Файл: 38. Дмтатымды даылдарды трлері. Лавр, кнжіт, корица сімдіктеріні таам дайындаудаы маыздылыы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 07.11.2023
Просмотров: 80
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
кәдімгі Зире (C. carvі) және күңгірт Зире (C. atrosanguіneum) түрлері кездеседі. Олардың биіктігі 40 – 60 см. Сабағы көп қырлы. Жапырақтары жылтыр, түксіз. Сабағының түбіне жақын орналасқандары қысқа сағақты келеді де, ұшына қарай жалпайып мөлдір жарғақты қынапты болады. Жапырақ тақтасы қауырсын тәрізді терең ойықталып салаланған. Ақ, қызғылт, қара қошқыл түсті гүлдері 5 тостағанша, 5 күлте, 5 аталық және жатыны 2 ұялы бір аналықтан құралған. Мамыр – маусым айларында гүлдеп, шілдеде жемістенеді. Жемісі – екі бөлшекті (әр бөлшегінде бір тұқым болады) құрғақ тұқымша. Зиренің тұқымының құрамында 5 – 75% май болады, ол медицинада, ветеринарияда кеңінен пайдаланылады. Тұқымынан, сондай-ақ сабын қайнатады, тамаққа қосады. Жемісінің сығындысынан (күнжарасынан) мал азығын дайындайд
Химиялық құрамы. Зире жемістерінде негізінен карвоннан (65% дейін) және лимоненнен (др 50%), майлы майдан (22% дейін), ақуыздан (23% дейін), таниндерден, флавоноидтардан (кверцетин және кемферон) тұратын 3-8% эфир майы бар.Зире жемістері асқазан-ішек жолдарының тегіс бұлшықеттеріне спазмолитикалық әсер етеді.
Жалбыз (лат. Mentha) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық тамырсабақты өсімдік Қазақстанда жалбыз туысының 10 түрі өседі, соның ішінде дәрілік мақсатта бұрышты жалбыз қолданылады. Жане де бұл өсімдіктің басқа түрлерінен порфюмериялық, кондитерлік, гигиеналық мақсаттарға қолданылады.
Дәрілік өсімдіктердіӊ бірі - жалбыз. Ол - хош иісті, көп жылдық шөптесін өсімдік. Солтүстік қоӊыржай ендікте көп тараған. КСРО-да 20-дан астам түрі өседі. Қазақстанда жалбыздыӊ 9- түрі өседі. Сабағы тік, жапырақтары қарама қарсы орналасқан болады. Оныӊ дала жалбыз, су жалбызы, бұйра жалбыз, кермек немесе бұрыш жалбыз секілді маӊызды түрлері бар. Дала жалбызы суармалы жерлерде, өзен, көл, бұлақ маӊында, шалғындықтар мен тоғайларда, арық бойында өседі. Оны сабынныӊ иісін жақсарту үшін пайдаланады, дәрілік те маӊызы бар. Ал кермек жалбыздыӊ жапырағы мен гүл шоғынан жалбыз эфир майы алынады. Бұл майдыӊ негізгі құрам бөлігі - ментол. Ментол парфюмерия, косметика кондитер, кондитер, тамақ өнеркәсібінде, сондай- ақ тіс порошогы мен пастасын жасауда пайдаланылады. Жүрек тамыр жүйесі ауруларына қарсы қолданылатын дәрі Валидол осы ментолдан алынады.
Өсімдіктер құрамында эфир майы (жалбыз майы) (жапырақтарда 2,4—2,75%, гүлшоғырларда 4-6 %), таниндер мен шайырлы заттар, каротин (0,007—0,0075 %, жапырақтарда 0,0105—0,012), гесперидин, аскорбин (0,0095 %), хлороген (0,7 %), кофе (0,5-2 %), урсол (0,3 %) және олеанол (0,12 %) қышқылдары, рутин (0,014 %), бетаин, аргинин,
бейтарап сапониндер, глюкоза, рамноза, фитостерол[4]. Тұқымнан майлы май табылды (20 %).
Сары май түссіз, сарғыш немесе жасыл оттегі бар, жағымды дәмі мен иісі бар. Жұмыстан шыққан кезде ол қалыңдайды және қараңғыланады. Эфир майының негізгі құрамы-l-ментол қайталама спирті (45-92 %). Жапырақ майында сірке және валериан қышқылдары бар ментол эфирі, α - және β-пинен, лимонен, дипентен, фелландрен, цинеол[4], цитрал, гераниол, карвон, дигидрокарвон бар.
56. Сергітпе дақылдардың түрлері. Кофе және какао өсімдіктерінің химиялық құрамы
Кофе — тропиктік кофе ағашының тұқымы (кофе бұршағы немесе дәні), сондай-ақ олардан дайындалатын өзіндік дәмі бар жағымды хош иісті сусын. Кофе дәнінде: клетчатка, азотты заттар, кофеин, қант, май, минералды тұздар бар. Құрамында кофеин мөлшерінің көптігіне байланысты табиғи кофеден жасалған сусындар орталық жүйке жүйесін қоздырады және сергітеді. 1 шай қасық ұнтақ кофеде 0,07-0,1 г кофеин бар. Дені сау және қан қысымы төмен адамдардың еңбек қабілеттілігін арттыруға, жүрек қызметін күшейтуге осы мөлшер жеткілікті. Кофе сондай-ақ, ішкі секреция бездерін де қоздырады. Жүйке жүйесі өте сезімтал, жүрегі ауыратын, қан қысымы жоғары, нашар ұйықтайтын адамдарға тым қою кофе ішуге болмайды. Сондай-ақ асқазаны ауыратындарға да кофенің зияны бар. Дені сау адамның өзіне де кофені көп ішуге болмайды. Әсіресе кофені ұйықтар алдында ішпеу керек. Кофе шикі, қуырылған, ұнтақталған, никориймен араласқан күйінде сатыл алады. Кофенің шикі дәндерінен сусын дайындауға болады, оны шойын табаға қуырып, ұдайы араластыра отырып, қоңырқай тартқанша баяу жанған отқа ұстайды. Кофе дәндерін үйде кофе уатқышпен майдалауға болады. Кофе ұнтақ күйінде тез бұзылады, хош иісін жоғалтады, сондықтан ұнтақ кофені, қуырылған кофе дәндерін қақпақты шыны не қаңылтыр ыдыстарда сақтаған жөн. Сусынды жаңа ғана тартылған дәннен жасаған тиімді.
Кофенің химиялық құрамы ақуыздардан, майлардан, көмірсулардан, кофеиннен, таниндерден, минералдардан, дәрумендерден, соның ішінде B1, B2, E, ниациннен, сондай-ақ кальций, магний, натрий, темір, калий, мыс сияқты органикалық қышқылдар мен микроэлементтерден тұрады.... қысқа, бұл көмірсулар, су және кофе майлары. Композицияның 50% - дан астамында талшық пен қант сияқты көмірсулар бар.
Какао, шоколад ағашы (лат. Theobroma cacao) – мәңгі жасыл стеркулия тұқымдасына жататын ағаш. Биіктігі 4 – 8 м, гүлдері сары не қызғылт түсті. Какао Орталық және Оңтүстік Американың қалың ормандарында өседі. Африканың батысында және басқа да тропиктік аймақтарда 16 ғасырдың басынан қолдан егіле бастаған. Орташа жылдық температурасы 21С, жылына түсетін жауын-шашын мөлшері 2000 – 5000 мм-ге жететін жерлерде жақсы өседі. Какао дәнінен, шыбығынан өсіріледі.
Какао бұршақтарының шамамен химиялық құрамы: 54,0% майлар, 11,5% белоктар, 9,0 % целлюлоза, 7,5 % крахмал және полисахаридтер, 6,0% таниндер (таннин) және бояғыштар, 5,0% су, 2,6% минералдар мен тұздар, 2,0% органикалық қышқылдар мен дәмдік заттар, 1,0% сахаридтер және 0,2 % кофеин. Калория мөлшері 565 ккал.
Какао бұршақтарында 0,1 мг / кг-ға дейін сынап болуы мүмкін, бұл ағзаға улы.
Химиялық құрамы. Зире жемістерінде негізінен карвоннан (65% дейін) және лимоненнен (др 50%), майлы майдан (22% дейін), ақуыздан (23% дейін), таниндерден, флавоноидтардан (кверцетин және кемферон) тұратын 3-8% эфир майы бар.Зире жемістері асқазан-ішек жолдарының тегіс бұлшықеттеріне спазмолитикалық әсер етеді.
Жалбыз (лат. Mentha) – ерінгүлділер тұқымдасына жататын көп жылдық тамырсабақты өсімдік Қазақстанда жалбыз туысының 10 түрі өседі, соның ішінде дәрілік мақсатта бұрышты жалбыз қолданылады. Жане де бұл өсімдіктің басқа түрлерінен порфюмериялық, кондитерлік, гигиеналық мақсаттарға қолданылады.
Дәрілік өсімдіктердіӊ бірі - жалбыз. Ол - хош иісті, көп жылдық шөптесін өсімдік. Солтүстік қоӊыржай ендікте көп тараған. КСРО-да 20-дан астам түрі өседі. Қазақстанда жалбыздыӊ 9- түрі өседі. Сабағы тік, жапырақтары қарама қарсы орналасқан болады. Оныӊ дала жалбыз, су жалбызы, бұйра жалбыз, кермек немесе бұрыш жалбыз секілді маӊызды түрлері бар. Дала жалбызы суармалы жерлерде, өзен, көл, бұлақ маӊында, шалғындықтар мен тоғайларда, арық бойында өседі. Оны сабынныӊ иісін жақсарту үшін пайдаланады, дәрілік те маӊызы бар. Ал кермек жалбыздыӊ жапырағы мен гүл шоғынан жалбыз эфир майы алынады. Бұл майдыӊ негізгі құрам бөлігі - ментол. Ментол парфюмерия, косметика кондитер, кондитер, тамақ өнеркәсібінде, сондай- ақ тіс порошогы мен пастасын жасауда пайдаланылады. Жүрек тамыр жүйесі ауруларына қарсы қолданылатын дәрі Валидол осы ментолдан алынады.
Өсімдіктер құрамында эфир майы (жалбыз майы) (жапырақтарда 2,4—2,75%, гүлшоғырларда 4-6 %), таниндер мен шайырлы заттар, каротин (0,007—0,0075 %, жапырақтарда 0,0105—0,012), гесперидин, аскорбин (0,0095 %), хлороген (0,7 %), кофе (0,5-2 %), урсол (0,3 %) және олеанол (0,12 %) қышқылдары, рутин (0,014 %), бетаин, аргинин,
бейтарап сапониндер, глюкоза, рамноза, фитостерол[4]. Тұқымнан майлы май табылды (20 %).
Сары май түссіз, сарғыш немесе жасыл оттегі бар, жағымды дәмі мен иісі бар. Жұмыстан шыққан кезде ол қалыңдайды және қараңғыланады. Эфир майының негізгі құрамы-l-ментол қайталама спирті (45-92 %). Жапырақ майында сірке және валериан қышқылдары бар ментол эфирі, α - және β-пинен, лимонен, дипентен, фелландрен, цинеол[4], цитрал, гераниол, карвон, дигидрокарвон бар.
56. Сергітпе дақылдардың түрлері. Кофе және какао өсімдіктерінің химиялық құрамы
Сергітпе дақылдар Сергітпе дақылдарға шай, кофе және какао жатады. Олар, әдетте, тропиктік (шай субтропикте де) белдеулерде өсіріледі және таралу аймағы айтарлықтай шектеулі. Шайдың отаны — Қытай. Дүниежүзінде жиналатын шайдың 4/5-ін Үндістан, Қытай және Шри-Ланка өндіреді. Ал субтропиктерде шай Грузия жерінде өсіріледі. Кофенің отаны — Африка, қазір оның түсімінін; 2/3-сін Латын Америкасы елдері, әсіресе Бразилия мен Колумбия береді. Какао, керісінше Америкадан шыққан, қазір оның негізгі өндірушілері Африканық Гвинея жағалауындағы елдер. Жетекші елдер қатарына Кот-д’Ивуар, одан кейін Бразилия, Гана, Индонезия мен Нигерия жатады.
Кофе — тропиктік кофе ағашының тұқымы (кофе бұршағы немесе дәні), сондай-ақ олардан дайындалатын өзіндік дәмі бар жағымды хош иісті сусын. Кофе дәнінде: клетчатка, азотты заттар, кофеин, қант, май, минералды тұздар бар. Құрамында кофеин мөлшерінің көптігіне байланысты табиғи кофеден жасалған сусындар орталық жүйке жүйесін қоздырады және сергітеді. 1 шай қасық ұнтақ кофеде 0,07-0,1 г кофеин бар. Дені сау және қан қысымы төмен адамдардың еңбек қабілеттілігін арттыруға, жүрек қызметін күшейтуге осы мөлшер жеткілікті. Кофе сондай-ақ, ішкі секреция бездерін де қоздырады. Жүйке жүйесі өте сезімтал, жүрегі ауыратын, қан қысымы жоғары, нашар ұйықтайтын адамдарға тым қою кофе ішуге болмайды. Сондай-ақ асқазаны ауыратындарға да кофенің зияны бар. Дені сау адамның өзіне де кофені көп ішуге болмайды. Әсіресе кофені ұйықтар алдында ішпеу керек. Кофе шикі, қуырылған, ұнтақталған, никориймен араласқан күйінде сатыл алады. Кофенің шикі дәндерінен сусын дайындауға болады, оны шойын табаға қуырып, ұдайы араластыра отырып, қоңырқай тартқанша баяу жанған отқа ұстайды. Кофе дәндерін үйде кофе уатқышпен майдалауға болады. Кофе ұнтақ күйінде тез бұзылады, хош иісін жоғалтады, сондықтан ұнтақ кофені, қуырылған кофе дәндерін қақпақты шыны не қаңылтыр ыдыстарда сақтаған жөн. Сусынды жаңа ғана тартылған дәннен жасаған тиімді.
Кофенің химиялық құрамы ақуыздардан, майлардан, көмірсулардан, кофеиннен, таниндерден, минералдардан, дәрумендерден, соның ішінде B1, B2, E, ниациннен, сондай-ақ кальций, магний, натрий, темір, калий, мыс сияқты органикалық қышқылдар мен микроэлементтерден тұрады.... қысқа, бұл көмірсулар, су және кофе майлары. Композицияның 50% - дан астамында талшық пен қант сияқты көмірсулар бар.
Какао, шоколад ағашы (лат. Theobroma cacao) – мәңгі жасыл стеркулия тұқымдасына жататын ағаш. Биіктігі 4 – 8 м, гүлдері сары не қызғылт түсті. Какао Орталық және Оңтүстік Американың қалың ормандарында өседі. Африканың батысында және басқа да тропиктік аймақтарда 16 ғасырдың басынан қолдан егіле бастаған. Орташа жылдық температурасы 21С, жылына түсетін жауын-шашын мөлшері 2000 – 5000 мм-ге жететін жерлерде жақсы өседі. Какао дәнінен, шыбығынан өсіріледі.
Какао бұршақтарының шамамен химиялық құрамы: 54,0% майлар, 11,5% белоктар, 9,0 % целлюлоза, 7,5 % крахмал және полисахаридтер, 6,0% таниндер (таннин) және бояғыштар, 5,0% су, 2,6% минералдар мен тұздар, 2,0% органикалық қышқылдар мен дәмдік заттар, 1,0% сахаридтер және 0,2 % кофеин. Калория мөлшері 565 ккал.
Какао бұршақтарында 0,1 мг / кг-ға дейін сынап болуы мүмкін, бұл ағзаға улы.