы
C) Сауран қаласы
D) Барсхан қаласы
E) Отырар қаласы
12. Әл-Фарабиге қатысты деректерді белгілеңіз:
A) Оның «Ғылымдар тізбегі», «Музыканың ұлы кітабы», «Азаматтық саясат», «Риторика» атты еңбектері бар.
B) ХІ ғасырда түркі тілінде «Құтты білік» («Құт негізі-білік») атты іргелі тарихи-әдеби шығарма жазды.
C) Алғашқы білімін медреседе алып, кейін Бұхара, Самарқан, Мерв қалаларында оқуын жалғастырды.
D) Қарахан мемлекетінің аумағында дүниеге келген
E) Ғылыми ізденістері нәтижесінде «Диуани луғат-ат-түрік» (Түрік тілдерінің сөздігі) еңбегін жазып шықты
13. Ғұламаларды оқиғалармен дұрыс сәйкестендіріңіз:
1. Әл-Фараби
2. Жүсіп Баласағұни
3. Махмұт Қашғари
A. «Диуани-лұғат-ат-түрік» еңбегін жазған
Б. 1021-1075 жж. өмір сүріп Бұхара, Қашғар қалаларында білім алған
B. Өзінің білімділігі арқасында «екінші ұстаз» атанған
A) 1-В, 2-А, 3-Б
B) 1-Б, 2-А, 3-В
C) 1-Б, 2-В, 3-А
D) 1-В, 2-Б, 3-А
E) 1-А, 2-В, 3-Б
14. Дәйектердің ішінен дұрыс емесін анықтаңыз:
I. Әбу Насыр әл-Фараби өзінің білімділігі арқасында «екінші ұстаз»
атанған ғұлама
IІ. Жүсіп Баласағұни ХІ ғасырда түркі тілінде «Құтты білік» («Құт негізі-білік») атты іргелі тарихи-әдеби шығарма жазды.
IІІ. Жүсіп Баласағұн алғашқы білімін Мерв қаласында алып, кейін Шаш (Ташкент), Самарқанд және Бұхарада оқуын жалғастырады
IV.Махмұт Қашғари «Диуани луғат-ат-түрік»-еңбегін жазды
V.«Диуани луғат-ат-түрік»-Орталық Азия түркі халықтарының тілі, тарихы, этнография, география, астрономия, медицина, әскери ісі, мәдениеті, діні, салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары туралы ақпарат
беретін құнды тарихи дерек.
A) V
B) І
C) ІІІ
D) ІІ
E) ІV
15. Ғұламалардың өмір сүрген кезеңін анықтаңыз:
A) ХІ- ХV ғасыр аралығы
B) V -ХІV ғасыр аралығы
C) V-ІХ ғасыр аралығы
D) ХІІ-ХІV ғасыр аралығы
E) ІХ-ХІІ ғасыр
5-контекст
КОНТЕКСТ "ҚАЗАҚТЫҢ ҮШ БИІ"
«Қазақ мемлекетінің тарихында ел басқару ісінде және Отанды сыртқы жаулардан қорғауға ұйытқы болған, қолбасшылық қызмет те атқарған Төле би, Қазыбек би, Әйтеке билердің есімдері белгілі. Халқымыздың тарихында бұл атақты үш бидің алатын орындары ерекше. Ұлы билер өз заманында елін, жерін жаудан қорғап, халықтың бірлігін, ынтымағын, салт-дәстүрін сақтап қалуда аса зор еңбек сіңірді. Билер ұлт тұтастығына нұқсан келтіретін дау-жанжалдарды бітістіріп, көрші мемлекеттермен бейбіт байланыс орнатуда ханға ақыл-кеңес беріп отырған. Билер қоғамда жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтарды дәріптеп, мейрімділік, адалдық, ізгілік сияқты адамгершілік қасиеттерді сақтауға шақырған»
11. Сурет бойынша Кіші жүзден шыққан қазақтың би(-лер)і
A) Әйтеке би
B) Әйтеке би, Төле би
C) Төле би
D) Төле би, Қазыбек би
E) Қазыбек би
12. Cурет бойынша үш биге де ортақ кезеңді анықтаңыз
A) Араб шапқыншылығы
B) Әмір Темір шапқыншылығы
C) Моңғол шапқыншылығы
D) Жоңғар шапқыншылығы
E) Парсы шапқыншылығы
13. Yш бидің қатысуымен дүниеге келген заңдар жинағы
A) «Сібір қазақтарының жарғысы»
B) «Есім ханның ескі жолы»
C) «Жеті жарғы»
D) «Жасақ»
E) «Қасым ханның қасқа жолы»
14. Билерді оқиғалармен сәйкестендіріңіз
A.Әйтеке би Б. Төле би В. Қазыбек би
1.Абылай ханға Сабалақ деген лақап ат қойған; 2. Жалаңтөс батырдың ұрпағы; 3.Қалмақ ханы «Саңқылдап тұрған дауысың бар екен»-деп
айтқан;
A) А-2, Б-1, В-3
B) А-1, Б-2, В-3
C) А-3, Б-1, В-2
D) А-1, Б-3, В-2
E) А-2, Б-3, В-1
15. Дұрыс сәйкестендіріңіз:
1. Әйтеке би; 2. Қазыбек би; 3. Төле би
А. Жастық шағын Қаратау, Ұлытау атырабында өткізген;
Ә. Жамбыл облысы Шу ауданы Жайсаң жайлауында дүниеге келген;
Б. Жалаңтөс батырдың ұрпағы;
A) 1-Б; 2-А; 3-Ә
B) 1-Ә; 2-Б; 3-А
C) 1-А; 2-Ә; 3-Б
D) 1-А; 2-Б; 3-Ә
E) 1-Ә; 2-А; 3-Б
6-контекст
Контекст: Қ.Сәтбаев, Ә.Марғұлан, Е.Бекмаханов
11. Тарихи оқиғалардың хронологиялық ретін анықтаңыз:
1. Қазақ Ғылым академиясының құрылуы 1946
2. «Қазақстанды зерттеу қоғамының» құрылуы 1920
3. Қазақстанда КСРО Ғылым академиясының ғылыми базасы ашылуы 1932
A) 1,2,3
B) 3,2,1
C) 3,1,2
D) 2,3,1
E) 2,1,3
12. Әлкей Марғұлан мен Ермұхан Бекмахановты байланыстыратын ғылым
саласы:
A) геология
B) тіл білімі
C) медицина
D) тарих
E) микробиология
13. «Едіге батыр» жырына алғысөз жазғаны үшін «ұлтшыл» атанған ғалым
A) Қ. Сәтбаев
B) М. Әуезов
C) Е. Бекмаханов
D) Ә. Марғұлан
E) Б. Сүлейменов
14. Сурет бойынша тарихи тұлғаларды өмір сүрген жылдарымен
сәйкестендіріңіз
1. Қ.Сәтбаев; 2. Е. Бекмаханов; 3. Ә. Марғұлан
А. 1915-1966 жж. Ә. 1904-1985 жж. Б. 1899-1964 жж.
A) 1-Ә, 2-Б, 3-А
B) 1-Ә, 2-А, 3-Б
C) 1-Б, 2- А, 3-Ә
D) 1-Б, 2-Ә, 3-А
E) 1-А, 2-Ә, 3-Б
15. Қазақ Ғылым академиясының тұңғыш президенті:
A) Ә.Марғұлан
B) М.Әуезов
C) Е.Бекмаханов
D) А.Панкратова
E) Қ.Сәтбаев
7-контекст
КОНТЕКСТ "КИІЗ ҮЙ"
«Киіз үй – қазақ халқының дәстүрлі баспанасы. Киіз үй жай ғана өмір сүруді қамтамасыз ететін ғана емес, сондай-ақ ол материалдық мәдениеттің көрінісі. Үйдің жасау-жабдығымен үй кәсіпшіліктері, қолөнер мен қолданбалы өнер байланысты. Көшпелілік дәуірдегі қазақтардың баспанасы бөлшектеніп тасымалданатын киіз үй болды. Бұл – көшпелілердің жыл бойы көшіп-қонуға жарамды тамаша өнер табысы. Киіз үйдің іші – жазғы аптап ыстыққа салқын, қысқы суық ызғырықта жылы. Ол жылдам жиналады, бөлшектенеді және оңай тасымалданады».