ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 10.01.2024
Просмотров: 25
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ecological well-being of water body — су объектының экологик иминлеге.
Инглиз экологик терминологиясен тулыландыру чыганаклары булып башка теллэрдэн алынма сүзләр һәм неологизмнар тора. Алынма экологик терминнарның чыганагы булып грек, латин, алман һәм француз телләре тора. Мәсәлән: ecology (грек теленнән. oekos-торак, logos - укулар) - экология; biology (грек теленнән) bios-тормыш, logos - фән) - биология; population (лат. population - халык) - ия, нәсел популярлыгы. Фән һәм техниканың заманча үсеше, әйләнә-тирә мохиттагы тискәре үзгәрешләр инглиз экологик терминологиясендә неологизмнар барлыкка килүгә ярдәм итә. Мәсәлән: zone of environmental disaster-экологик хәлләр зонасы.
Яңа юнәлешләр ярдәмендә фәндә күптән түгел барлыкка килгән фәннәр төшенчәсен чагылдыручы неологизмнар барлыкка килде: applied ecology — гамәли экология, urban ecology — шәһәр экологиясе (шәһәр шартларында тере организмнар экологиясе). Яңа технологияләр һәм башка ысуллар бөтен дөньяда экологик хәлнең начарлануына каршы торуның яңа ысуллары, үз чиратында, кайбер яңа билгеләмәләрне чагылдыра, алар арасында сәнәгый пычрануга каршы көрәш фонды - industrial pollution fund, zero-cost improvements - нигезсез яхшыртулар, public environmental awareness - экологик проблемалар турында җәмәгатьчелеккә мәгълүмат бирү, law enforcement agency - әйләнә - тирә мохитны саклау өлкәсендә контроль, environmental bank-экологик эшчәнлек белән шөгыльләнә торган табигать саклау инвестицияләре һ. б.
Инглиз экологик терминологиясенә анализ күрсәткәнчә, тикшерелүче терминологиядә гомуми куллану лексикасының синонимиясе, терминологиясе һәм метафоризациясе күренешләре күзәтелә.
3.Практик өлеше.
Тикшеренүләрнең практик әһәмияте : тикшеренү нәтиҗәләре экологик терминологияне инглиз телендә өйрәнү өчен файдаланылырга мөмкин.
Практик яктан терминнар белән эшне дәреслекләр буенча анализлап күрсәтергә мөмкин .
Экологик тәрбия темасы инглиз теле буенча төрле УМК авторларына кагыла. Тик, минемчә, моны «Английский в фокусе» УМК авторлары Ю.Е. Ваулина, Дж. Дули, О.Е. Подоляко һәм В. Эванс. аеруча уңышлы башкара. Без шушы дәреслек нигезендә инглиз телен өйрәнәбез.
Дәреслек авторлары һәр сыйныфта модульләрдә экология темасына термин-лексика кертә.Мәсәлән:
2 сыйныф модуль5 лексика:
4 сыйныф модуль 4 лексика:
5 сыйныф модуль7 лексика:
9 сыйныф модуль2 лексика:
Күргәнебезчә,экологик белем бирү эзлекле рәвештә өч этапта гамәлгә ашырыла.
Беренче этап-башлангыч мәктәп (2-4 сыйныфлар). Нәкъ менә шул чорда балалар аеруча эмоциональ, сизгер һәм тере табигать белән аралашуга ачык. Инде бу этапта ук экологик культура нигезләре салына. Бу шулай ук табигатькә карата танып-белү һәм әхлакый мөнәсәбәт формалаштыру этабы да.Экологик тәрбия элементларын кертү мөмкинлеге УМК авторлары тарафыннан бу этапта ук тиешле лексика кертү, ягъни база сүзлеген (хайваннар исемнәре, ел фасыллары һ. б.) формалаштыру аша бирелә.
Мәсәлән, 4 сыйныф дәреслегендә комикс геройлары кешеләр белән беррәттән хайваннар да бар. Укучылар йорт хайваннарын дөрес карау буенча беренче киңәшләр алалар, дусларыбызга карата мәрхәмәтле, гуманлы мөнәсәбәттә булырга өйрәнәләр(Module 3), хайваннар дөньясының күптөрлелеге һәм зоопаркта үз-үзеңне тоту кагыйдәләре белән танышалар (Module 4). Бу этапта хайваннар турында җырлар, шигырьләр һәм рифмовкалар аерым роль уйный.
Икенче этап - төп мәктәп (5-9 сыйныфлар), анда төп экологик терминнар системасы, табигатьтән рациональ файдалану, табигатьтә дөрес (компетентлы) үз-үзеңне тоту күнекмәләре, планетада һәм туган як тормышында кешенең ролен аңлау формалаша. Мәсәлән, алтынчы сыйныфта укучылар Җир планетасы турында таныша алалар (modules 2, 10), һава торышы турында әңгәмә алып барырга өйрәнәләр (Modules 2, 10), үсемлекләр (Module 3) һәм уникаль табигать объектлары (Module 10) белән танышалар, табигатьтә актив ял итү кагыйдәләрен үзләштерәләр (Modules 4, 8), үз микрорайонындагы әйләнә-тирә мохит проблемаларын һәм аларны чишү юлларын табарга омтылалар (Module 8), беренче дөрес туклану күнекмәләрен үзләштерәләр (Module 9).
Өченче этап-өлкән мәктәп (10-11 сыйныфлар). Бу этапта экологик белемнәр тирәнәя, табигатьтән файдалануның глобаль һәм региональ проблемалары тикшерелә һәм анализлана, аларны чишү юллары эзләнә. Мисал өчен 10 сыйныф өчен дәреслекләрне алыйк. Укучылар калдыкларны эшкәртү процессы белән танышалар һәм аларны сортировкалау кирәклеген аңлыйлар( Module 1), бинада һава чисталыгын саклау һәм саклау кагыйдәләрен үзләштерәләр (Module 2), юкка чыгу куркынычы янаган хайваннар исемлеген киңәйтәләр (Module 3), табигый ресурсларны экономияләргә һәм уникаль табигый объектларны сакларга өйрәнәләр (Modules 4, 5, 7, 8), дөрес туклану һәм рациональ игенчелек күнекмәләрен алалар (Module 6).
4.Йомгаклау.
Йомгак ясап шуны әйтәсе килә:
1. Инглиз экологик терминологиясенең барлыкка килүе, үсеше һәм эшләве фәннең үсешенә турыдан-туры бәйле.
2. Өйрәнелә торган терминологияне системалаштыру тематик төркемнәр буенча үткәрелде, шул ук вакытта экстралингвистик шартлануы ассызыклана.
3. Экология-дисциплинарара фән булып тора. Инглиз терминологиясенең составы әлеге үзенчәлекне чагылдыра.
4. Инглиз экологик терминнарының формаль-структур үзенчәлекләрен өйрәнү катлаулы терминнар, күп компонентлы терминнар, гади терминнар булуын күрсәтте.
5. Инглиз терминологиясенең төп өлешен билгеле бер сүз катламының модельләре буенча барлыкка килгән катлаулы терминнар тәшкил итә. Иң киң таралган типлар-күпкомпонентлы катлаулы терминннар.
6. Инглиз экологик терминологиясен тулыландыру чыганаклары булып башка телләрдән алынган сүзләр һәм неологизмнар тора.
7. Тикшеренү нәтиҗәләре инглиз экологик терминологиясендә күп кенә терминнарның синонимия мөнәсәбәтләренә бәйле булуын, тикшерелүче терминологиядә төрле сүз барлыкка китерүче структуралы терминнар нәтиҗәсендә барлыкка килгән парлар һәм терминнар сафы булуын раслый.
8. Терминологик лексика барлыкка килүнең төп семантик ысуллары булып гомуми куллану лексикасын метафоризацияләү һәм терминологияләштерү тора.
Тикшеренү нәтиҗәләре буенча инглиз экологик терминологиясенең алга таба үсешенә карата нәтиҗәләр ясарга мөмкин:
1) бөтен дөньяда экологик хәлнең кискенләшә баруы сәбәпле, экология терминологиясе яңа терминнар белән тулыландырылачак. Структур яктан әлеге терминнар катлаулы терминнар һәм терминологик сүзтезмәләр булачак;
2) синоним рәтләр озынлыгы экология терминологиясен даими системалаштырып тору нәтиҗәсендә кимергә тиеш, бу фәнни белемнең әлеге тармагы белгечләренең эшен сизелерлек җиңеләйтәчәк.
Нәтиҗәләр инглиз экологик терминологиясенең үсеше өчен барлык кирәкле системага ия булуын раслый.
Кулланылган әдәбият:
1. Латышевская, Е. А. Экологические термины в английском языке. Англо-русский словарь / Е. А. Латышевская. - Омск: Изд-во ОмГПУ, 2012-С.440
2. Пахомов А. П. Методические рекомендации к овладению экологическими знаниями. // 1998. №6. С. 26-28.
3. Федеральный государственный образовательный стандарт среднего (полного) общего образования Министерства образования и науки Российской федерации. М: Просвещение, 2011
4. Федеральный государственный образовательный стандарт основного общего образования Министерства образования и науки Российской федерации. М: Просвещение, 2013
Интернет-ресурслар:
1. Англо-русский терминологичнский словарь по экологии [Электронный ресурс]: электрон. термин. словарь / сост.: М.Н. Пигарева. – Самара: Изд-во СГАУ, 2013
Инглиз экологик терминологиясен тулыландыру чыганаклары булып башка теллэрдэн алынма сүзләр һәм неологизмнар тора. Алынма экологик терминнарның чыганагы булып грек, латин, алман һәм француз телләре тора. Мәсәлән: ecology (грек теленнән. oekos-торак, logos - укулар) - экология; biology (грек теленнән) bios-тормыш, logos - фән) - биология; population (лат. population - халык) - ия, нәсел популярлыгы. Фән һәм техниканың заманча үсеше, әйләнә-тирә мохиттагы тискәре үзгәрешләр инглиз экологик терминологиясендә неологизмнар барлыкка килүгә ярдәм итә. Мәсәлән: zone of environmental disaster-экологик хәлләр зонасы.
Яңа юнәлешләр ярдәмендә фәндә күптән түгел барлыкка килгән фәннәр төшенчәсен чагылдыручы неологизмнар барлыкка килде: applied ecology — гамәли экология, urban ecology — шәһәр экологиясе (шәһәр шартларында тере организмнар экологиясе). Яңа технологияләр һәм башка ысуллар бөтен дөньяда экологик хәлнең начарлануына каршы торуның яңа ысуллары, үз чиратында, кайбер яңа билгеләмәләрне чагылдыра, алар арасында сәнәгый пычрануга каршы көрәш фонды - industrial pollution fund, zero-cost improvements - нигезсез яхшыртулар, public environmental awareness - экологик проблемалар турында җәмәгатьчелеккә мәгълүмат бирү, law enforcement agency - әйләнә - тирә мохитны саклау өлкәсендә контроль, environmental bank-экологик эшчәнлек белән шөгыльләнә торган табигать саклау инвестицияләре һ. б.
Инглиз экологик терминологиясенә анализ күрсәткәнчә, тикшерелүче терминологиядә гомуми куллану лексикасының синонимиясе, терминологиясе һәм метафоризациясе күренешләре күзәтелә.
3.Практик өлеше.
Тикшеренүләрнең практик әһәмияте : тикшеренү нәтиҗәләре экологик терминологияне инглиз телендә өйрәнү өчен файдаланылырга мөмкин.
Практик яктан терминнар белән эшне дәреслекләр буенча анализлап күрсәтергә мөмкин .
Экологик тәрбия темасы инглиз теле буенча төрле УМК авторларына кагыла. Тик, минемчә, моны «Английский в фокусе» УМК авторлары Ю.Е. Ваулина, Дж. Дули, О.Е. Подоляко һәм В. Эванс. аеруча уңышлы башкара. Без шушы дәреслек нигезендә инглиз телен өйрәнәбез.
Дәреслек авторлары һәр сыйныфта модульләрдә экология темасына термин-лексика кертә.Мәсәлән:
2 сыйныф модуль5 лексика:
| It`s cold! | `ıts kould | Холодно! |
| it`s windy! | `ıts `windi | ветрено! |
| autumn | `ɔ:təm | осень |
| flower | `flauəʳ | цветок, цвет, цветение, расцвет, цвести, быть в расцвете |
| sea | `si: | море, морской |
| spring | sprıŋ | весна |
| summer | `sʌməʳ | лето |
| sun | sʌn | солнце |
| winter | `wıntəʳ | зима |
4 сыйныф модуль 4 лексика:
| giraffe | dʒı`rɑ:f | жираф |
| lazy | `leızi | ленивый |
| zoo | `zu: | зоопарк |
| | | |
| arnivore | `kɑ:ʳnı`vɔ:ʳ | хищник, плотоядное животное, насекомоядное растение |
| cuckoo | `kuku: | кукушка, кукование, разиня, куковать, чокнутый, спятивший |
| elephant seal | `elıfənt `si:l | морской слон |
| herbivore | `hə:ʳbı,vɔ:ʳ | травоядное животное, травоядное, растениеядное |
| omnivore | ɔmnıvəʳ | всеядное животное, всеядное существо |
| panda | `pændə | панда, кошачий медведь |
| plant | `pla:nt | растение, завод, фабрика, размещать, сажать, сеять |
| rubbish | `rʌbıʃ | мусор, хлам, чушь, вздор, ерунда, белиберда, превращать в обломки, ломать |
5 сыйныф модуль7 лексика:
| January | `dʒænjuərı | январь |
| February | `februərı | февраль |
| March | mɑ:ʳtʃ | март |
| April | `eıprıl | апрель |
| May | meı | май |
| June | dʒu:n | июнь |
| July | dʒu:`laı | июль |
| August | ɔ:gəst | август |
| September | sep`tembəʳ | сентябрь |
| October | ɔk`toubəʳ | октябрь |
| November | nɔu`vembəʳ | ноябрь |
| December | dı`sembəʳ | декабрь |
| season | `si:zn | время года, сезон |
| snow | `snou | снег, снегопад, белизна, снежный, снеговой, заносить снегом, сыпаться |
| weather | `weðəʳ | погода |
| weather forecast | `weðəʳ `fɔ:ʳkæst | прогноз погоды |
| winter | `wıntəʳ | зима |
| It`s very hot | `ıts `verı hɔ:t | Очень жарко |
| It`s cold | `ıts kəuld | Холодно |
| It`s freezing | `ıts `fri:zıŋ | Морозно |
| It`s raining | `ıts reɪnıŋ | Идет (сильный) дождь |
| It`s snowing | `ıts snəuıŋ | Идет снег |
| It`s warm | `ıts wɔ:rm | Тепло |
| The sun is shining | ðə: sʌn ız `ʃaınıŋ | Светит солнце |
| What`s the weather like in ...? | wɔts ðə: `weðəʳ laık ın | Какая погода в ...? |
| go swimming | gɔu `swımıŋ | ходить купаться |
| pick flowers | `pık `flauəʳs | собирать цветы |
| rake leaves | `reık `li:vz | сгребать листья |
| beach | `bi:tʃ | пляж, взморье, берег моря, отмель, вытаскивать на берег, сажать на мель |
| sunbathe | sanbeɪð | загорать, принимать солнечные ванны |
| go camping | gɔu `kæmpıŋ | отдыхать на природе в палатках |
| have a picnic | hæv ə `pıknık | устраивать пикник |
9 сыйныф модуль2 лексика:
| chemical | ˈkemɪkəl | химическое вещество; химикат, химический, химическое вещество |
| damage | ˈdæmɪdʒ | повреждать, портить, повредить, повреждение, наносить ущерб, вред, порча, убыток |
| deforestation | dı:fɔrə`steıʃən | вырубка леса |
| destroy | dɪsˈtrɔɪ | уничтожать, разрушать, ломать |
| habitat | `hæbıtæt | место обитания; естественная среда обитания |
| harm | `hɑ:ʳm | вред, наносить вред, вредить, причинять ущерб |
| hedgerow | `hedʒrou | живая изгородь |
| litter | `lıtəʳ | мусор, сор, мусорить, сорить, носилки, выводок, помет |
| poisonous | `pɔızənəs | ядовитый |
| pollution | pə`lu:ʃən | загрязнение |
| pond | `pɒnd | пруд, водоем |
| species | `spi:ʃi:z | виды (растений, животных), разновидность, порода, род, класс |
| survive | səˈvaɪv | выжить, уцелеть, оставаться в живых |
| threaten | `θretən | угрожать, грозить |
| wildlife | ˈwaɪldlaɪf | дикая природа, заповедник |
| wing | wıŋ | крыло |
| woodland | `wud,lænd | лес; лесистая местность |
Күргәнебезчә,экологик белем бирү эзлекле рәвештә өч этапта гамәлгә ашырыла.
Беренче этап-башлангыч мәктәп (2-4 сыйныфлар). Нәкъ менә шул чорда балалар аеруча эмоциональ, сизгер һәм тере табигать белән аралашуга ачык. Инде бу этапта ук экологик культура нигезләре салына. Бу шулай ук табигатькә карата танып-белү һәм әхлакый мөнәсәбәт формалаштыру этабы да.Экологик тәрбия элементларын кертү мөмкинлеге УМК авторлары тарафыннан бу этапта ук тиешле лексика кертү, ягъни база сүзлеген (хайваннар исемнәре, ел фасыллары һ. б.) формалаштыру аша бирелә.
Мәсәлән, 4 сыйныф дәреслегендә комикс геройлары кешеләр белән беррәттән хайваннар да бар. Укучылар йорт хайваннарын дөрес карау буенча беренче киңәшләр алалар, дусларыбызга карата мәрхәмәтле, гуманлы мөнәсәбәттә булырга өйрәнәләр(Module 3), хайваннар дөньясының күптөрлелеге һәм зоопаркта үз-үзеңне тоту кагыйдәләре белән танышалар (Module 4). Бу этапта хайваннар турында җырлар, шигырьләр һәм рифмовкалар аерым роль уйный.
Икенче этап - төп мәктәп (5-9 сыйныфлар), анда төп экологик терминнар системасы, табигатьтән рациональ файдалану, табигатьтә дөрес (компетентлы) үз-үзеңне тоту күнекмәләре, планетада һәм туган як тормышында кешенең ролен аңлау формалаша. Мәсәлән, алтынчы сыйныфта укучылар Җир планетасы турында таныша алалар (modules 2, 10), һава торышы турында әңгәмә алып барырга өйрәнәләр (Modules 2, 10), үсемлекләр (Module 3) һәм уникаль табигать объектлары (Module 10) белән танышалар, табигатьтә актив ял итү кагыйдәләрен үзләштерәләр (Modules 4, 8), үз микрорайонындагы әйләнә-тирә мохит проблемаларын һәм аларны чишү юлларын табарга омтылалар (Module 8), беренче дөрес туклану күнекмәләрен үзләштерәләр (Module 9).
Өченче этап-өлкән мәктәп (10-11 сыйныфлар). Бу этапта экологик белемнәр тирәнәя, табигатьтән файдалануның глобаль һәм региональ проблемалары тикшерелә һәм анализлана, аларны чишү юллары эзләнә. Мисал өчен 10 сыйныф өчен дәреслекләрне алыйк. Укучылар калдыкларны эшкәртү процессы белән танышалар һәм аларны сортировкалау кирәклеген аңлыйлар( Module 1), бинада һава чисталыгын саклау һәм саклау кагыйдәләрен үзләштерәләр (Module 2), юкка чыгу куркынычы янаган хайваннар исемлеген киңәйтәләр (Module 3), табигый ресурсларны экономияләргә һәм уникаль табигый объектларны сакларга өйрәнәләр (Modules 4, 5, 7, 8), дөрес туклану һәм рациональ игенчелек күнекмәләрен алалар (Module 6).
4.Йомгаклау.
Йомгак ясап шуны әйтәсе килә:
1. Инглиз экологик терминологиясенең барлыкка килүе, үсеше һәм эшләве фәннең үсешенә турыдан-туры бәйле.
2. Өйрәнелә торган терминологияне системалаштыру тематик төркемнәр буенча үткәрелде, шул ук вакытта экстралингвистик шартлануы ассызыклана.
3. Экология-дисциплинарара фән булып тора. Инглиз терминологиясенең составы әлеге үзенчәлекне чагылдыра.
4. Инглиз экологик терминнарының формаль-структур үзенчәлекләрен өйрәнү катлаулы терминнар, күп компонентлы терминнар, гади терминнар булуын күрсәтте.
5. Инглиз терминологиясенең төп өлешен билгеле бер сүз катламының модельләре буенча барлыкка килгән катлаулы терминнар тәшкил итә. Иң киң таралган типлар-күпкомпонентлы катлаулы терминннар.
6. Инглиз экологик терминологиясен тулыландыру чыганаклары булып башка телләрдән алынган сүзләр һәм неологизмнар тора.
7. Тикшеренү нәтиҗәләре инглиз экологик терминологиясендә күп кенә терминнарның синонимия мөнәсәбәтләренә бәйле булуын, тикшерелүче терминологиядә төрле сүз барлыкка китерүче структуралы терминнар нәтиҗәсендә барлыкка килгән парлар һәм терминнар сафы булуын раслый.
8. Терминологик лексика барлыкка килүнең төп семантик ысуллары булып гомуми куллану лексикасын метафоризацияләү һәм терминологияләштерү тора.
Тикшеренү нәтиҗәләре буенча инглиз экологик терминологиясенең алга таба үсешенә карата нәтиҗәләр ясарга мөмкин:
1) бөтен дөньяда экологик хәлнең кискенләшә баруы сәбәпле, экология терминологиясе яңа терминнар белән тулыландырылачак. Структур яктан әлеге терминнар катлаулы терминнар һәм терминологик сүзтезмәләр булачак;
2) синоним рәтләр озынлыгы экология терминологиясен даими системалаштырып тору нәтиҗәсендә кимергә тиеш, бу фәнни белемнең әлеге тармагы белгечләренең эшен сизелерлек җиңеләйтәчәк.
Нәтиҗәләр инглиз экологик терминологиясенең үсеше өчен барлык кирәкле системага ия булуын раслый.
Кулланылган әдәбият:
1. Латышевская, Е. А. Экологические термины в английском языке. Англо-русский словарь / Е. А. Латышевская. - Омск: Изд-во ОмГПУ, 2012-С.440
2. Пахомов А. П. Методические рекомендации к овладению экологическими знаниями. // 1998. №6. С. 26-28.
3. Федеральный государственный образовательный стандарт среднего (полного) общего образования Министерства образования и науки Российской федерации. М: Просвещение, 2011
4. Федеральный государственный образовательный стандарт основного общего образования Министерства образования и науки Российской федерации. М: Просвещение, 2013
Интернет-ресурслар:
1. Англо-русский терминологичнский словарь по экологии [Электронный ресурс]: электрон. термин. словарь / сост.: М.Н. Пигарева. – Самара: Изд-во СГАУ, 2013