Файл: Нрслтан аласы кімідігіні.docx

ЛИТОСФЕРА

Тектоника - тектоникалық қозғалыстың және деформациялануы әсерінен жер қыртысы құрылымының өзгерісін зерттейтін геология ғылымының бір саласы. Қазіргі кезде жер қыртысының құрылысы мен қалыптасу кезеңдері литосфералық тақталар теориясы түсіндіреді. Литосфералық тақталар туралы болжам ХХ ғасырдың бас кезінде ұсынылды. Литосфера тақталары мантияның беткі қабатымен баяу жылжып, орын ауыстырады. Жер серіктерінің көмегімен жүргізілген өлшеу жұмыстары тақталардың жылына 2-5 см жылжитындығын көрсетеді. Тақталардың шекаралары – тектоникалық геосинклинальды белсенді аймақ. Бұл аймақта қозғалыстың негізгі үш түрі, яғни ығысу- субдукция, спрединг және конвергенция айқын байқалады. Қазіргі құрлықтағы жер бедерінің және материктердің қалыптасуының литосфералық тақталарға тікелей қатысы бар.


1-сурет

1. 
   1-суретте берілген литосфералық тақталар, Наска тақтасымен Оңтүстік Америка тақтасының соқтығысу шекарасында қандай тау жүйесі түзілген?
   
   1. 
      Альпі;
      
   2. 
      Кордильер;
      
   3. 
      Гималай;
      
   4. 
      Анд;
      
   5. 
      Сарыарқа.
      
2. 
   Қай тұжырым дұрыс
   
   1. 
      Литосфералық тақталар мантия қабатының жұмсақ пластиналық қабаты арқылы жылжиды;
      
   2. 
      Материктік тақталар мұхиттық тақталардан жеңілірек;
      
   3. 
      Литосфералық тақталардың жылдамдығы жылына 111 км;
      
   4. 
      Литосфералық тақталардың шекаралары материк шекараларымен сәйкес келеді;
      
   5. 
      Сейсмикалық белдеулер тек материктерде ғана таралған.
      
3. 
   Мұхиттық ойыстардың базальтты қабаты мұхиттың ортасында қалыптасып, жан-жаққа және шетіне қарай ығысатын құбылыс қалай аталады және ең ірісі қай мұхитқа тән?
   
   1. 
      ығысу құбылысы, Тынық мұхитына;
      
   2. 
      Дивергентті, қозғалу; Солтүстік Мұзды мұхитқа
      
   3. 
      Спредингті жайылмалы, созылмалы құбылыс, Атлант мұхитына;
      
   4. 
      Субдукция, ығысу құбылысы; Үнді мұхитына
      
   5. 
      Конвергентті, жиырылу, Тынық мұхитына.
      
4. 
   Қазақстанда жер бедері геосинлинальды аймаққа жатпайды?
   
   1. 
      Сарыарқа мен Тянь-Шань;
      
   2. 
      Алтай, Мұғалжар;
      
   3. 
      Жоңғар Алатауы мен Тянь-Шань таулы өлкесі;
      
   4. 
      Каспий маңы ойпаты мен Сауыр Тарбағатай;
      
   5. 
      Батыс Сібір жазығы мен Маңғыстау таулары.
      

---

---

ІІІ нұсқа

Оқу сауаттылығы

Нұсқаулық:Мәтіндімұқиятоқып, берілгентапсырмаларғадұрысжауапберіңіз.

Халық арасында «Отан отбасынан басталады» деген қағидаға айналған сөз бар. Отбасы − кез келген адам өмірінің ең маңызды бір бөлігі. Отбасы − белгілі бір әлеуметтік институт. Тәрбиенің негізі жанұядан бастау алатындықтан, оған немқұрайлылық таныту мүмкін емес.

Қазақта «Ұяда не көрсең ұшқанда, соны ілерсің», «Ата көрген оқ жонар, Шеше көрген тон пішер», «Кішіге - ізет, үлкенге - құрмет», «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер» деген көптеген өлшемдер бар. Осы өлшемдерге қарайтын болсақ, бар мәселе отбасынан басталатынын ұғуға болады. Ұлт болашағында отбасы ең басты тұғырды иеленеді.

Отбасылық құндылықтардың мәуелі бәйтерегі − ана. Ана өз ұрпағына дұрыс жолды меңзеп, жақсыдан үйренуге, жаманнан жиренуге, рухани бай болуға, халық үшін жанын пида етуге септігін тигізеді. Ананы әр үйдің шамшырағы, жанған бағы, құндылықтардың негізін салушы деуге болады. Бойларымызға жақсылықты дарытқан, мардымды істер жасауға дағдыландырған барша аналарға мың алғыс!

Шаңырақ құндылықтарының екінші бір сатысы жақындарымен жалғасын табады. Мәселен, жанұядағы ата мен әженің рөлі де - айрықша. Олардың дүниеге деген көзқарастары мен өзіндік талғамдары жасы кіші балаға өнеге болары анық. Кішкентай кезінен атасының не болмаса әжесінің айтқандарына құлақ түретін ұрпақ болса, оның арты тек жақсылыққа әкеледі. Тәлім-тәрбиенің негізі ата-анадан кейін қастарындағы жақын адамдардан үлгі алу арқылы қалыптасады, өзіндік жеке ұстанымдарды дамытуға септігін тигізеді. Сол бір сәтте баланың жанына демеу бола тұрып, оған тәрбиенің дұрыс берілуін қадағалау маңызды рөл атқарады. Ұлы Абай атамыз былай

---

деген екен: «Балаға көбіне үш алуан түрлі мінез жұғады: біріншісі − ата- анадан, екіншісі − ұстаздан, үшіншісі − құрбысынан». Қаншалықты шаршап-шалдығып жүрсе де, ата-ана бала тәрбиесіне мән берулері тиіс. Ұрпақтар сабақтастығы тек осылайша жалғасын таппақ.

Тәуелсіздік алған кезде отбасы құндылықтарын нығайту жөнінде бірқатар шаруалар атқарылған еді. Ана мен баланы қолдау бойынша бағдарламалық құжаттар мен гендерлік теңдікті сақтау стратегиясы қабылданып, мемлекеттік деңгейдегі отбасылық саясатта тұтастай жүйе қалыптасты. Сонымен қатар, көп балалы отбасыларды әлеуметтік қорғау бағытындағы мемлекеттік жәрдемақы түрлерінің әр жыл сайын артып, көптараптанып келе жатқанын аңғару қиынға соқпайды. Осындай мақсаттарға арналып, 2017 жылғы республикалық бюджет қорынан 149,7 млрд теңге қаржы қарастырылған, әрі он жыл сайын кемінде 15%-ға артып келе жатқаны жасырын емес. Әр жылы тұрақты түрде өткізіліп тұратын

«Мерейлі Отбасы» байқауында еліміздегі ең үлгілі саналатын отбасылардың тағылымға толы өмірлері насихатталып, түрлі айтулы марапатқа ие болуы да елімізде дәстүрге айналып кетті. Әлбетте, отбасылық саясаттан бөлек отбасылық құндылықтарды да ұмытуға болмайды. Ол халқымыздың тарихымен бірге сабақтасып келе жатқан отбасылық дәстүрлер, этикасы мен мәдениеті болып табылады.

Отбасы құндылықтарына негізделген салт-дәстүрлерді ұлықтау − әр шаңырақтың өзіндік міндеті. Ғасырдан-ғасырға, жылдан-жылға дәстүр болып жалғасын тауып келе жатқан отбасы құндылықтарының мәнін кетірмей, жаңғыра түсейік, рухани болмысымызды жоғалтпайық!

Ақпарат дереккөзі:

---

https://massaget.kz/blogs/25953/ 1.Мәтіндегі негізгі ой

А) Ұлы Абайдың ұлағатты сөздері В) «Мерейлі отбасы» байқауы

С) Отбасы − тәрбие бастауы Д) Ұлттық салт-дәстүрлер

Е)Тәрбие бастауы − ұлттық құндылық

2. 
   Мәтіннің екінші және үшінші азатжолына сәйкес келетін ақпарат А) Cалт-дәстүрді ұлықтау – парыз.
   

В) Балаға мінез ата-анадан жұғады.

С) Тәрбиенің берілуін қадағалау қажет. Д) Құндылықтарды ұмытуға болмайды. Е) Құндылықтарды дәріптеу керек.

2. 
   Мәтіндегі басты тірек сөздер А) отбасы, ұстаз, құрбы, дәстүр
   

В) ұлт, болашақ, құндылық, көзқарас С) ұлт, бала тәрбиесі, қаржы, этика Д) тәрбие, ата-ана, дәстүр, құндылық Е) дәстүр, отбасы, құрбы, ұстаз

2. 
   Мәтіннің стилі
   

А) Көркем әдебиет стилі В) Ғылыми стиль

С) Публицистикалық стиль Д) Ауызекі сөйлеу стилі

Е) Ресми іс-қағаздар стилі

2. 
   Мәтіннің мақсатты аудиториясы
   

А) балалар

В) оқырмандар С) ғалымдар Д) ұстаздар

Е)көрші адамдар

2. 
   Бала тәрбиесіне ата-анадан кейін ықпал етушілер А) жақын адамдар
   

В) құрбы-достар С) көрші-қолаңдар Д) туған бауырлар

Е)Құндылықтарды неше түрге бөлуге болады?

2. 
   Мәтінде жауабы бар сұрақ
   

А) Әр шаңырақтың міндеті қандай? В) Отбасылық саясат дегеніміз не? С) Құндылықтың неше түрі бар?

Д) Рухани болмыс дегенді қалай түсінесің? Е)Құндылықтарды неше түрге бөлуге болады?

2. 
   Құрмалас сөйлемді табыңыз.
   

А) Ол халқымыздың тарихымен бірге сабақтасып келе жатқан отбасылық дәстүрлер, этикасы мен мәдениеті болып табылады.

В) Әлбетте, отбасылық саясаттан бөлек отбасылық құндылықтарды да ұмытуға болмайды.

С) Кішкентай кезінен атасының не болмаса әжесінің айтқандарына құлақ түретін ұрпақ болса, оның арты тек жақсылыққа әкеледі.

Д) Бойларымызға жақсылықты дарытқан, мардымды істер жасауға

---