Модуль 3.

Практикалық сабақ № 15

Тақырып 15. Қоршаған орта сапасын нормалау

1. Қоршаған ортаның сапасын нормалауды мемлекеттік –құқықтық реттеу;

2. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік реттеуді ұйымдастыру;

3. Экология саласындағы мемлекеттік басқарудың маңызды міндеттерінің

бірі қоршаған орта сапасының нормативтерін белгілеу

№ 15 практикалық сабақты орындау үшін Абдрахманов С. Т. «Тіршілік

әрекетінің қауіпсіздігі» және Храмцов Б. А. «Промышленная безопасность опасных промышленных объектов» оқулықтарын пайдалану қажет
Қоршаған ортаға күнделікті өзгерістерді бақылап,қадағалап отыруды, екіншіден, қоршаған ортадағы өзгерістердің эко логиялық салдарларын алдын – ала болжап отыруды жүктейді. Бұл орайда қоршаған орта сапасы -ның көрсеткіші деген ұғым пайдаланылады. Мысалы, АҚШ 1969 жылдан бастап табиғи ортаның сапа индексі деген шама қоршаған ортаның тіршілік етуге қолайлығын сипаттайды. Қоршаған орта -ның тіршілік етуге қолайсыз әсері орын алмауы үшін шығарылатын улы зат, қоқыс қалдығы шамасын нормативті мөлшерден арттырмау керек. Бұл көрсеткіш ШРК және шекті экологиялық салмақ шамасы арқылы сипатталады. Осы шамаларды ескеретін, экожүйе құрылымындағы өзгерістерді сипаттайтын көрсеткіш болуы тиіс. Бұл көрсеткіш қызметін мониторинг жүйесі (латынша «монитор»-болашаққа қарайтын,бағдарлайтын) атқарады. Мониторинг антропогенді себеп салдарынан қоршаған ортадағы өзгерістерді бакылау, болжау. Мониторинг жүйесі жергілікті жердегі экожүйенің жағдайын қадағалау мен қатар, әлемдік дәрежедегі экологиялық жағдаймен, яғни глобальді мониторинг жүйесімен тығыз байланыста жұмыс жүргізуі тиіс. Экологиялық мониторинг әр түрлі деңгейдегі құрылымнан тұрады:

1) халықаралық келісіммен жүргізілетін глобальді мониторинг(биосфералық);

2) арнаулы ұйымдары бар мемлекеттік дәрежедегі мониторинг;

3) халық шаруашылығы игерілетін аудан, облыс көлеміндегі мониторинг;

4)биоэкологиялық немесе жергілікті мониторинг.

Экологиялық мониторинг өзінің негізгі мақсаты қоршаған ортаның жалпы күйін бақылаумен қоса жер гілікті мақсатта да қызмет етеді: қала шаруашылық ландшафтысының алуан түрлілігіне орай, оларды тиімді пайдалану, қорғау, ластаушы көздерді шектеу немесе толық жоюды жоспарлайды.

Қоршаған ортаның сапасын бағалау мақсатында қоршаған орта сапасының стандарттары жасалған. Стандарт экологиялық және өндірістік –шаруашылық болып бөлінеді.

---

Экологиялық стандарт қоршаған ортаға шекті рауалы нормаларын белгілейді. Егер де осы экологиялық регламенттер негізінде есептелген және құқықтық статус алған антропогендік жүктеме шамасы белгіленген мөлшерден асатын болса, адам денсаулығына қауіп төнуі, ал өсімдіктер мен жануарлар әлемін құртатын әсер орын алуы мүмкін. Осы нормалар сақталған жағдайда экожүйелердің тозуы болмайды, биологиялық алуантүрлілік пен халықтың экологиялық қауіпсіздігі сақталады.

Қоршаған табиғи орта сапасының барлық нормативтері үш түрге бөлінеді: санитарлық-гигиеналық, экологиялық (өндірістік-шаруашылық) және қосалқы.

Санитарлық-гигиеналық нормаларға– адамды қоршаған ортаның санитарлық-гигиеналық жағдайларының және сапасының көрсеткіштері. Санитарлық-гигиеналық нормативтерге зиянды заттардың (химиялық, биологиялық) шекті рауалы концентациясы немесе шекті рауалы мөлшері, физикалық әсерлер, санитарлық қорғау аймағы, радияциялық әсерлердің шекті рауалы деңгейі жатады.

Екінші нормативтер тобына экологиялық норматив –экологиялық регламенттер негізінде есептелген және құқықтық статус алған антропогендік жүктеме шамалары жатады.

Қосалқы нормалар мен ережелердің негізгі мақсаты қолданылатын терминдерді, ұйымдастыру құрылымдарының және экологиялық қатынасты заң тәртібімен реттеу бірлігінде беріледі. Қоршаған табиғи ортаны сипаттайтын сапа нормативтерін топтастыру үлгісі 3 кестеде берілген.
Кесте 7

Қоршаған табиғи ортаны сипаттайтын сапа нормативтерін топтастыру

Қоршаған табиғи ортаның сапалық нормативтері
Санитарлық-гигиеналық	Экологиялық	Қосалқы
Зиянды химиялық заттардың ШРК Физикалық әсердің ШМК Биологиялық заттардың ШМК Радиацияның ШРД Тағам өнімдеріндегі химиялық заттардың ШРК Санитарлық сақтау белдемінің нормативтері	Шығарынды мен төгіндінің нормативтері Шу мен вибрацияның нормативтері Биологиялық ластанудың нормативтері Радиация нормативтері Шаруашылықта химиялық заттарды қолдану нормативтері Құрылыстық, қала құрылысының ережелері	Терминология нормативтері Ұйымдастырушы лық нормативтер Заңдылық нормативтер

Қазақстан республикасының «Қоршаған табиғи ортаны қорғау» заңына сәйкес, осы нормативтер тобына зиянды заттардың шекті рауалы концентрациялары нормативтерін, радиация, шу, вибрация, магнит өрістері әсерінің шекті рауалы деңгейлері (ШРД) нормативтерін, зиянды заттардың тағамдық өнімдердегі шекті рауалы қалдық мөлшерлер (көкөністегі нитрат, ауыз судағы тұздар) нормативтерін жатқызады.

---

Қазір дүние жүзінің көптеген қалалары,өнеркәсіп орталықтарында ауа ластануын бақылайтын мемлекеттік қызмет негізінде ауаның химиялық құрамын, метеорологиялық параметрлерін, ауаға шығатын зиянды қоқыстарды бақылайтын арнайы орындар бар. Қалада ауаның күйін бақылаудың 3 түрі бар: стационарлық, маршруттық, жылжымалы.

Стационарлық бақылау орындарын арнайы жабдықтайды. Онда ауадан сынама алуға, атмосфера дағы зиянды қоспалардың мөлшерін үздіксіз тіркеуге арналған аппаратуралар, метеорологиялық параметрлерді анықтайтын құралдар бар.

Маршруттық бақылау орындары сынама алуға және метеорологиялық бақылауға арналған байқауды жылжымалы автолабораторияда жүргізеді.

Жылжымалы бақылау орындары өнеркәсіп қоқысы тасталатын аймақта ластаушы зат концентрациясын бір рет байқау үшін қызмет етеді.

Өнеркәсіп өндірісінің жедел дамуы, техникалық прогресс, іштен жану қозғалтқыштарын транспортта кең қолдану атмосфераға бөлінетін газ мөлшерін арттырып, ауа сапасының төмендеуіне әкеліп отыр. Дүние жүзі ақпарат ұйымы мәліметтеріне сүйенсек, ауылды жердегі елді мекенге қарағанда қалада ауа құрамында зиянды газ күйіндегі заттар 10-25 есе, тозаң 10 есе артық болады. Өнеркәсіп шоғырланған қыста тұманның жиі түсетіні, жауын-шашынның 5-10 есе артық жауатыны байқалады. Дүние жүзі Денсаулық сақтау комитетінің сараптау жұмысы нәтижесінде әр түрлі заттармен ауаның ластану деңгейінің шекті шамасы белгіленді. Бұлар орта жылдық, орта маусымдық, орта тәуліктік мәндерімен сипатталады. Ауа сапасын бақылау үшін белгіленген норма тивтер бар. Олар қатарына ауа құрамындағы ластаушы зат концентрациясын жуықтап бақылайтын болжамды қауіпсіз әсер деңгейі немесе шамасы енеді. Жалпы жағдайда аталған норматив орнына уақытша рұқсат етілген концентрация шамасы қолданылады. Алайда, ауа тазалығының ең басты көрсеткіші болып біздің елімізде ШРК саналады.1971ж. бұл норматив бекітіліп, ШРК тізіміне ауа құрамын ластайтын 120-дай зат тіркелді. Экологиялық көзқарас тұрғысынан ШРК қарастырылып отырған нақты зат концентрациясының адамзат, жануар, тіршілік иелерінің өмір сүруінің қалыпты жағдайына әсер етпейтін жоғары мөлшері. Қалыптасқан жағдайға қарағанда өндіріс орындарының әлі де қалдықсыз технология саласын жетік меңгере алмағандығынан атмосфераға әуе кеңістігін ластаушы зат шығып тұрады. Оның шығарылған жердегі мөлшері мен тыс жердегі мөлшері әртүрлі болғандықтан, оларды жеке дара қарастырады. Ластайтын зат түзілетін жұмыс аймағы мен елді мекендегі ауа құрамын сипаттау үшін осыларға сәйкес жұмыс аймағындағы ШРК шамасы мен елді мекендегі, атмосфералық ауадағы ШРК шамасы ұғымдары енгізілген. ШРК

---

_ж.а. күнделікті 8сағат жұмыс уақытында немесе аптасына 41 сағаттан артпайтын уақыт бойы жұмыс аймағында болғанда бүкіл еңбек стажына сәйкес келетін мерзім ішінде денсаулыққа зиянды әсер ететін ауруға немесе өзге де ауытқуларға әкеліп соқтырмайтын ластаушы зат концентрациясы. Жұмыс аймағы еденнен 2м биіктіктегі ауа бөлігін қамтитын жұмысшының тұрақты немесе уақытша жұмыс істейтін кеңістік бөлігі. Атмосфералық ауадағы ШРК қоршаған орта мен адамзат өміріне бүкіл тіршілік мерзімінде зиянды әсер ететін ластаушы заттың ауадағы мүмкін болатын жоғарғы концентрациясы. Аталған нормативтерді жеке қарастыру оларды орташа тәуліктік және максималды дүркін деп бөлуді де ескереді. Максималды дүркін шектеуші концентрация шамасы ауадағы ең жоғары ластаушы зат мөлшеріне сай келіп, жұмыс аймағында анықталатын ШРК-мен салыстырылады. ШРК_м.д. шамасының ШРК_ж.а. –нан айырмашы лығы – ол жұмыс аймағынан өзге жерлердегі, яғни елді мекен- жайлардағы ластаушы зат максималды концентрациясын сипаттай алады, ал ШРК_ж.а. тек жұмыс аймағына ғана тән. Осы себепті мына теңсіздік орынды: ШРК_ж.а. ˃ ШРК_м.д. Келтірілген теңсіздік, шын мәнінде, жұмыс аймағындағы ластаушы зат концентрациясы ның атмосфералық ауадағы ШРК_а.а. мәнінен жоғары екендігін көрсетеді, яғни ШРК_ж.а. ˃ ШРК_а.а. Мысалы, күкіртті ангидрид- 3О₂ үшін: ШРК_ж.а. =10мг/м³; ШРК_м.д. =0,5мг/м³. Меркаптан үшін: ШРК_ж.а. =0,8мг/м³ ;ШРК_м.д. =94*10^-5 мг/м³.

Көп жағдайда кәсіпорын қызметкерлері мен студенттер өздерінің міндеттеріне ауаны ластаушы заттардың зияны жоқ жоғары концентрациясын анықтап, сол мәнді көрсеткіш ретінде қабылдау жүк -теледі деп түсінеді. ШРК денсаулық сақтау министрлігінде бақылау, зерттеу нәтижесінде анықталып бекітіледі де тексеруге жатпайтын шама болып табылады. Санитарлық, тазалық саласындағы қызметкерлер заттың тек қана ауадағы бар мөлшерін анықтап, оның нормативтен асып кетпеуін қадағалайды. Табиғи ауа құрамы және ондағы мүмкін болатын заттар концентрациясы.

ШРК-ны анықтаудың 2 тәсілі бар: тәжірибе жүзінде және есептеулер нәтижесінде.

Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесінің мониторингін жүргізу мынадай үш деңгейде жүзеге асырылады:

1. 
   жергілікті (өндірістік мониторинг және елді мекендердің нақты учаскелерінің, су тоғандары мен өзендердің, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мониторингі);
   
2. 
   өңірлік (өңірлердің физикалық-географиялық және экономикалық ерекшеліктерін, экологиялық тұрғыдан ауыртпалықты аймақтардың бар-жоғын және қоршаған ортаның жай-күйі мен табиғи ресурстардың пайдаланылуына әсер ететін табиғи және техногендік факторлар кещенін ескере отырып, әкімшілік-аумақтық бірліктер шегіндегі мониторинг);
   
3. 
   республикалық (қажет болған кезде жалпы мемлекеттік мәні бар ірі өңірлер мен жекелеген объектілерді бөліп көрсете отырып, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағын қамтитын мониторинг).
   

---

Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесінің шеңберінде қоршаған ортаның жай-күйін бақылау, сондай-ақ талдау үшін сынамаларды іріктеу арнайы құрылған мемлекеттік, аумақтық және жекеменшік бақылау желілерінің пункттерінде жүзеге асырылады. Іріктеліп алынған сынамалардағы ластаушы заттардың құрамын талдау аккредиттелген талдамалық зертханаларда жүзеге асырылады.

Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесінің шеңберінде бақылау желілерін құру қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісіледі.

Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесі:

1. 
   ғылыми зерттеулерді ұйымдастыру мен жүргізу, Қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесінің жұмыс істеуі үшін қажетті және жеткілікті әдістемелік база;
   
2. 
   қоршаған ортаның жай-күйін айқындайтын нормативтерді, оған антропогендік әсер ететін нормаларды, қоршаған ортаның жай-күйін бағалау мен болжау, табиғат қорғау қызметінде басқарушылық шешімдерді шығару және қабылдау жөніндегі жұмыстарды орындау үшін негіз болып табылатын экологиялық қауіпсіздік нормаларын әзірлеу және белгілеу;
   
3. 
   қоршаған орта мен табиғи ресурстар мониторингі бірыңғай мемлекеттік жүйесінің, оның құрылымдық бөлімшелері мен элементтерін құру және жұмысын ұйымдастыру үшін қажетті талаптарды, ережелер мен рәсімдерді регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерді қабылдау және қолданысқа енгізу;
   
4. 
   бақылаудың салыстырмалы нәтижелерін алуға мүмкіндік беретін әдістемелік құжаттарды әзірлеуді және енгізуді ұйымдастыру;
   
5. 
   ақпараттық жүйелердің құрылымдарын, деректер базасының жүйелерін, жіктеуіштерді, деректер сөздіктерін және құжаттардың біріздендірілген нысандарын әзірлеу;
   
6. 
   техникалық қамтамасыз ету;
   
7. 
   талдамалық зертханаларды және мониторинг жүргізуді қамтамасыз ететін басқа да бөлімшелерді аккредиттеуді ұйымдастыру негізінде жұмыс істейді.
   

Қоршаған орта жай күйінің мониторингі мынадай түрлерді қамтиды:

Атмосфералық ауа жай-күйінің мониторингі Қазақстан Республикасының елді мекендерінде атмофералық ауаның ластануының жай-күйіне бақылау жасау жүйесі. Мемлекеттік бақылау бекеттерінің санын және оларды әрбір нақты елді мекенде орналастыруды халық саны, жер рельефі, ластанудың нақты деңгейін ескере отырып, қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган құзыреті шегінде айқындайды.

---

Смотрите также файлы

• Лекция Права на чужие вещи в римском праве Понятие и виды прав на чужие вещи. Понятие и виды сервитутов.docx

• Готовность ребёнка к обучению в школе.ppt

• Справка по итогам проведения внутришкольного контроля за состоянием преподавания английского языка во 26 классах. Цели.docx

• Дисциплина ортодонтия и детское протезирование.docx

• бта дайынды жмысы бойынша малімні жина папкасы Пн малімі.docx