ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 28.12.2019
Просмотров: 1845
Скачиваний: 6
На сінтаксічным узроўні:
– характэрны складаныя сказы са шматлікімі даданымі часткамі, ускладненыя прыметнікавымі спалучэннямі, дзеепрыметнымі і дзеепры-слоўнымі зваротамі, нярэдка ўвесь тэкст па будове ўяўляе сабой адзін сказ;
– часта ўжываюцца безасабовыя канструкцыі;
– дакладны падзел тэксту на сэнсавыя блокі, звычайна з выкарыстаннем іх назваў і лічбавым афармленнем пунктаў.
Трэба адзначыць, што ёсць некаторыя адрозненні ў выкарыстанні моўных сродкаў у розных падстылях.
У заканадаўчым падстылі шырока выкарыстоўваецца абстрактная лексіка і практычна адсутнічаюць экспрэсіўна-эмацыянальныя моўныя сродкі, ацэначная лексіка. Ацэначныя словы кшталту дармаед, злачынец, злодзей набываюць у юрыдычных тэкстах тэрміналагічнае значэнне. Даволі часта выкарыстоўваюцца антонімы, бо судовыя прамовы адлюстроўваюць супрацьлеглыя інтарэсы, супастаўляюць паняцці: правы і абавязкі, праца і адпачынак, асабісты і грамадскі, ісцец і адказчык, злачынства і пакаранне, усынаўленне дзіцяці і пазбаўленне бацькоўскіх правоў, утрымліваць і налічваць, добраахвотна і прымусова.
Афіцыйна-справавы падстыль мае ўласную адміністрацыйна-кіраўніцкую тэрміналогію: назвы пасад (дырэктар, намеснік, старшыня, сакратар), віды дакументаў (заява, распіска, даверанасць, загад), назвы ўстаноў (ТАА «Трансмет», ЗАТ «Дайнова» і т.п.). У сувязі з тым, што гэты падстыль ужываецца ў розных галінах грамадскай і вытворчай дзейнасці (культура, адукацыя, гандаль, сельская гаспадарка, вытворчасць), у тэкстах падстыля выкарыстоўваецца самая разнастайная тэрміналогія. У службовых тэкстах не ўжываюць сінонімы, мала антонімаў. Часта ўжываюцца абрэвіятуры, розныя сродкі кадыфікацыі (назвы ўстаноў і прадпрыемстваў, марак машын і г.д.).
24.Правапіс вялікай і малой літар.
І Вялікая і малая літары ў назвах дзяржаўных органаў і іншых арганізацый.
1 З вялікай літары пішуцца:
– усе словы ў найменнях вышэйшых органаў заканадаўчай і судовай улады Рэспублікі Беларусь і іншых краін: Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь, Канстытуцыйны Суд Рэспублікі Беларусь, Усекітайскі Сход Народных Прадстаўнікоў, але: Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь, Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь;
– першае слова ў найменнях рэспубліканскіх органаў дзяржаўнага кіравання і іншых арганізацый: Нацыянальная акадэмія навук Беларусі, Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы, Беларускі дзяржаўны музей гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі, Еўрапейскі саюз, Сусветны паштовы саюз, Міжнародны алімпійскі камітэт;
– простыя і састаўныя ўласныя назвы ў складзе ўласных найменняў дзяржаўных органаў і іншых арганізацый: Адміністрацыя Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, Таварыства Чырвонага Крыжа, Міжнародны суд Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, Арганізацыя Паўночнаатлантычнага дагавору (НАТА);
– слова Савет у значэнні органа ўлады: Мінскі абласны Савет дэпутатаў, сельскі Савет дэпутатаў, але: сельсавет;
– словы Дом, Палац, якія пачынаюць найменне ўстановы: Дом культуры, Палац спорту, Палац мастацтваў, але: Зімовы палац, дом адпачынку.
2 З малой літары пішуцца найменні аддзелаў і іншых падраздзялен-няў навуковых і адукацыйных устаноў, іх органаў кіравання, а таксама словы тыпу калегія, вучоны савет, навукова-метадычны савет, савет па абароне дысертацый, факультэт, аддзяленне, сектар, група: вучоны савет, факультэт журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, калегія Міністэрства культуры, але: Агульны сход Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, Аддзяленне аграрных навук Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі.
ІІ Вялікая літара ў назвах дзяржаўных і нацыянальных сімвалаў, рэліквій, дзяржаўных узнагарод, прэмій, грамат, прызоў.
З вялікай літары пішуцца:
– усе словы ў назвах дзяржаўных і нацыянальных, ваенных і культурных рэліквій: Сцяг Перамогі, Крыж Ефрасінні Полацкай, Курган Славы, Помнік Перамогі;
– усе словы ў поўных назвах ордэнаў і медалёў (акрамя слоў медаль, ордэн і ступень): медаль «Залатая Зорка» Героя Савецкага Саюза, ордэн Францыска Скарыны, але: ордэн Дружбы народаў;
– першае слова ў назвах дзяржаўных сімвалаў, дзяржаўных і міжнародных прэмій, грамат, прызоў і інш.: Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь, Міжнародная прэмія Міру, Ганаровая грамата Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь.
ІІІ Вялікая і малая літары ў назвах дакументаў, іх зводаў, унікальных прадметаў, твораў.
1 З вялікай літары пішуцца:
– аднаслоўныя ўласныя назвы і першае слова ў састаўных назвах важнейшых дзяржаўных і міжнародных дакументаў, пагадненняў, актаў Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь і Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, іх зводаў: Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, Статут Вялікага Княства Літоўскага, Усеагульная дэкларацыя праў чалавека, але: распараджэнне Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь;
– аднаслоўныя ўласныя назвы і першае слова ў састаўных назвах прадметаў мастацтва і іншых адзінкавых і ўнікальных прадметаў, твораў, іх зводаў: Дзявятая сімфонія Бетховена, Венера Мілоская, Янтарны пакой, Алмазны фонд, Стары запавет.
2 З малой літары пішуцца агульныя назвы стыляў у мастацтве і архітэктуры: барока, ракако, готыка, ампір, мадэрн.
IV Вялікая і малая літары ў назвах знамянальных падзей і дат, перыядаў і эпох, святаў.
1 З вялікай літары пішуцца:
– аднаслоўныя ўласныя назвы і першае слова ў састаўных назвах падзей і дат, перыядаў і эпох: Варфаламееўская ноч, Адраджэнне, Рэфармацыя, Грунвальдская бітва, Першая сусветная вайна, Другая сусветная вайна;
– аднаслоўныя ўласныя назвы і першае слова ў састаўных назвах дзяржаўных, традыцыйных і рэлігійных святаў: Дзень Канстытуцыі, Дзень Перамогі, Новы год, Свята працы, Дзень ведаў, Таццянін дзень, Радаўніца, Каляды.
2 З малой літары пішуцца назвы родаў і відаў знамянальных падзей і дат, перыядаў і эпох, асобных гадоў, дзён і інш.: імперыялістычная вайна, лютаўская рэвалюцыя, неаліт, залаты век, дзень адчыненых дзвярэй, санітарны дзень.
23.Складанаскарочаныя словы і іх правапіс.
1 У абрэвіятурах скарочаныя часткі пішуцца так, як у адпаведных поўных словах: гарсавет (гарадскі), прафсаюз (прафесійны), Еўрасаюз (еўрапейскі), заапарк (заалагічны), Беллітфонд (беларускі, літаратурны), камбат (камандзір батальёна), лінкар (лінейны карабель).
2 Літарныя, гукавыя абрэвіятуры і абрэвіятуры змешанага тыпу звычайна пішуцца вялікімі літарамі без кропак, злучкоў і апострафаў: БДУ (Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт), ВНУ (вышэйшая навучальная ўстано-ва), УА (установа адукацыі), НАН Беларусі (Нацыянальная акадэмія навук Беларусі), ЗАТ (закрытае акцыянернае таварыства), УП (унітарнае прадпрыемства), ТАА (таварыства з абмежаванай адказнасцю).
Калі да абрэвіятуры дадаецца лічба, то яна пішацца праз злучок: ВАЗ-21, МАЗ-200, МТЗ-82.
Калі абрэвіятура скланяецца, канчаткі пішуцца разам малымі літарамі: у нашым ЖЭСе, працаваў на МАЗе.
Дапускаецца напісанне малымі літарамі агульнавядомых абрэвіятур, калі слова ўспрымаецца як простае: схадзіў у жэс і інш.
Малыя літары могуць уваходзіць у камбінаваныя абрэвіятуры: ЛіМ, БелТА, УП «Белкніга».
3 Напісанне няўласнабеларускіх (запазычаных) абрэвіятур вызна-чаецца па слоўніку; поўны сэнсавы беларускі адпаведнік перадае значэнне такіх запазычанняў, а не расшыфроўвае іх: заўгас (загадчык гаспадарчай часткі), спецназ (атрад спецыяльнага прызначэння), АСУ (аўтама-тызаваная сістэма кіравання), ЮНЕСКА (Камісія Арганізацыі Аб’яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры).
4 У некаторых абрэвіятурах напісанне можа не адлюстроўваць натуральнае вымаўленне: ТЮГ – Тэатр юнага гледача (вымаўляецца [ц’ух]), РІВШ – Дзяржаўная ўстанова адукацыі «Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы» (вымаўляецца [рыўш]).
5 Літарныя абрэвіятуры не трэба блытаць з умоўнымі графічнымі скарачэннямі, якія ўжываюцца на пісьме, але заўсёды чытаюцца поўнасцю.
Скарачэнне слоў рэгламентуецца наступнымі правіламі:
– нельга скарачаць на галосную літару, на ь, на й і на ў;
– пры спалучэнні дзвюх аднолькавых зычных скарачэнне робіцца пасля першай зычнай: насен. фонд;
– пры збегу дзвюх або некалькіх зычных скарачэнне робіцца на апошнюю зычную: народн. творчасць;
– калі імя або імя па бацьку пачынаецца з дыграфа Дз, то ініцыялам выступае толькі літара Д: Дзмітрый Дзмітрыевіч – Д. Д.
Пры графічных скарачэннях ставіццца кропка і захоўваюцца тыя ж знакі і пачатковыя літары, якія ўласцівы поўнаму напісанню: В.-Д.к. (Волга-Данскі канал), чл.-кар. (член-карэспандэнт).
6 Стандартныя скарочаныя абазначэнні метрычных мер пішуцца без кропак: га (гектар), см (сантыметр), кг (кілаграм), км (кіламетр) і інш.
20.Прынцыпы беларускай арфаграфіі.
Арфаграфія – гэта сукупнасць правілаў практычнага пісьма, якія рэгулююць нормы напісання слоў.
Існуюць розныя прынцыпы арфаграфіі. Пад прынцыпам арфаграфіі разумеюць вызначальную, асноўную ідэю, заканамернасць, паводле якой будуюцца і аб’ядноўваюцца ў групы канкрэтныя правілы напісання. У беларускім правапісе выкарыстоўваюцца два асноўныя прынцыпы арфаграфіі – фанетычны і марфалагічны.
Фанетычны прынцып азначае передачу гукаў у адпаведнасці з іх вымаўленнем. У беларускай мове ён прымяняецца ў першую чаргу для перадачы на пісьме ненаціскных галосных, на ім грунтуюцца наступныя правілы: правапіс а, э, о; е, ё, я; правапіс ы, і, й пасля прыставак; правапіс спалучэнняў галосных у запазычаных словах; правапіс галосных у складаных словах; правапіс падоўжаных зычных і інш.
Марфалагічны прынцып азначае аднолькавую перадачу абалонкі марфемы ў моцнай і слабай пазіцыях. На гэтым прынцыпе грунтуюцца правілы: правапіс звонкіх зычных на канцы слова; правапіс звонкіх перад глухімі і глухіх перад звонкімі; правапіс прыставак аб-, над-, пад-, перад-; правапіс зычных на стыку корня і прыстаўкі і інш.
2 З гісторыі пісьменнасці
Пісьменнасць – адно з самых вялікіх вынаходніцтваў чалавека. Але тое пісьмо, якім мы карыстаемся ў наш час, прайшло доўгі шлях трансфармацыі і развіцця.
Першым этапам развіцця пісьма была піктаграфія – пісьмо ў выглядзе малюнка або паслядоўнасці малюнкаў. Ім карысталіся індзейцы Амерыкі, жыхары Афрыкі, абарыгены Аўстраліі, малыя народы Сібіры амаль да ХХ стагоддзя. У наш час захаваліся элементы гэтага пісьма ў выглядзе малюнкаў на дарожных знаках (напрыклад, знак «Асцярожна, дзеці!»), шыльдах крамаў (батон на булачнай), цырульняў (нажніцы), гадзіннікавых майстэрнях (гадзіннік) і г.д. Асабліва зручна карыстацца такімі знакамі, калі чалавек не ведае мовы і знаходзіцца ў іншай краіне.
З развіццём піктаграфічнай сістэмы і набыццём дадатковага сімвалічнага сэнсу малюнкаў пачынае развівацца ідэаграфія – пісьмо паняццямі. Гэта спосаб перадачы мовы, які мы зараз выкарыстоўваем для стварэння рэбусаў. Элементы ідэаграфічнага пісьма ёсць і ў нас: лічбы, навуковыя сімвалы +, =, %, крыж на дарожным знаку «Перасячэнне раўназначных дарог» і інш.
Але такім пісьмо было на пачатку яго развіцця. Паступова малюнкі сталі вельмі абстрактнымі і ператварыліся ў іерогліфы. Самымі старажытнымі сістэмамі ідэаграфічнага пісьма з’яўляюцца егіпецкае, шумерскае і кітайскае. У наш час захавалася толькі кітайскае (іерагліфічнае). Хоць такое пісьмо не адлюстроўвае вымаўлення, але для шматмільённага Кітая, дзе існуе вялікае мноства дыялектаў, іерагліфічная пісьменнасць – вельмі зручны сродак міждыялектных зносін.
Далейшае развіццё прывяло да ўзнікнення фанетычнага пісьма, якое стала перадаваць мову не толькі ў яе граматычным, але і ў фанетычным ладзе. Першым этапам было складовае пісьмо, калі за пэўным знакам замацоўвалася спалучэнне гукаў – склад. Такім было пісьмо ў Старажытнай Індыі. Гэты прынцып пісьма выкарыстоўваюць і ў сучасных японскай, карэйскай, в’етнамскай мовах. Другім этапам было ўзнікненне літарнага пісьма ў Фінікіі, але ў ім перадаваліся толькі зычныя гукі. Ад фінікійскага алфавіта пайшло арабскае пісьмо, якое налічвае 28 літар, акрамя таго, існуюць надрадковыя знакі для абазначэння кароткіх галосных гукаў.
22.Аканне і яканне ў беларускай мове. Правапіс галосных у складаных словах.
1 Галосныя гукі [о], [э] ў ненаціскным становішчы чаргуюцца з [а]: дом – дамы, мова – маўленне, цэгла – цагляны, шэпт – шаптаць.
2 Незалежна ад паходжання гук [о] ў ненаціскных складах вымаўляецца як [а], што перадаецца на пісьме: гара, колас, Сакрат, электарат, харэаграфія.
Не падпарадкоўваюцца аканню словы са спалучэннямі ро, ло, якія чаргуюцца з ры, лы: кроў – крыві – крывавы, дровы – дрывотня, крошка – крышыць, бровы – брыво, гром – грымоты – грымець, брод – брысці, глотка – глытаць.
3 У словах славянскага паходжання і запазычаных словах, цалкам адаптаваных у беларускай мове, галосны [э] ва ўсіх ненаціскных складах чаргуецца з [а] і абазначаецца на пісьме літарай а: стрэхі – страха, шэры – шарэць, чэргі – чарга, майстэрня – майстар.
Ва ўласных імёнах са славянскай лексічная асновай і ў даўно запазычаных словах з неславянскіх моў у ненаціскных складах гук [э] падпарадкоўваецца агульным правілам акання – пасля цвёрдых зычных ён чаргуецца з [а] і абазначаецца на пісьме літарай а: Беразіно, Чарапавец, Чалюскін, літара.
4 Перадача на пісьме [э] ў іншых запазычаных словах у ненаціскных складах асновы вызначаецца наступнымі правіламі:
– у пачатку слова [э] перадаецца на пісьме літарай э ў адпаведнасці з беларускім літаратурным вымаўленнем: эканомія, экзамен, экватар. Літара э пішацца пасля прыставак і ў другой частцы складанага слова: праэкзаменаваць, трохэлементны, квінтэсэнцыя;
– пасля шыпячых, р, д, т і цвёрдага ц пішацца э: жэтон, Жэнева, рэклама, рэактар, дэталь, тэорыя, ордэн, тэарэма, цэвіта.
5 У запазычаных словах напісанне э і а пасля зычных, акрамя шыпячых, р, д, т і цвёрдага ц, вызначаецца па слоўніку: панэль, але: шынель.
6
Ненаціскныя фіналі -эль,
-эр
у запазычаных словах пішуцца як
-аль,
-ар:
шніцаль,
шпаталь, карцар, форталь, лідар, камп’ютар,
пэйджар, эспандар, тэндар, ордар, менеджар,
фарватар, альма-матар,
ва ўласных імёнах передаюцца нязменна:
Ландэр,
Одэр, Пітэр, Юпітэр.
5 Перадача якання на пісьме
1 Галосныя е, ё ў першым складзе перад націскам абазначаюцца на пісьме літарай я: землі – зямля, зелень – зялёны, песня – пясняр, дзевяць – дзявяты, сем – сямнаццаць, дзесяць – дзясяты, восем – васямнаццаць.
У іншых ненаціскных складах е захоўваецца: возера, восень, леснікі, высветліць, векавечны, цемень.
2 Літара я пішацца ў першым складзе перад націскам у імёнах, прозвішчах і геаграфічных назвах са славянскай лексічнай асновай і ў даўно запазычаных словах з неславянскіх моў: Бялынічы, Аляксандр, Сяргей, Бялінскі, каляндар, сяржант, Яфім.
3 Заўсёды захоўваецца е ў першым складзе перад націскам пасля заднеязычных г, к, х: герой, Герасім, кераміка, кефір, Херсон.
4 Часціца не і прыназоўнік без заўсёды пішуцца з літарай е: не быў, не ідзе, не браў, без прычыны, не без работы.