Тары – Panicum miliaceum L. ( Pоaceae тұқымдасына жатады, тарылық трибе(Paniceae R. Br.) бұлардың 80 тұқымдық түрлері бар. Ең кеңінен таралғаныPanicum L., бұның 500-ге тарта түрлері бар. Олардың көпшілігі азықтықболып саналады, ал кейбіреуі мәдени дақыл болып егіледі.( P.virgatum,P.Мaximum т.б.) P.Obtusum, P. repens түрлері құмды және тау баурайларынбекітеді. Оңтүстік-Шығыс Азияда, Индияда жіне Закавказьеде дәндік дақылретінде P. miliare Lam. Түрі өсіріледі. Дақыл ретінде кеңінен таралғантүрі P. miliaceum L.-кәдімгі тары, шашақты егістік дақыл. 

Тары дәнінде химиялық заттардың өзгеруіне географиялық фпкторлармен бірге, метереологиялық жағдайлар, әсіресе, топырақтың тығыздылығы әсер етеді. Құрғақшылық жылдары дәнде белок тым көбейіп кетеді. Сондай- ақ , онда B1 витамині және дән крахмалындағы амилоздар молаяды да , крахмалдың өзі азаяды.

48. 
    Балдың химиялық құрамы мен қасиеттері және адам өміріндегі маңызы
    

Ара балының химиялық құрамы шырын жинаған өсім-діктердің  түріне, ол өскен топыраққа, сол жердің ауа-райының жағдайына және балдың түрлеріне тығыз байланысты.Гүл балының құрамында 12-13 пайыз су, 0,4 пайыз белок, 0,3 пайыз көмір сутегі, глюкоза, жүзім қанты, сахароза, мальтоза, т.б. бар. Және де В3, В5, А, С, Н, Е, К дәрумендері, минералды тұздар, ферменттер, сондай-ақ, химиялық элементтер (калий, кальций, фосфор, хлор, күкірт, натрий, темір, марганец, мыс, т.б.) кездеседі. Бұлардан басқа алма, жүзім, қымыздық тә-різді қышқылдар да болады. Ара балының сапасын, негізінен, хош иісі, дәмі, түсі, тығыздығы, ылғалдығы, қоректік, жабысқақтық қасиет-тері арқылы анықтайды. Ара балының қуаты жоғары. Оның 1 келісі 3150 кал қуат береді. Ара балы адам ағзасын дәрумендермен, белокпен, ферменттермен тағы да басқа тіршілікке қажетті заттармен байытып, қамта-масыз етеді. Балды құрғақ, жақсы желдетілген бөлмеде 5 градустан 10 градусқа дейінгі температурада сақтайды.

 Мамандардың айтуынша, балдың адам денсаулығы үшін пайдасы көп. Атап айтқанда, бал қан құрамын жақсартады, ішкі ағзалардың қызметін жандандырады, иммунитетті арттырады, дененің физиологиялық қызметін, күш-қуатын қалыпқа келтіреді. Мидың жұмысын жақсартады, тыныс алу жолдарын артық өңезденуден сақтайды. Ол сондай-ақ жүрек-қан тамырлары ауруына, бауырға, бүйрекке, ішек-қарын жолына, суық тиюге, радикулит пен өтке пайдалы. 

---

Балды құрт ауруына, ұйқысыздыққа, бас ауруына, қан қысымына, асқазан жарасына, тіпті күйікке де ем ретінде пайдалануға болады. Балдың сондай-ақ аллергияға, бактерияға, қабынуға қарсы да қасиеттері анықталған.

48. 
    Қантты дақылдарды өсіру технологиясы және тамыр жемісті өсімдіктердің түрлері мен биологиялық құндылығы
    

Қант қызылшасын өсіру - көп уақытты қажет ететін процесс... Егіс үшін топырақты көктемде немесе күзде дайындайды. Осыған:

Күзде тыңайтқыштар енгізіліп, топырақты 30 см тереңдікке дейін жыртады, арамшөптерді таңдайды.

1. 
   Көктемде оларды тырмалап, 8 см тереңдікке дейін өңдейді.
   
2. 
   Тұқымдар жылы суға малынған.
   
3. 
   Бороздар бір-бірінен 50 см қашықтықта отырғызу үшін жасалады. Ауа температурасы +8 градус - 12 градус және топырақ температурасы +6 градус болған кезде тұқымдар 5 см тереңдікке себіледі.
   
4. 
   Себуден кейінгі алтыншы күні учаске тырмаланады.
   
5. 
   Алғашқы қашу пайда болған кезде топырақ 5-7 см тереңдікте қопсытылады.
   
6. 
   Көшеттер жұқарады. Күшті өсімдіктерді қалдырыңыз.
   
7. 
   Топырақ мезгіл-мезгіл қопсытылып, суарылады.
   
8. 
   Жинау.
   
9. 
   Сақтау үшін кепілге қойылған немесе бизнесте қолданылады.
   

Тамыр дақылдары-өсімдіктің қоректік заттарды сақтайтын бөлігі, көбінесе тамыр жүйесімен байланысты, атаудың бірінші бөлігі. Жемістер емес, атаудың екінші бөлігі биологиялық тұрғыдан дұрыс емес, бірақ дәстүрлі. Ауыл шаруашылығында тамырлы дақылдар қуатты шырынды жер асты мүшелері үшін арнайы өсірілген өсімдіктер (тамырлы өсімдіктер), сондай-ақ нақты жиналған және жейтін және мал азығы үшін пайдаланылатын бөліктер деп аталады. Тамыр дақылдарының қалыптасуына негізгі қашу (базальды бөлік), гипокотил және өсімдіктің негізгі тамыры қатысады.

Шырын құрамында витаминдер, органикалық қышқылдар, микроэлементтер, пайдалы экстрактивті заттар болады.Тамыр дақылдарына келесі өсімдік дақылдары жатады: сәбіз, қызылша, шалғам, шалғам, балдыркөк, ақжелкен, ақжелкен, желкек, репа және рутабага.Олардың құрамына су, ақуыздар, қант, крахмал, талшық және органикалық қышқылдар кіреді.тамыр дақылдары.Тамыржемістер тамақтануда маңызды. Олар алғашқы тағамдар мен гарнирлерді дайындауда қолданылады. Ащы тамыр дақылдары – ақжелкен, балдыркөк, ақжелкен-консервілеуде.

---

48. 
    Крахмалды дақылдарға жалпы сипаттама, түрлері мен биохимиялық құрылымы
    

Крахмал дақылдары-крахмал өндіру үшін шикізат ретінде қызмет ететін немесе құрамында крахмал мөлшері жоғары тағамдық мақсаттағы дақылдар тобы жатады ... Крахмал дақылдары-крахмал өндірісі үшін шикізат ретінде қызмет ететін немесе құрамында крахмал мөлшері жоғары тағамдық мақсатта қызмет ететін дақылдар тобы. Крахмал дақылдары көбінесе қант дақылдарымен біріктіріледі.

Негізгі крахмал дақылдары-картоп, жүгері, әлемнің көптеген ауылшаруашылық аймақтарында кеңінен өсіріледі. Сондай-ақ, ям, жеуге жарамды маниок (түйнектерде 20-40% крахмал), саго пальмасы (бір магистральдан 110-160 кг крахмал жейді) және т.б. крахмал өсімдіктері (ям, кассава, ямс, таро, картоп және т. б.) тропиктік және субтропиктік аймақтардың маңызды азық-түлік және техникалық дақылдары болып табылады.

Қарқынды мәдениеттегі крахмалоноздардың өнімділігі 100 т/га-дан асады .... Крахмалды тропикалық дақылдардың ішінде эндемикалық түрлер бар, олар әлемдік егіншілікте кең таралмаған, бірақ ұзақ уақыт бойы жекелеген елдерде өсіріліп келеді және өте құнды азық-түлік, жем-шөп және техникалық қасиеттерге ие. Мұндай өсімдіктерге канна , маранта , ока, улуко және Аню — Оңтүстік Американың түйнек өсімдіктері жатады .

48. 
    Крахмалды дақылдардың түрлері мен олардың ауылшаруашылығындағы маңыздылығы
    

Крахмал дақылдары-крахмал өндіру үшін шикізат ретінде қызмет ететін немесе құрамында крахмал мөлшері жоғары тағамдық мақсаттағы дақылдар тобы жатады ... Крахмал дақылдары-крахмал өндірісі үшін шикізат ретінде қызмет ететін немесе құрамында крахмал мөлшері жоғары тағамдық мақсатта қызмет ететін дақылдар тобы. Крахмал дақылдары көбінесе қант дақылдарымен біріктіріледі.

Негізгі крахмал дақылдары-картоп, жүгері, әлемнің көптеген ауылшаруашылық аймақтарында кеңінен өсіріледі. Сондай-ақ, ям, жеуге жарамды маниок (түйнектерде 20-40% крахмал), саго пальмасы (бір магистральдан 110-160 кг крахмал жейді) және т.б. крахмал өсімдіктері (ям, кассава, ямс, таро, картоп және т. б.) тропиктік және субтропиктік аймақтардың маңызды азық-түлік және техникалық дақылдары болып табылады.

Қарқынды мәдениеттегі крахмалоноздардың өнімділігі 100 т/га-дан асады .... Крахмалды тропикалық дақылдардың ішінде эндемикалық түрлер бар, олар әлемдік егіншілікте кең таралмаған, бірақ ұзақ уақыт бойы жекелеген елдерде өсіріліп келеді және өте құнды азық-түлік, жем-шөп және техникалық қасиеттерге ие. Мұндай өсімдіктерге канна , маранта , ока, улуко және Аню — Оңтүстік Американың түйнек өсімдіктері жатады .

---

К. к. - картоп, жүгері, мн-да кеңінен өсіріледі. әлемнің егіншілік аудандары. Сондай — ақ, тәтті картоп, жеуге жарамды маниок (түйнектерде 20-40% крахмал), саго пальмасы (бір магистральдан 110-160 кг крахмал алынады) және т.б. басқа сөздіктерде "крахмал дақылдары" дегеніміз не: - крахмал дақылдары, тіндерде крахмалдың едәуір мөлшерін жинайтын және оны алу үшін қолданылатын өсімдіктер.

54. Эфирлі майлы өсімдіктер. Хош иісті май беретін өсімдіктер: кориандр (əшкөк) мен анистің химиялық құрамы мен ауыл шаруашылығындағы маңызы

Эфир майлары– ұшқыш органикалық қосылыстардың құраушысы көп қоспасы; тамақ өнімдерінің хош иісін құрайды. Оның құрамында көмірсутектер, әсіресе терпендер, спирттер, фенолдар, альдегидтер, қышқылдар, күрделі эфирлер, сондай-ақ кейбір гетероциклді қосылыстар болады. Эфир майлары көптеген өсімдіктерде кездеседі және олардың бәрінде де эфир майларына тән ерекше иісі болады. Эфир майлары спирт, эфир, бензолда ериді, суда нашар, көбісі іс жүзінде ерімейді. Эфир майлары өсімдіктердің 150 – 200-ге жуық түрлерінен алынады. Олардан 500-ден аса қосылыстар бөлініп алынды, жеке эфир майлары құрамында 5 – 20 түрлі қосылыстар болады. Эфир майлары өсімдіктердің жапырағы, сабағы, гүлі, тамыры, т.б. органдарында бос күйінде немесе гликозидтер түрінде болады. Олар өсімдіктерден су буымен айдау, төмен температура да қайнайтын еріткіштермен шаю және т.б. әдістер арқылы алынады. Эфир майлары қалыпты температура да мөлдір, оңай қозғалатын немесе тұтқыр, түссіз немесе сары, жасыл, қоңыр сұйықтық. Ауада жарық әсерінен тез тотығады, шайырланады және өзінің иісін өзгертеді.

Күнзе, кориандр (лат. Coriandrum) – шатыршагүлділер тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдіктер туысы.Жерорта т. маңында кездесетін 2 түрі белгілі. Қазақстанда қолдан өсірілетін 1 түрі – мәдени күнзе (С. satіvum) бар. Оның биіктігі 30 – 70 см, тамыры жіңішке, жіпше иретіліп жатады. Сабағы қатпарланған. Төменгі жапырақтары тұтас немесе үшке бөлінген, ал жоғарғылары – қауырсынды тілімденген. Тостағанша жапырақшалары үш бұрышты тісті, күлтелері ақ түсті, екі қалақты. Гүлдері дара жынысты, 10 – 15 гүлі бірігіп, шатырша гүлшоғырын құрайды. Шатыршалары 4 – 5 сәулелі. Маусым – шілде айларында гүлдеп, шілде – тамызда жеміс салады. Жемісі шар тәрізді домалақ. Жас бұтағын дәм-татымдық ретінде (кинза) тағамға қосады. Күнзенің жемісінің құрамында 1,18% эфир майы бар. Жемісін қайнатқаннан кейін эфир майының құрамында 18%-дай жоғары сапалы май пайда болады, оны сабын қайнатуда пайдаланылады. Майын бөліп алғаннан кейінгі күнжарасы құнарлы мал азығы ретінде малға берілед, Кориандр (кинза) құрамы: майлар-4,78 г, ақуыздар-21,93 г, көмірсулар-52,10 г, су-7,30 г, күл-14,08 г. қанттың жалпы мөлшері-7,3 г, талшық-10,4 г, крахмал-н/д. холестерин мөлшері-0,0 мг, транс майлар - 0,0 г. Кориандр (кинза)- ақуыздар, майлар, көмірсулар (BJU). 100 г кориандр (кинза) құрамында ақуыздың тәуліктік мөлшерінің 29%,

---

майлар — 6% және көмірсулар — 17% бар.

Кәдімгі Анис, жай Анис немесе Анис жамбас (Pimpinella anisum) - Жерорта теңізі мен Таяу Шығыс дәмдеуіштерінің шөптесін бір жылдық түрі. Қолшатырлар тұқымдасына жататындығын Гүлдену оңай болжайды. Бұл "библиялық" өсімдіктердің бірі. Анисті пайдалану туралы дәлелдер тас дәуіріндегі қазбалардан табылды, бірақ ол эллиндік дәуірде өте танымал болды.Анис жемістерінде майлы май, эфир майы бар, оның құрамына анетол, метилхавикол, анис альдегиді, ацетальдегид, анис кетоны, анис спирті және анис қышқылы кіреді. Сондай-ақ, жемістерде фурокумариндер мен ақуыз заттары бар. Анистің фармакологиялық қасиеттері. Анистің дәрілік формаларының әсері өсімдік жемістеріндегі эфир майының жоғары мөлшерімен анықталады. Оның қабынуға қарсы, спазмолитикалық және қақырық түсіретін қасиеттері бар

55. Эфирлі майлы өсімдіктер. Хош иісті май беретін өсімдіктер: зире (тмин) мен жалбыздың химиялық құрамы мен тағамдық маңызы

Эфир майлары– ұшқыш органикалық қосылыстардың құраушысы көп қоспасы; тамақ өнімдерінің хош иісін құрайды. Оның құрамында көмірсутектер, әсіресе терпендер, спирттер, фенолдар, альдегидтер, қышқылдар, күрделі эфирлер, сондай-ақ кейбір гетероциклді қосылыстар болады. Эфир майлары көптеген өсімдіктерде кездеседі және олардың бәрінде де эфир майларына тән ерекше иісі болады. Эфир майлары спирт, эфир, бензолда ериді, суда нашар, көбісі іс жүзінде ерімейді. Эфир майлары өсімдіктердің 150 – 200-ге жуық түрлерінен алынады. Олардан 500-ден аса қосылыстар бөлініп алынды, жеке эфир майлары құрамында 5 – 20 түрлі қосылыстар болады. Эфир майлары өсімдіктердің жапырағы, сабағы, гүлі, тамыры, т.б. органдарында бос күйінде немесе гликозидтер түрінде болады. Олар өсімдіктерден су буымен айдау, төмен температура да қайнайтын еріткіштермен шаю және т.б. әдістер арқылы алынады. Эфир майлары қалыпты температура да мөлдір, оңай қозғалатын немесе тұтқыр, түссіз немесе сары, жасыл, қоңыр сұйықтық. Ауада жарық әсерінен тез тотығады, шайырланады және өзінің иісін өзгертеді.

Зире, зере, тмин (лат. Carum) – шатыршагүлділер тұқымдасына жататын екі немесе көп жылдық шөптесін өсімдік.

Еуразияда кездесетін 30-ға жуық түрі белгілі. Зире республикамыздың өзен, бұлақ жағалары мен шалғынды жерлерінде және қалың бұталардың арасында өседі.Қазақстанда Торғайда, Жетісу Алатауының, Алтайдың, Тарбағатайдың тау етектерінен бастап, субальпілік белдеулеріне дейін кең таралған 

---

Смотрите также файлы

• 3 Криптографические методы защиты информации. (4 ак ч.) 3.docx

• Отчет по лабораторной работе 5 Химическое равновесие Выполнил студент группы нгдсз222 Соколов Г. В.docx

• По ктп рабочей программы.docx

• Р еферат.doc

• 1. Составляется список факторов, влияющих на размещение производства.docx