Файл: Мрнти 77. 29. 61 Doi баянбаева Тогжан Серикжанкызы, Усина Жанар Амангельдиновна.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.01.2024
Просмотров: 42
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
МРНТИ 77.29.61 DOI
Баянбаева Тогжан Серикжанкызы, Усина Жанар Амангельдиновна
Футболшыларда жылдамдық қасиеттерін сараланған дамыту бойынша ұсыныстарды негіздеу және әзірлеу
Андатпа Бұл мақалада футболшылардың жылдамдық қасиеттерін саралап дамыту бойынша ұсыныстарды негіздеу және әзірлеу қарастырылған. Бұл жұмыс спортшыны даярлаудағы жылдамдық қасиеттерін дамытудың негізгі мәселелерін қамтиды. Зерттеудің теориялық бөлімінде осы жұмыс мәселесіндегі негізгі "фигуралар" туралы кіріспе мәліметтер бар. Зерттеудің негізің практикалық бөлімінен алынған нәтижелер құрайды. Нәтижелердің объективтілігіне қол жеткізу үшін жеке зерттеу деректері, талдау, сауалнама, сараптамалық сауалнама және педагогикалық тест әдістері пайдаланылды. Жүргізілген зерттеу футболшылардың жылдамдық қасиеттерін сараланған дамыту бойынша жаттығуларды дұрыс әзірлеу кезінде спорттық іс-әрекеттің нәтижелері оң динамика көрсетеді деген тұжырым жасауға мүмкіндік береді.
Кілтті сөдер: Футболшылар, жылдамдық, саралап дамыту, әзірлеу
Кіріспе. Соңғы жылдардағы жетекші ғалымдардың зерттеулері жылдамдық қасиеттерінің әртүрлі көріністері бір-бірінен салыстырмалы түрде тәуелсіз деп болжауға негіз береді. Старттық жылдамдық жоғары болуы мүмкін, бірақ қашықтықта жеңіледі. Жоғары реакция жылдамдығына ие бола тұрып, бірақ қозғалыс жиілігі төмен болуы мүмкін. Жылдамдық сапасы-бұл күрделі сапа.
Қазіргі футболдағы жылдамдық өте маңызды рөл атқарады. Команда ойыншылар қарсыластарынан озып, кеңістік пен уақытты жеңіп алған кезде ғана сәтті бола алады. Жылдам ойыншылар туады деген пікір бар. Бұл ішінара дұрыс болжам. Баяу және жылдам бұлшықет талшықтарының арақатынасы, нейромоторлық механизмнің тиімділігі, реакция жылдамдығы– мұның бәрі генетикалық анықталған қасиеттер және аздап дамиды немесе өзгереді. Бірақ, Бақытымызға орай, жылдамдық қасиеттері қозғалтқыш әрекетінің құрамын жұмылдыруға да байланысты, және бұл фактор жаттығуға көмектеседі және жылдамдықтың қарапайым формаларын дамытудағы негізгі резерв болып табылады. Техникалық, тактикалық және күш жаттығулары футболшының ойын тәжірибесінде жылдамдық қасиеттерінің көрінісіне де әсер етеді.
Әдебиетте жылдамдық қасиеттеріне бірнеше анықтамалар бар. Мысалы, М. А. Годикке сәйкес жылдамдық қасиеттері-бұл дамуда генетикалық алдын-ала анықталған күрделі мотор сапасы, бұл қозғалыстарды оңтайлы жылдамдықпен орындауға мүмкіндік береді [1].
М. Таавелдің айтуынша, жылдамдық қасиеттері адамның қабілеттерін білдіреді, бұл оған осы жағдайлар үшін минималды уақыт аралығында мотор актілерінің орындалуын қамтамасыз етеді [2].
Осы зерттеу үшін В. Н.Платоновтың ең оңтайлы және мәнін көрсететін анықтамасы негізге алынды – адамның жылдамдық қасиеттері деп минималды уақыт аралығында қозғалыс әрекеттерін қамтамасыз ететін функционалды қасиеттер кешенін түсіну керек [3].
Материалдар мен әдістер.Ғылыми ақпарат көздерін және өз қорытындыларымызды талдау нәтижелері бойынша жылдамдық қасиеттері олардың спорттық іс-әрекеттегі 9 көрінісіне бөлінді:
-қарапайым реакция;
-күрделі реакция;
-бір қозғалыс жылдамдығын анықтау;
-қозғалыс жиілігі (қарқыны) ;
-интегралды қозғалтқыш әрекетінің жылдамдығын анықтау;
-бастапқы үдеуді анықтау;
-жарылыс күші;
-қашықтық жылдамдығы (жылдамдыққа төзімділік);
-тежелу жылдамдығын анықтау (қозғалысты тоқтату жылдамдығы).
Біртұтас қозғалтқыш әрекетінің жылдамдығы бір шоғырланған жарылғыш күш пен бастапқы жылдамдықтың мәнін теңестіру және жүгіру сияқты тұтас қозғалтқыш әрекетінің жылдамдығын алу үшін "30 метрге жүгіру" тестінің көмегімен анықталды. Өйткені, кейбір спортшылар қашықтықтың алғашқы метрлерін жеңіп алу арқылы жүгірудің артықшылығына ие. Футболда спортшы жүгіріп келе жатып, шешімін өзгертіп, басқа бағытқа бет алған жағдайлар жиі кездеседі. Мұнда тек таза жүгіру жылдамдығы немесе басқаша айтқанда, тұтас қозғалыс жылдамдығы маңызды.
Жарылыс күші мен бастапқы үдеу, әрине, бір-бірімен байланысты, бірақ футболшылардың жылдамдық қабілеттерін зерттеу көрсеткендей, ұзын және жоғары секірулерде жақсы нәтижелерге қол жеткізгендер әрқашан вингейт сынағында максималды алактаттық қуатқа жету кезінде жақсы нәтиже көрсете бермейді (бұл бастапқы жылдамдықтың көрсеткіші). Бұл көрсеткіш "бастау екпіні деп аталады және бірнеше қатарынан жалғыз шоғырланған жарылыс жиырылуларынан тұрады. Бұл дегеніміз, осы көрсеткіш спортшының осы бір концентрлік жиырылуды бірінен соң бірі қайталай алатындығына, олардың қуатын айтарлықтай жоғалтпауына байланысты. Бұл жерде түбегейлі айырмашылық бар.
Әрине, ПЗМР және СЗМР жылдамдығы бір-бірімен байланысты, бірақ түбегейлі айырмашылықтар да бар. ПЗМР жылдамдығы-бұл жүйке жүйесінің алдын-ала белгілі әрекетке реакциясы. Мұнда ісі тек өту жылдамдығын нейрондық серпін бойынша рефлекторлық доғасында. Күрделі реакция, атап айтқанда таңдау реакциясы, бұл жүйке импульсінің рефлекторлық доғаның бойымен өтуі ғана емес, сонымен бірге белгілі бір ойлау процесі де қатысады. Спортшы келіп түскен сигналға белгілі бір әрекетпен жауап беріп қана қоймай, қалай әрекет ету керектігін де таңдауы керек.
Спорттық тәжірибеде жылдамдық сапасының тоғыз көрінісінің әрқайсысын жеке-жеке дамытуға болатын жаттығулар бар, олардың ерекшеліктерін біле аласыз.
Сыналушылар тобында жылдамдық қабілеттерінің әр көрінісінде артта қалғандар бар. 14-15 жасында жылдамдық қасиеттері 7-11 жас аралығындағы сияқты жақсы дамымайтынына қарамастан, әр индикаторды сараланған тәсілмен және дұрыс таңдалған жаттығулармен жақсартуға болады.
Бұл тарауда жылдамдық сапасының тоғыз көрінісінің әрқайсысын дамытуға арналған жаттығулар мен жаттығулар жиынтығы ұсынылады және оларды дұрыс орындау бойынша ұсыныстар беріледі.
Шаршау әсері жылдамдық сапасының дамуына кедергі келтірмеуі үшін барлық жаттығулар сергек күйде және демалудан кейін жасалуы керек. Оқу процесінде жылдамдық қасиеттерін жақсарту үшін арнайы микро немесе макроциклді бөлген жөн.
Реакцияны дамыту жаттығулары күн сайын орындалуы керек. Монотондылық әсері пайда болмас үшін оларды мүмкіндігінше әртараптандыруға тырысу қажет.
1) Күрделі көру-мотор реакциясын дамыту үшін келесі жаттығулар жиынтығын орындау ұсынылады:
Төрт фишка 1-суретте көрсетілгендей 2 метр жағы бар шаршы құрайды.
1-сурет-СЗМР жылдамдығын дамытуға арналған № 1 жаттығу
Ойыншы алаңның ортасында орналасқан. Жаттықтырушы немесе командалас ойыншы алдындағы алаңнан тыс. Әр фишканың 1-ден 4-ке дейінгі белгілі бір нөмірі бар. Жаттықтырушы ойыншыға әр фишканың қандай нөмірі бар екенін түсіндіреді. Жаттығу 30 секундқа созылады. Орталықтағы ойыншы орнында жүгіруді имитациялай отырып, үнемі аяқтарын еденге ұруы керек. Жаттықтырушы допты ойыншының аяғына лақтырып, фишканың нөмірін үнемі шақыруы керек. Нөмірді естіген ойыншы тиісті чипке қарай жүгіреді, оған тиіп, алаңның ортасына оралады. Жаттығу кезінде ойыншы кем дегенде он фишканы ұстауы керек. Жаттығу 3 тәсілмен орындалады. Уақыт өте келе фишкелердің санын және жаттығу уақытын көбейтуге болады.
2-сурет-СЗМР жылдамдығын дамытуға арналған № 2 жаттығу
2-суретте көрсетілгендей, қақпаға қарама-қарсы айып сызығынан 4 метр бастапқы позиция.
Жаттықтырушы допты ойыншының аяғына лақтырады. Кенеттен доп ойыншының басынан алдын-ала белгіленген үш аймақтың біріне лақтырылады. Алдын-ала келісім бойынша, әр нақты аймақта ойыншы қақпаның белгілі бір бұрышына белгілі бір соңғы соққы беруі керек.
Ойыншының алдында 8-ден 15 метрге дейінгі қашықтықта 3-суретте көрсетілгендей түрлі-түсті конустар орналасқан.
3-сурет-СЗМР жылдамдығын дамытуға арналған № 3 жаттығу
Конустарды үштен сегізге дейін (түрлі түсті) қою ұсынылады. Ойыншының міндеті-допты толтыру. Жаттықтырушының міндеті-түсті атау, міндетті түрде конустардың біреуінің түсі емес, кез-келген. Ойыншы конустардың біреуінің түсін естігенде, оған жетуге тырысып, оның жағына өтеді. Содан кейін ол бірден басқа допты алып, оны толтыра бастайды.
Реакция жаттығулары үшін FitLightTrainer жеңіл тренажерын қолдана отырып, әртүрлі жаттығуларды қолданыңыз. Оның ішінде осы жұмыста СЗМР жылдамдығын бағалау үшін ұсынылғандар.
Үстел теннисі мен әуе хоккейі СЗМР жылдамдығын дамыту үшін де пайдалы.
2) бір қозғалыс жылдамдығын дамыту үшін келесі жаттығулар жиынтығын орындау ұсынылады:
-Резеңке бұраулар мен таспаларды қолдана отырып, жаттығу жасау. Резеңке жгут бір ұшымен аяққа, екіншісі бекітілген затқа байланған. Сілтеу қозғалыстарын тек алға, артқа, оңға, солға ғана емес, барлық мүмкін бағытта орындайды. Аздап созылған жгутпен пас немесе соққы жасауға болады.
-Бір қозғалыс жылдамдығын дамытудың қарама-қарсы әдісін қолдану. Арнайы салмақты доппен пас немесе соққы беру. Үйрену әсерінен кейін қарапайым допты қолданады. Содан кейін жеңілдік сезіледі.
Кері ретпен қайталауға болады.
Футболшы арнайы тренажерларда жаттығады, онда сілтеу қозғалысы қолданылады. Жетекші және жамбас бұлшықеттерін күшейтіледі.
3) қозғалыс жиілігін (қарқынын) дамыту үшін келесі жаттығулар кешенін орындау ұсынылады:
-Жаттығу – таудан жүгіру. Төменгі көлбеу беткей бойынша үдеу. аяқты кзектестіріп алып үлгеруге тырысу қажет.
-Техниканы дамытуға арналған жаттығуларда әдеттегідей, бір-бірінен бірдей қашықтықта емес, әртүрлі қашықтықта орналасқан фишкелерді соғу. Фишкелері бар 3-4 станция жасау керек. Есте сақтау әсерін жою үшін әрқайсысы фишкелердің орналасуында ерекше болуы керек.
-Екі немесе одан да көп допты бір ойыншымен жүргізіп ұстап тұруы. Эстафеталарды ұйымдастыруға да болады.
4) тұтас қозғалыс әрекеттерін (жүгіру) дамыту үшін келесі жаттығулар жиынтығын орындау ұсынылады:
-Әр түрлі көп секірістерді орындау (бұғы сияқты жүгіру). Оң жаққа, сол аяққа бөлек-әр екінші қадам. Әр қадам бірге және әр үшінші қадамда бірге.
-Әр бірінші, екінші және үшінші қадамда жоғары секіріп жүгіру.
-Жоғары көтеріліп кезекпен төмен түсу (орындық, тұғыр).
-Қабырғаға тіреле отырып, орнында жүгіру.
5) бір реттік концентрацияланған жарылғыш күштің жылдамдығы пен күшін дамыту үшін келесі жаттығулар жиынтығын орындау ұсынылады:
-Биік бетке секіріп шығу. Біртіндеп беттің биіктігін арттырады.
-Салмағы бар секіру (кішкене гирмен). Қажетті шарт – гир аяқтың деңгейінен төмен ілінетін позицияны таңдау керек. Арқасына қатаң тікелей ұстап, бел лордозын сақтау қажет. Аяқтар мен тізелер сәл алшақ қойылады. Аяқтар иық сызығынан сәл кеңірек.
6) бастапқы жылдамдықты дамыту үшін келесі жаттығулар жиынтығын орындау ұсынылады:
Әр түрлі секіру жаттығуларын орындау:
1. Екі аяқты кеудеге тарту арқылы.
2. Бір аяқты кеудеге тарту арқылы.
3. Толық отырып барып секіру.
4. Әр секіруден кейін жартылай отырып кідіріссіз коньки қадамымен секіру.
Шектеумен бастау –(жгут, жүк, қондырғыны итеру).
Үш есе (немесе одан да көп) рет құмы бар шұңқырда секіру. Әрбір келесі секіру алдыңғыдан кейін бірден, кідіріссіз.
7) қашықтықтан жылдамдықты (жылдамдыққа төзімділікті) дамыту үшін) келесі жаттығулар жиынтығын орындау ұсынылады: 100 және 200, 300 метрге жүгіру.
-Биікке жүгіру-кішкентай биіктік, 20-дан 100 метрге дейінгі қашықтық.
-Ең жоғары жиілікте және 10-20 секунд ішінде жамбас бүгуімен орнында жүгіру.
8) тежеу жылдамдығын дамыту үшін келесі жаттығулар кешенін орындау ұсынылады:
Қозғалыс тоқтауын жақсартуға арналған жаттығу. Үш үдеуден және үш аялдамадан тұрады. Ойыншы бірінші аялдамаға дейін максималды үдеу жасайды. Жетіп, тоқтап, жартылай отырып, тұлғамен алға қарап тұрады. Ол 3-5 секундтық жартылай отырудан кейін екінші аялдамаға дейін күрт жүгіреді, онда ол да жартылай отырып барып тоқтайды. Үшінші станцияда да солай. Келесі тәсілде дәл солай істеу керек, тек станцияларда тоқтап, оң бүйірмен жартылай отырады. Үшінші тәсіл кезінде сол жақ бүйірімен алға қарай жартылай отырады. Жартылай отыруға мүмкіндігінше тез жүгіну және 3-5 секундтан бастап осы күйде болу маңызды.
Әр түрлі статикалық жаттығулар жасау (жартылай жаттығулар, планкалар).
- «Жалған серпіліс» жаттығуы. Ойыншы белгілі бір жылдамдықпен қозғалады, соққы беру үшін серпіліс жасайды, бірақ соңғы сәтте ол шешімді өзгертеді және допты кез келген бағытта қалдырады.
-Түрлі челноктар.
Бұл жаттығулар арнайы жылдамдықты микроциклге, сондай-ақ әдеттегі жаттығу процесіне қосылуы керек. Демалу уақыты денені толықтай қалпына келтіру үшін жеткілікті болуы керек. Жаттығуды жақсы жаттығудан кейін жаттығудың басында жасаған дұрыс.