Эвкалипт (Eucalyptus) – мирта тұқымдасына жататын мәңгі жасыл бұта не ағаш. 500-дей түрінің барлығы дерлік Австралия мен Тасманияда (тек 2 – 3 түрі ғана Оңтүстік-Шығыс Азияда) кездеседі. Биіктігі 80 – 100 м-ге дейін жетеді, діңі өте мықты. Ағаш қабығы түрлеріне қарай тегіс, талшықты, қабыршақты және қатпарлы болып келеді.Жапырақтары алғашқыда – ұзынша, кейін қандауыр тәрізді болып, жарық көзіне параллель орналасады, сондықтан Эвкалипт ормандары ашық, жарық болады. Гүлдері қос жынысты, ақ, сары немесе қызыл түсті, шатырша гүлшоғырына топталған немесе дара өседі. Оларды ара, сона, құстар және қолқанаттылар тозаңдандырады. Күлте және тостағанша жапырақшаларының пішіні қанат тәрізді, олар ағаш гүлдене бастағанда түсіп қалады. Жемісі – қорапша, тұқымы ұсақ. Жарық сүйгіш өсімдік, 500 жылдай өсіп тұрады. Эвкалипттің сүрегі берік, ауыр, ақ түстен күрең қызыл түске дейін болады, оны құрылыста, қағаз жасау өнеркәсібінде қолданады. Жапырағының құрамында эфир майы бар, сондықтан оларды медицинада және парфюмерияда пайдаланады. Эвкалипт ағашы өте тез өседі, 15 жылда оның биіктігі 15 – 20 м-ге жетеді, сондықтан олар субтропиктік және тропиктік аймақтарда мәдени түрде (топырақ бекіту үшін) көп өсіріледі. Эвкалипт орманы суды көп буландыратындықтан, батпақты аймақтарды құрғатады.
46. Дәрілік өсімдіктер және олардың тағамдық маңыздылығы. Асқабақ және таңқурайдың химиялық құрамы мен биологиялық ерекшеліктері

Дәрілік өсімдіктер (лат. plantae medicinalis), шипалы өсімдіктер – медицинада және мал дәрігерлігінде емдеу және аурудың алдын алу мақсатында қолданылатын өсімдіктер. Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеті олардың құрамында стероид, тритерпен, алкалоид пен гликозидтердің, витаминдердің, эфир майлары мен тұтқыр заттар сияқты түрлі химиялық қосылыстардың болуына байланысты. Қазақстанда өсетін алты мыңнан астам өсімдік түрінің бес жүздей түрі дәрілік өсімдіктерге жатады.Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі.Дәріні көбінесе жабайы өсімдіктерден алады .Дәрілік өсімдіктер кептірілген шөп, тұнба, қайнатынды, шай, ұнтақ, т.б. түрінде қолданылады. Дәрілерді дайындау үшін шикізат ретінде пайдаланылатын дәрілік өсімдіктер бөлек іріктеледі. Дәріні, көбінесе, жабайы өсімдіктерден алады. Көптеген өсімдіктердің емдік қасиеттері бар. Оларды дәрілік өсімдіктер дейді. Осы заманғы кейбір ең таңдаулы дәрілер жабайы шөптерден жасалған.

---

Соған қарамастан адамдар пайдаланып жүрген дәрілік шөптердің бәрі бірдей медициналық тұрғыдан өз бағасын алған жоқ, ал ондай шөп қолында барлар кебіне оны қате пайдаланады. Өз өлкеңіздегі осындай шөптерді зерттеуге тырысыңыз және қайсысының емдік қасиеті бар екенін анықтаңыз. Кейбір дәрілік шөптер, егер оларды ұсынылғанынан артық мөлшерде қабылдаған жағдайда, өте улы келеді. Бұл орайда, осы заманғы дәрілер әлдеқайда қауіпсіз, себебі олардың мөлшерін оңай анықтауға болады

Асқабақтар тұқымдасы (лат. Cucurbitáceae) – қос жарнақты бір және көп жылдық шөптесін өсімдіктер тұқымдасының ғылыми атауы. Кейде бұта не кішігірім ағаш түрінде өседі.

90 туыс, 700 түрді біріктіреді. ТМД елдерінде табиғи 29 және мәдениетті түрлерінен 5 туыс түрлері, Қазақстанда – 4 туыс, 6 түр өсіріледі. Асқабақтар ылғалды және қоңыржай құрғақ Азия, Африка және Американың тропикаларында өседі. Қоңыржай климатты елдерде шектеулі түр сандары кездеседі, олар асқабақ, қияр, қауын сорттарының түрлерімен белгілі. Асқабақтар - өрмелегіш өсімдіктер, жапырақтары кезекті, жай, саусақ салалы жүйкеленген. Әрбір жапыраққа сол буыннан қарама-қарсы бұтақталған немесе бқұтақталмаған шығу тегі сабақ мұртшалары қандай да бір тіректі шырмала өседі.

Гүлдері актиноморфты, дара жынысты, бір үйлі, кейде қос үйлі. Гүл қоршауы қосарлы, бес мүшелі, тостағаншасы азды көпті кіріккен; күлтелері біріккенкүлте. Аталық гүлдерінде андроцейі 2 аталықтан, олардың 4-нің жібі жұбымен өседі. Аналық гүлде аталықтары редукцияланған. Гинецейі ценокарпты, 3 кіріккен жемісжапрақшадан түзілген. Түйіні төменгі, бір ұялы, үш қабырғала плаценталы. Тұқымбүрі көптеген. Бағаналары кіріккен, бірақ аналық аузы жемісжапрақшаларының санына тең.

Көптеген асқабақтардың құрамында әртүрлі физиологиялық әсері бар кукурбитацин заты болады. Тұқымдас жемісі тамаққа қолданылатын бақшада өсетін түрлерімен бағалы. Өкілдері: қарбыз, қауын, асқабақ, люффа. Көкөністік өкілі – қияр

Асқабақтар тұқымдасының Қазақстанда 9 туысы, оның ішінде қауын, қарбыз, асқабақ, қияр, сәнқабақ, қабақ қолдан егілсе, ал атпақияр, итжүзім, қоңыраусары жабайы түрде өседі. Асқабақтар тұқымдасы бағалы бау-бақшалық, тағамдық, сондай-ақ мал азықтық, дәрілік, сәндік өсімдіктер болып бөлінеді. Кейбір түрлерінің тұқымдарынан тағамдық және техникалық май алынады, ал кейбір түрлерінен арнайы ыдыстар (ожау, т.б.) жасалынады

Таңқурай (лат. Rubus idaeus)- раушангүлділер

---

 тұқымдасының бір түрі. Биіктігі 1—3 м, сабағы тікенді, жапырағы қалың, атпа тамырлы, көп жылдық шала бұта. Жемісі сүйекті, түсі қызыл, сары. Жемісінің құрамында қант, пентон, органикалық қышқылдар, С, А, В витаминдері, хош иісті заттар бар. Жемісін жеуге және тосап, шырынсу, шырын, шарап, т.б. дайындауға пайдаланады

Таңқурай құрамында адам ағзасы үшін пайдалы заттар өте көп, атап айтқанда: аскорбин қышқылы, глюкоза, органикалық қышқылдар, спирттер, кетондар, ақуыздар, пектиндер, азот қоспалары, илік заттар,С, А, В топ дәрумендері. Таңқурайдан жасалған қайнатпаны дене қызуын түсіруге, несеп жүргізуге, бүйрек тасын шығаруға, іш ауруына, қант диабетіне, өт айдауға пайдаланады. Гемоглобин мөлшерін арттыру, қан тоқтату, суық тигенде дене қызуын басуға, іш тоқтатуға, қан аздыққа, жүйке ауруларына, бронхитке, жөтелге қарсы қолданады. Таңқурай жемісін табиғи қалпында немесе кептірілген күйінде қайнатып, сусын жасап, қыста тұмау кезінде пайдаланады. Әсіресе, тибет медицинасында таңқурайдың жапырағы, жемісі және сабағы қолданылады. Жапырақтарын бұқтырып шайдың орнына ішеді. Сонымен қатар таңқурайдан тосап, сусын, шырын, джем жасайды. Кондитерлік тағамдарға қосады.
47. Бал өнімдері алынатын өсімдіктерге жалпы сипаттама. Бал алынатын өсімдік түрлері: Қарамық - (Fagopyrum- гречиха), беде (Trifolium repens- Белый клевер) өсімдігінің химиялық құрамы

Ара балы, бал — жоғары калориялы дәмді, диеталық тағам.

Жұмысшы бал арасының гүлді өсімдіктердің шырынынан өңдеп шығарған өнімі, қоймалжың, тәтті сұйық. Ара балы бір шырынды және көп шырынды болып бөлінеді. Бір шырынды бал – тек өсімдіктің бір түрінен ғана жиналған шырын. Оны өсімдіктің түріне (қарақұмық балы, жөке ағаштың балы, т.б.) қарай атайды. Көпшырынды бал – өсімдіктердің бірнеше түрінен жиналған шырын. Мұндай балды табиғи бал беретін өңірлерге байланысты (дала балы, тау балы, бақ балы, т.б.) әртүрлі атайды. Балдың химиялық құрамы шырын жинаған өсімдіктердің түріне, топырағына, ауа райының жағдайына және балдың түрлеріне байланысты болып келеді. Ара балының сапасын негізінен хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдылығы, қоректік және жабысқақтық қасиеттері арқылы ажыратылады.

Бал – қуаты жоғары тамақтық азық. Оның 1 кг-ы 3250 кал. қуат береді. Бал адам организмін витаминдермен, ақуызбен, ферменттермен, т.б. тіршілікке қажетті заттармен байытады. Сондай-ақ балды асқазан, бауыр, бүйрек, жүрек, өкпе, жүйке ауруларын емдеуге және суық тигенде қолданады. Ара

---

балын косметикада, дәрі жасау өндірісінде пайдаланады. Балды құрғақ, жақсы желдетілген бөлмеде 5^оС-тан 10^оС-қа дейінгі температурада сақтайды

Беде ^[1](Тrіfolіum) – бұршақтар тұқымдасына жататын көп жылдық кейде бір жылдық шөптесін өсімдіктер. Солт. жарты шардың қоңыржай белдеулерінде, сирек Оңт. Америка мен тропиктік Африкада кездесетін 200-ге жуық түрі белгілі. Республиканың барлық жерінде, шалғындықтарда, ойпаң жерлерде, өзен, жол бойларында, тау бөктерлерінде өседі. Жиі тараған түрі – қызылбас беде (Т. pratense). Оның биікт. 15 – 50 см-дей, сабағы жұмыр, тамыры жуан болады. Жапырағы күрделі, 5 – 9 жапырақшалары бар. Гүлі ұсақ қызыл, қызғылт, сары не ақ түсті, шар тәрізді домалақ немесе сопақша келген шашақ гүлшоғырға топталған. Жемісі – бұршақ, оның 1 – 2, кейде 3 – 6 дәні бар. Мамыр – тамыз айларында гүлдейді. Б-ні таза күйінде немесе еркек шөппен, бидайықпен, тарғақшөппен қосып себеді. Бұл жағдайда ол мол өнім береді әрі мал сүйсініп жейді. Б-нің құрамында протеин, каротин, витамин, азотсыз заттар, клетчатка, май, күл және фосфор көп болады, жылына 3 – 4 рет орылады. Б-нің топырақтың сортаңданбауына, эрозияға қарсы күресте тигізетін әсері зор, сонымен қатар гүлдеген кезінде одан жақсы бал жиналады.

48. 
    Бал өнімдері алынатын өсімдіктерге жалпы сипаттама. Бал алынатын өсімдік түрлері: Кенешөп (Сannabis- канопля), көк гүлкекіре (Centaurea cyans- Василек синий) өсімдігінің химиялық құрамы
    

Бал Бал-көзі жануардың баласы болып табылатын бал-бұл өсімдіктердің жапырақтарында, жапырақтарда тіршілік ететін жәндіктерді шығару процесінде немесе температураның күрт өзгеруіне байланысты алынған бал шырыны кезінде жиналатын торлы сұйықтық. Бал шырынынан айырмашылығы, бал құрамында микроорганизмдердің дамуын болдырмайтын фитонцидтер мен басқа заттар жоқ. Бал балында инвертті қанттар аз, дисахаридтер 3 есе және декстриндер үш есе көп. Қышқылдығы жоғары [2]. Гүлді бал-әр түрлі түсті балшырындар мен тозаңдардан тұратын ара шаруашылығының өнімі. Мұндай балды аралар жинау мамырдан басталып қыркүйекке дейін жалғасады

---

Егістік кене шөп (лат. Cánnabis satíva) - қарасора тұқымдасына жататын өсімдіктердің жалғыз түрі (Cannabaceae).

Қазіргі уақытта есірткінің таралуын болдырмау мақсатында әлемнің көптеген елдерінде өсіру қатаң реттеледі.

Қарасора тұқымында негізінен қанықпаған май қышқылдарының (линол, линолен және май) глицеридтерінен тұратын 30-38% май майы бар. Ақуыздар, аминқышқылдары (гликол, аланин, валин, лейцин, изолейцин, фенилаланин, треонин, тирозин, аспаргин қышқылы, тригонеллин, оксипролин және басқалары), көмірсулар, квебрахт спирті, фенол қосылыстары (каннабинол және каннабидиол) және алкалоидтардың іздері де табылды

Тарының ботаникалық сипаттамасы, түрлері мен өсіру тәсілдері. Дəннің құрылысы жəне химиялық құрамы

Балдың химиялық құрамы мен қасиеттері. Балдың адам өміріндегі маңызы

Көк гулкекіре гүлі-сипаттамасы, қасиеттері, қолданылуы, таралуы, қарсы көрсетілімдері. Дәрілік өсімдіктердің толық энциклопедиясы! ! ... Химиялық құрамы. Жүгері гүлдерінің құрамында антоцианин гликозидтері (цианидин және пеларгонидин диклюкозидтері), флавон гликозидтері (апигенин, лютеолин туындылары), флавонолдар (кверцетин глюкозид, 3-метил-кемпферол, рутин, цикорн), С дәрумені, каротин, таниндер, эфир майы, шырыш, полиацетилен қосылыстары, макро - және микроэлементтер (мыс жинайды, селен, мырыш). антоцианиндер: цианин, пеларгонидин гликозидтері, сондай-ақ апигенин, лютеолин, кверцетин және кемпферол туындыларымен ұсынылған флавоноидтар. Сонымен қатар, кумариндер (цикорнин), таниндер, аздап эфир майы, ащы гликозидтер бар.

48. 
    Тарының ботаникалық сипаттамасы, түрлері мен өсіру тәсілдері. Дәннің құрылысы және химиялық құрамы
    

Тары астық туыстастарының ішіндегі ең көп тарағаны. Дүние жүзінде оның 71 туыстасы, олардың 1400 түрі бар. СССР- де оның 31 түрі тараған. Тары туыстасының экономикалық маңызы өте зор. Бұл туыстастың төрт жүзден астам түрі бар. Олардың бір түрі - адамға тамақ боларлықтай дән, екіншісі -мал мен құс үшін азық, ал үшіншісі - спирт береді. Қағаз өндірісі үшін жақсы материал болатын түрі де жоғары бағаланылады. Тары туыстастың барлық түрі дерлік жұғымды мал азығы болып табылады. Дегенмен олардың бірқатары мәдениеттендірілген. Тарының тау беткейлері мен құмдарды жымдастырып, біріктендіре түсуге қолданылатын түрі де бар.

Тары дәнінде химиялық заттардың болуы ең алдымен оның сортының ерекшелігіне және өсірілу жағдайына байланысты болып келеді. Көптеген зерттеулер бойынша басқа да дәнді дақылдар сияқты , тары дәнінің химиялық құрамы географиялық факторларға сай өзгеріп отырады. Тарының батыстан шығысқа немесе солтүстіктен оңтүстікке қарай жылжып қоныс аударуына байланысты оның құрамындағы белок көбейе түседі де, крахмалы біртіндеп азая бастайды. Солтүстік аудандарда өсірілген тары дәнінде суда еритін белок пен сілтіде еритін белоктың басымдылығы , ал спиртте еритін белоктың шамалылығын ғылыми зерттеулер дәлелдеген

---

Смотрите также файлы

• 3 Криптографические методы защиты информации. (4 ак ч.) 3.docx

• Отчет по лабораторной работе 5 Химическое равновесие Выполнил студент группы нгдсз222 Соколов Г. В.docx

• По ктп рабочей программы.docx

• Р еферат.doc

• 1. Составляется список факторов, влияющих на размещение производства.docx