Файл: Ядролы зара рекеттесу, ядролы кштер. Массалар аауы, атом ядросыны байланыс энергиясы 9сынып.pptx

Ядролық өзара әрекеттесу, ядролық күштер.Массалар ақауы, атом ядросының байланыс энергиясы 9-сынып

9.6.1.8 ядролық күштердің қасиеттерін сипаттау.

9.6.1.9 атом ядросының масса ақауын мен байланыс энергиясын анықтау.

Протон мен нейтронның ашылуы

• 1919 жылы Э.Резерфорд азот ядроларын атқылап, сутек және оттек ядроларын алды. Сутек ядросы «протон» деген атқа ие болды, ол грек тілінен аударғанда «бірінші» деген мағына береді. Протонның заряды модулі бойынша электрон зарядына, массалық саны бірге тең болғандықтан, ол ¹₁p деп белгіледі.
• ДЖеймс Чедвик 1932 жылы берилийді α-бөлшнетерімен атқылап, өтімділік қабілеті γ-сәулелерінен де жоғары , қалыңдығы 10-20 см қорғасын пластинадан өте алатын сәулелер алды. Алынған сәуле – заряды жоқ, массасы протон массасынан сәл ғана көп болатын бөлшектер нейтрондар ағыны деп атады және ¹₀n деп белгіледі .

Эрнест Резерфорд

Сутегі атомы (протон):

 

 

Ядроның құрамы

• Ядродағы протондар мен нейтрондардың жалпы саны массалық санға тең болады:
• A=N+Z
• N – нейтрондар саны
• Z – протондар саны
• A – массалық саны

Ядро құралатын бөлшектер: протондар мен нейтрондар нуклондар деп аталады.

Протондар саны бірдей, нейтрондар саны әртүрлі ядролар изотоптар деп аталады.

нейтрондар саны 7, нейторндар саны 8, нейторндар саны 9

Массалар ақауы.

Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымын Массалар ақауы – деп айтамыз. Массалар ақауы – нуклондардың тыныштық массаларының қосындысы мен ядро массасының айырмасы. Мя< Z*mp + N*mn

Мя=Ma - Z*mе - масса ақауының формуласы.

∆М= Z*mp + N*mn - Mя

∆М – массалар ақауы, Z – протондар саны,

mp -протонның массасы

mn – нейторнның массасы, N- нейторндар саны,

Мя- ядро массасы

Бөлшектер, химиялық элементтер	Тыныштық массасы	Тыныштық энергиясы	Химиялық элементтер	Тыныштық массасы	Тыныштық энергиясы
	м.а.б	МэВ		м.а.б	ГэВ
Электрон ое-1	0,005486	0,510999	Азот 13N7	13,00574
Протон 1р1	1,0072765	938,27231	Азот 14N7	14,00307
Нейтрон 1n0	1,0086649	939,56563	Азот 15N7	15,00011
Сутегі 1Н 1	1,007825	938,78326	Көміртек 11С6	11,01143
Сутегі 2Н 1	2,014102	1876,1246	Көміртек 12С6	12	11,177932
Сутегі 3Н 1	3,016062	2809,4446	Көміртек 13С6	13,00335	12,112550
Гелий 4Не 2	4,002603	3728,4020	Көміртек 14С6	14,00324
Гелий 3Не 2	3,016042	2809,4260	Фтор 19F9	18,9984
Литий 6Li3	6,01513		Неон 20Ne10	19,99244
Литий 7Li3	7,01601		Натрий 23Na11	22,98977
Бериллий 7Be4	7,01693		Натрий 24Na11	23,99097
Бериллий 8Be4	8,00531		Магний 24Mg12	23,98504
Бериллий 9Be4	9,01219		Алюминий 27Al13	26.98146
Бор 9B5	9,01354		Уран 234U92	234,039651
Бор 10B5	10,01294		Уран 235U92	235,04418	21,824232
Бор 11B5	11,00930		Уран 238U92	238,05113	22,174328
Оттек 15O8	15,00307		Нептуний 239Np93	239,05320	22,267670
Оттек 16O8	15,9949194		Плутоний 239Pu94	239,05242	22,267597
Оттек 17O8	16,999134
Оттек 18O8	17,99915983

---

Кейбір бөлшектер мен элементтердің .Қосымшадағы 3-кестеде

бейтарап атомдарының тыныштық массалары мен энергиялары берілген

Ядроның байланыс энергиясы

Меншікті байланыс энергиясы деп ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасын, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясын айтады

Ем.б= Еб/А - меншікті байланыс энергиясы

Еб= ΔM*c2

Еб =( Z*mp + N*mn - Mя )*c2

немесе

Еб=( Z*mН + N*mn – Mа )*c2;

;

Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға ыдырату үшін үшін қажетті минимал энергияны - ядроның байланыс энергиясы дейміз. Энергия үшін МэВ -өлшем бірлігі қолданылады:

Еб= ( Z*mp + N*mn - Mя )*931,5 МэВ

немесе Еб=( Z*mН + N*mn – Mа )*931,5 МэВ.

 ∆М= Еб / c2.

1Н2 - 1,1 МэВ/нуклон

1Н2 - 1,1 МэВ/нуклон

26Fe56 - 8,8 МэВ/нуклон

92U238 - 7,6 МэВ/нуклон

Есеп шығару

• Мыс: 13Al27 ядросының байланыс энергиясын табыңдар.
• Бер: 13Al27 A=Z+N; N=A –Z = 27-13=14
• Z=13, A=27 Еб= ΔM*931,5 МэВ
• ∆М= Z*mН + N*mn – Mа
• Т/к: Еб - ? Еб= (Z*mН + N*mn – Mа )*931,МэВ
• Еб=(13 *1,0078 + 14*1,0086 – 26,9814) *931,МэВ =
• (13,1014 + 14,1204 - 26,9814) *931,МэВ =
• 223,93 МэВ

Тапсырма

• І-деңгей.
• Натрий 11Na23 ядросының құрамы қандай?
• ІІ-деңгей.
• Оттек 8О16 ядросының байланыс энергиясын табыңдар.
• ІІІ-деңгей.
• Магний 12Мg24 ядросының меншікті байланыс энергиясын табыңдар.

Назарларынызға рахмет!

---