Аутизмі бар баланың мектепте оқуын ұйымдастыру, оларға психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету.
Бала мектеп жасына жеткенде мектеп мекемесін таңдау мәселесі туындайды. Батыс елдерінде аутизмі бар балаларды оқытуға арналаған арнайы мектептер бар. Қазақстанда эмоциялық-ерік бұзылыстары бар балаларға арналған білім беру ұйымдарының ашылуы мүмкін, бірақ мұндай арнайы мектептерді ашудың қажеттілігі екіұшты. Аутизмі бар балалардың негізгі проблемасы қарым-қатынастың бұзылуында болса, олармен жүргізілетін түзету жұмысының мақсаты – әлеуметтік бейімдеу, аутисттерді олар үшін керемет жағдай жасалған күннің өзінде арнайы балабақшада немесе мектепте бір жерге жинап бөлектеу – қарама-қайшы келеді. Сондықтан аутизмі бар балаларды жалпы білім беру кеңістігіне енгізуді, олардың сапалы білім беруде кедергілерді жоюды және әлеуметтік ортада бейімделуін және ықпалдасуын көздейтін процестердің ең тиімді жолы – инклюзивті білім беру болып табылады. Мектеп өміріне аутизмі бар балаларды біріктіруде бірнеше шарттар орындалуы қажет. Оларға жататындар:

1. 
   Баланы мектепке даярлау.
   

Аутизмі бар балалар басқа балалар сияқты мектепте оқу үшін дайындалуы қажет. Баланы мектепте оқуға даярлау кезінде бірнеше дамыту бағыттары бойынша дайындау қажет: ойлау, сөйлеу тілі, эмоционалды-ерік жігері және әлеуметтік – тұлғалық. Мүмкіндігінше баланың мегізгі мектеп дағдылары қалыптасқаны жөн: оқу, санау, жазу. Алғашқы оқу жылында мектептің күн әртібін игеруін, сыныптастарымен және мұғалімдерімен қарым-қатынасқа түсуі мен дұрыс тәртібін қадағалау қажет. Бұл кезде балада кездесетін қиындықтарының бірі – сабақ барысын ұйымдастыруда, жаңа жағдайға бейімделуінде, оқу іс -әрекетінде, мектеп жағдайларын, шарттарын игеруде. Дәл осы тұрғыда баламен жарты жыл бұрын мектепке дайындық сабақтарын жүргізу керек. Баланы мүмкіндігінше бірінші сыныпқа дейін мектепке алып барып, өзінің оқитын сыныбын алдын – ала көрсетіп таныстырған дұрыс. Бірінші қарым-қатынас оң нәтижелі болу үшін баланы алдын-ала мұғаліммен таныстырған жөн. Егер балаға қай орынға отыратынын көрсетсе, немесе оған өзіне таңдауға мүмкіндік берсе өте жақсы әсерін қалдырады.

---

2. 
   Мейірімді қарым-қатынас және эмоционалдық қолдау.
   

Аутизмі бар балаларды мектепте оқытудың тәжірибесі көрсеткендей, мұғалім тұлғасы адамгершілік қасиетке толы болуы қажет, сонымен бірге балалармен қарым-қатынаста адал, шынайы болу – бұл баланы оқуға ұтымды бейімдеудің басты факторы болып табылады. Мұғалімнің бірінші күні мектепке келген баланы қарсы алуына, оған шыдамдылық танытуына және балаға қамқорлық көрсетуіне аутизмі бар баланың тағдыры тәуелді: мектептегі оқуымен қатар баланың мектепте болу мүмкіндігі де байланысты.

Дегенмен аутизмі бар балалар басқа адамдардың сезімін, ойын, олардың қарым-қатынасын түсінуі қиын болса да, өздері ерекше эмоционалды сезіммен ерекшеленеді. Бұл балалар өте сезімталды, эмоционалды қарым-қатынасты өздеріне жақын қабылдайды, олар: мейірімділікті, жақсы және ақ көңілді, сонымен бірге жағымсыз қарым-қатынасты, кейбір балалар мұғалімге сенім артып үйренуі үшін, мұғалім тарапынан ерекше мейірім мен мұғалімге сенім артып үйренуі үшін, мұғалім тарапынан ерекше мейірім мен көңілді қажетсінеді.

3. 
   Мектеп өміріне ойластырылған және нақты ұйымдастырылған жағдайлар.
   

Аутизмі бар балалармен мектеп өміріне байланысты нақты және нақты ұйымдастырылған жұмыс болуы қажет: сабаққа арналған, үзіліске, сыныптан тыс іс-шараларға бағытталған. Арнайы ұйымдастырылған талап мектеп өмірінде дұрыс тәртіпті сезінуге, мектепте болғанын және қиын салттық тәртіпті қолдануға ықпал етеді. Салт жолдары арқылы бала мектеп талаптарынан, тәртібіне бейімделіп, оқуда мақсатты бағыт алады. Аутизмі бар балаларға жұмсақ мінезді болуды үйрету үшін, ақырындап қиындықтан шығу және бірлесіп жұмыс жасауды меңгеруін дамыту үшін, сонымен қатар барынша көптеген мүмкіндіктерді қарастыру қажет.

4. 
   Баланың әлеуметтік, эмоционалдық және тұлғалық дамуына бағытталған жеке психологиялық жұмыс.
   

Балалардың мектепте мәселелерін кәсіби меңгерген, мұғалімдерге және басқа мамандарға түсіндіре алатын, баланың потенциалдық мүмкіндіктерін ашып көрсете білетін жеке көмекшісі – психолог, педагог-ассистент немесе арнайы педагог болуы керек. Бастапқы кезде көмекшінің рөлін бала жеке түзету психологиялық-педагогикалық көмекті алғанын немесе алып жатқан ұйымының психологы немесе арнайы педагогы ұйымдастырады, кейіннен көмекті ұйымдастыру барысын біртіндеп мектеп психологына түсіндіріп психологиялық қолдау мен қорғау қызметін тапсырады.

---

Балаға өз уақытында қосымша жеке көмек те көрсетілуі керек – ол оқу дағдыларының тәртіптеріне сәйкес қарастырылуы қажет. Алғашқы уақытта психолог пен арнайы педагог баламен бірге отырып, оған мектеп тәртібін игеруге, қиындықтарды жеңуге, кедергілердің алдын-алуға көмектеседі. Аутизмі бар балаларға жеке психологиялық көмекті мүмкіндігінше үнемі көрсеткен жөн. Мұндай балалардың көпшілігі өзін бағдарлауда және қоршаған орта жайлы білуде арнайы сабақтарды қажет етеді, басқа адамдар туралы түсінігінде, коммуникативті және бірлесу дағдыларын меңгеруді, тұрмыстық икемсіздікті және әлеуметтік ақаулықты жеңуді талап етеді.

5. 
   Мұғалімнің кәсіби қолдауы.
   

Аутизмі бар балалармен жұмыс жасайтын тәжірибесі аз мұғалімге, аутист баланы жақсы білетін кәсіби мамандар тарапынан қолдау қажет. Көмек тек қана аутист баланы оқытудың ерекше әдістері жайында білім алу ғана емес – олар басқа балалар оқытқандай оқытылады, сонымен бірге баланың мектепте және сабақ іс-әрекетін ұйымдастыру жайында кеңес беріп, ұсыныс жасау. Ең қиыны, мұндай баланы оқыту барысында мұғалімнің тап болатын қиыншылығы – бұл оның тәртіп мәселесі: қозғалып мазасын алу, оқу іс-әрекетін орындауда назарын жинақтау қиындығы, эмоционалды реакциясының сәйкес еместігі (айғай, жылау, күлкі) және т.б. Алдын- ала мұғалімнің бойын үрей және қобалжу билемес үшін, бірінші күннен бастап іс-шараларға кәсіби көмек пен қолдау төмендегідей жүргізіледі:

• 
  Кәсіби маманның аутизмі бар балалар жайында кеңес беруі;
  
• 
  Аутизмі бар балалармен жұмыс істеу әдістерін үйрету;
  
• 
  Психологиялық (психотерапиялық) қолдау.
  

6. 
   Отбасының қолдауы және ата-аналардың мамандармен, мұғаліммен байланысының үйлесімділігі.
   

Аутизмі бар балалардың мектепте жақсы оқуы тек мамандармен балаларға сенім артумен ғана іске аспайды, ол жақын қарым-қатынаста болуымен сипатталады. Балалардың ата-аналары балаларының мектепке алғаш барған уақытында қатты қобалжып, бойларын үрей билейді, ал олар мамандардың қарауында болып, қарым-қатынастың белгілі бір кезеңдерінен өткенін түсінбейді, сондықтан да кейбір ата-аналар балаларының ерекшеліктерін жасырады. Сол себепті мұғаліммен жақын байланыста болудан қашқақтайды, яғни баласының қиын мәселелерін елемеу, оқудың маңыздылығын жоғалтады. Кейбір ата-аналар керісінше, мұғалімнен баласымен жеке сабақтар өтуін сұрап, баласының мектептегі болған әрбір қадамын қадағалайды. Сол себепті ата-ана мен мұғалім жақын серіктестік қарым-қатынаста болуы керек

---

7. 
   Құрдастарының баланы ерекше сыныптасы ретінде қабылдауы және түсінуі.
   

Егер аутизмі бар бала мұғаліммен мейірімді және қызығушылықпен қарым-қатынаста болса, онда дағдыларды тез үйренеді, ал құрдастарымен қарапайым қарым-қатынаста болуда олар үшін белгілі бір қиындық туады. Әдетте балалар тез шаршайды, жалығады сонымен бірге олар мұғалімді ешкіммен бөліскісі, ортақтасқысы келмейді. Тіпті ол балалармен өзара ықпалды қарым-қатынаста болғанымен байланыс төмен деңгейде оқушылармен интенсивті байланыс орнату үшін алдымен үзілісте және сабақ стереотиптері кезінде қатаң түрде анықталған және нақты қарым-қатынасты ұйымдастыру керек. Психологиялық қолдау тек қана аутист балаларға ғана емес, сонымен бірге оның сыныптастарына да қажет. Аутизмі бар баламен жұмыс жасайтын психолог немесе ата- анасы мүмкіндігінше сыныптастарымен кездесіп, оларға жыңа оқушының ерекшеліктерін айтып, онымен көбірек мейірімді және шыдамды қарым-қатынаста болуын сұраған жөн. Сыныптан ақ көңілді және сезімтал баланы таңдап алып, одан осы балаға жеке қорғаушысы әрі көмекшісі болуын өтінген дұрыс.

Мектептегі аутизмі бар балалардың ортақ және басты проблемаларына бұл балалардың коммуникациялық және әлеуметтік өзара әрекетінің қиындығы, эмоциялық-жеке тұлғалық жағының жетілмеуі жатады. Аутист балалар жиі жағдайда болып жатқанның эмоциялық мағынасын, адамдардың арасындағы қатынасты, басқа адамдардың сезімдері мен көзқарастарын түсінбейді. Ол қоршаған ортаны бөлшектеп, нақты, дәл қабылдайды. Оларға жеке оқиғаларды, түрлі жағдайларды бір-біріне салыстыру және оларды біртұтас, өзара байланысқан және өзара шартты суретке біріктіру қиындық туғызады.

Осыншама қиыншылықтарға қарамастан аутизмі бар балалар мектеп өміріне бейімделіп, оқуда ойдағыдай жетістіктерге жетуге қабілетті. Мектепте қиын әлеуметтік жағдайда болу, сонымен бірге қалыпты балалармен бір ортада түсу – мұндай балалар үшін дамуында үлкен жеңіс болып табылады. Мектеп оларға тек қана білім мен дағдыны ғана үйретпей, барлығынан бұрын басқа адамдармен бірге тұруға мүмкіндік береді. Себебі мұндай балалар мектепте шын мәнінде білім алуы қажет.
Қолданылған әдебиеттер:

1. О. Никольская, Т. Фомина, С.Цыпотан «Ребенок с аутизмом в обычной школе» - М.: Чистые пруды, 2006.

---

2. А.К.Ерсарина «Аутизмі бар балаларды мектепте оқыту» мұғалімдерге арналған практикалық басшылық - Алматы, 2011.

3. 
   Баймұханова М.Е. Аутист балаларға психологиялық көмек көрсету.- Алматы, 2011.
   

А.Н. АБДУАЛИЕВА, Талдықорған қаласының

«№2 облыстық психологиялық-медициналық

-педагогтік консультациясы» КММ-ң

педагог- психологы, Талдықорған қаласы.

---

Смотрите также файлы

• Занятие викторина Цель Формирование у детей понятия о здоровом образе жизни, правильном питании.docx

• Тема Развитие системы знаний о государственном управлении.docx

• Тест начат Четверг, 6 апреля 2023, 05 21Состояние ЗавершеныЗавершен Четверг, 6 апреля 2023, 06 12Прошло времени 50 мин. 57 сек. Оценка 6,00 из 6,00 100.pdf

• ты зерттеу жобасы Саба тетін кн.docx

• Законе Гесса, который утверждает, что тепловой эффект реакции определяется A.doc