ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 25.10.2023
Просмотров: 99
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
4. Қызығушылық әлеуметтік іс әрекеттің жетекші мотиві ретінде.
Адамдардың іс-әрекеті бір емес, бірнеше себептермен қозғалады. Белсенділік неғұрлым көп мотивтерді анықтаса, мотивацияның жалпы деңгейі соғұрлым жоғары болады. Көп нәрсе әр мотивтің ынталандырушы күшіне байланысты. Кейде бір мотивтің күші бірнеше мотивтердің әсерінен басым болады. Алайда, көп жағдайда мотивация неғұрлым көп болса, соғұрлым мотивация күшейеді. Егер сіз қосымша мотивтерді қолдана алсаңыз, онда мотивацияның жалпы деңгейі артады. Мотивтердің негізгі түрлерін қарастырайық:
Адамның қажеттіліктерінің әртүрлілігі мінез-құлық пен іс-әрекеттің мотивтерінің әртүрлілігін анықтайды, бірақ кейбір мотивтер көбінесе өзекті болып табылады және адамның мінез-құлқына айтарлықтай әсер етеді, ал басқалары белгілі бір жағдайларда ғана әрекет етеді. Мотивтердің негізгі түрлерін қарастырыңыз.
Өзін — өзі растау мотиві-қоғамда өзін-өзі растауға деген ұмтылыс; өзін-өзі бағалаумен, өршілдікпен, мақтанышпен байланысты. Адам айналасындағыларға бір нәрсеге тұрарлық екенін дәлелдеуге тырысады, қоғамда белгілі бір мәртебеге ие болуға тырысады, құрметтелгісі келеді және бағаланады. Кейде өзін-өзі растауға деген ұмтылыс беделді ынталандыруға жатады (жоғары әлеуметтік мәртебені алуға немесе қолдауға деген ұмтылыс). Осылайша, өзін — өзі растауға, өзінің ресми және бейресми мәртебесін арттыруға, жеке басын оң бағалауға ұмтылу-бұл адамды қарқынды жұмыс істеуге және дамуға итермелейтін маңызды мотивациялық фактор.
Жұмыс бірден қатаң иерархиямен құрылған бірнеше мотивтермен қозғалады. Қолайлы әлеуметтік жағдайлар болған жағдайда қарапайым қажеттіліктерге сәйкес келетін мотивтер жоғары, рухани мотивтерге бағынады. Керісінше, қолайсыз әлеуметтік жағдайда қарапайым қажеттіліктерді қанағаттандыруға байланысты мотивтер бірінші орынға шығады.
Еңбекке деген мотивтер қоғамда жеке тұлғаның қажеттіліктеріне сәйкес келетін қажетті тауарлар жиынтығы болған кезде қалыптасады. Сонымен қатар, жеке тұлғаның еңбегінің себептері экономикалық емес және экономикалық болуы мүмкін. Біріншісі, жанама бола отырып, тікелей материалдық игіліктерді де, бос уақыт пен рухани игіліктерді де алуды жеңілдетеді. Екіншісі қызметкердің әл-ауқатын жақсартатын материалдық артықшылықтарды игеруге мүмкіндік береді.
5. Кәсіби маманның сенімдері мен бағдарлары.
Тұлғаның ішкі құрылымының байлығы көп жағдайда адамның іс-әрекетіне байланысты, іс-әрекет оның негізгі бағыттылығын анықтайды. Сондықтан да біздің өмір сүретін қоғамымызда бұл өзекті мәселе болып тұр. Кәсіби әрекет тұлғаның дамуына үлкен әсерін тигізіп қана қоймай, адамның саналы өмірінің үш бөлігінің екеуін құрайды. Кәсіби-іс әрекет тұлғаның көптеген әлеуметтік іс-әрекеттері түрлерінің ішінде ерекше маңызға ие. Тұлғаның өмірінде Кәсіби әрекетке көп уақыт бөлінеді. Е.А. Климовтың айтуына сүйенсек, Кәсіпкерлік - іс-әрекеттің белгілі бір саласында еңбек ететін адамның білімділік, іс әрекет пен іскерлігінің нәтижесінің жоғары деңгейі болып табылады, сондай-ақ адамның психикасының ерекше жүйелі болып ұйымдастырылуы. Осы жүйенің келесі жақтары бар: біріншісі, адамға тән іс-әрекет пен тұлға субъектісі сипатындағы қасиеттері (зейіннің кәсіби өзгешелігі, қабылдау мен түйсіну, ес, ойлау, қиялдың кәсіпке байланысты ерекшеліктері, өзінің мінез ерекшеліктері, дағдылар, әрекеттер, іскерлік, ерекше оқиғаларда амал табу); екіншісі, кәсіпкердің мәдениеттілігі, білімділігі, тәжірибелілігі; үшіншісі, кәсіпкердің психодинамикасы (психикалық күйзелістерінің жылдамдығы, ауысуы, өзгергіштігі), кәсіби жұмыс атқаруда салаларына байланысты психологиялық қиыншылықтар; төртіншісі, әрбір қызмет саласына байланысты кәсіптің талаптарындағы өзінің гендерлік және жастық ерекшеліктерін ұғыну, сондай-ақ, денсаулық пен физикалық қасиеттердің рөлін ұғыну . В.Д. Шадриков кәсіби әрекеттің мотивациясы схемасын көрсетіп, еңбек іс-әрекетіндегі мотивтердің пайда болуын сол кәсіптің қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты деп түсіндірген. Белгілі бір салада кәсіби қызмет атқаратын қызметкер, кәсіпке деген қажеттіліктерін қанағаттандыру барысында тұлға іс-әрекет саласында өзінің орнын табады, осымен байланысты кәсіби мотивтердің құрылымы қалыптасады . С.Г. Москвичев еңбек іс-әрекетіне қарай Маслоу сызбасын қарастырып, жұмысшылардағы еңбек мотивтері ретінде бес деңгейді көрсетеді: табиғи қажеттіліктердің қанағаттандырылуының керектілігі (тамақ, киім, тұрақ т.б.); кепілдендірілген жұмысты иеленуге талпыныс; жұмыс кезіндегі қатынас, әлеуметтік байланыстар мүмкіндігі; атақты болу, әріптестер құрметіне иелену; жұмыста өзінің барлық қажеттіліктерін жүзеге асыруға талпыныс (еңбекте өзін-өзі жүзеге асыру және өзін-өзі таныту). Кәсіби тұлғаның құндылықтары мен бағдарлары: бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, сананың ашықтығы, ұлттық бірегейлік. Жас мамандардағы сайыс әдісінің қолданылуы. Жас маман кәсіби өмір жолын бастағанда бірден сайысқа түсуінің салдары әрқалай. Бұл кезде ерекше назар аударатын жағдайлар бар: әрбір тұлғаның индивидуалды қабілеттері және тұлғалық қасиеттері әртүрлі. Мұнда, сөз қозғалатын мәселе, жаңа әріптестестерге тез сіңісіп кету қабілеті, жаңа жұмыс орнындағы қысымдарды қабылдау қасиеті, өзгелер тарапынан сыни пікірлерді ішке қарай қабылдау жолы, жеке креативтілігі, өзгелерден ерекшеліктерін ашық көрсете алу. Жас маманның кәсіби тұлғасының дұрыс қалыптасуы басшылықтың да мақсаты болуы керек. Персоналдарды басқару ұйымдардың жалпы жүйесіне жас мамандармен жұмыс жасау жүйесінің қосылуы адам капиталының нәтижелі қалыптасуы үрдісі үшін қауіптілігі экономика психологиясында негізделген және айтылған. Жас маман түсінігін анықтап алуымыз керекті. Ол жас маман статусының иегері болып табылатын ерекше құқықты орнататын тұлғаның нормаларының жиынтығына ие. Жас маманның статусы, басқа дәрежедегі жұмысшылармен салыстырғанда оның өкілі ерекше құқықтармен және қосымша кепілдіктермен, сонымен қатар, міндеттерімен сипатталады. Біріншілері, жас маманға белгілі бір әлеуметтік игіліктерді қолдану мүмкіндіктерін береді, ал екіншілері белгілі бір мінез-құлықтың құқықтық қажеттілігін алдын ала қарастырады. Сайыс әдісінің қолданылуында назарда ұстайтын жағдайлар ретінде жеке тұлғаның типологиялық ерекшеліктер маңызды болады. Жүйке жүйесі мықты адамдар сайысу арқылы жоғары ынталанады, ал әлсіз жүйкелі адамдар керісінше, басында ынта көрсеткенімен, тез шаршағыш келеді. Сайыс әдісін тұрақты қолданатын жағдайда жоғары қарқынмен жұмыс атқармаса да, белгілі уақытта нәтиже көрсететін адамдар, тұрақты сайысудан шаршап, жұмысқа кәсіби мотивациясының өзгеру мен ауытқуына ұшырайды. Кей жағдайларда, жұмыс орнынан босауына мәжбүрлік пайда болады. Сол үшін кәсіби мекеме тек өз абыройын ойлауы тиімсіз, өйткені, бұл ары қарай мемлекеттік мәселеге ұласады.
6. Қазақстанның заманауи даму кезеңіндегі кәсіби тұлғаның құндылықтары мен бағдарлары: бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, сананың ашықтығы, ұлттық бірегейлік.
Қазақстанның заманауи даму кезеңіндегі кәсіби тұлғаның құндылықтары мен бағдарлары: бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, сананың ашықтығы, ұлттық бірегейлік. Елбасының Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру атты бағдарламалық мақаласы қазақстандықтарды елең еткізді. Онда жаңа ғасырда жастарға,келешек ұрпаққа өмір сүру үшін өзгере білу, жаңа дәуірдің жағымды жақтарын бойға сіңіру керектігі, оған көнбегендердің көш соңында қалатындығы айтылған. Елбасының көзқарасы шындығында бұқаралық сананы өзгертуге ықпал ететіні сөзсіз. Мақала ХХI ғасырдағы ұлттық сана мен оның мәселелерін және таяу жылдардағы еліміздің алдындағы міндеттерді айқындап берді. Мақалада бәсекеге қабілеттілік, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы, сананың ашықтығы сияқты мәселелерді күн тәртібіне қойып, оның нақты мәні мен мағынасына үңіле отырып талдау жасайды. Мақсатқа жету үшін санамыз ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаңғыруды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады деп атап көрсетті Елбасы. Рухани жаңғырудың негізгі сипаты - өткен мен болашақты үйлестіре отырып жүзеге асыру.
Кәсіби өзін-өзі анықтаудағы жеке құндылықтар мен мағыналар. Өмірдің мағынасы - ол адамның санасындағы ең маңызды құндылық және оның мінез-құлқының басты реттеушісіне айналған құндылық. Адам дамуының шыңы - осы процесте өз денсаулығының белгісі бойынша адам организімінің, құратын қатынастардың адамгершілік нормаларға сәйкестілік белгісі бойынша тұлғаның еңбектегі және қарымқатынастағы, сондай-ақ қоршаған орта мен өзін-өзі тануы және оның ішінде кәсіби өзін-өзі анықтау ең жоғарғы көрсеткіші болып табылады. Жұмыс кезінде және өмірде өзгелермен қарым-қатынас барысында қайталанбас тұлға ретінде қалыптасу, басқалармен дұрыс қарым-қатынас жасай білу - баға жетпес байлық. Осы байлыққа ие болған адам қоғамда және өз кәсібінде өз орынын тауып, үйлесімді жұмыс істеп,өмір сүре алады.
Кәсiби өсудегі кедергiлер, оларды болдырмау және жеңу жолдары. Тұлғаның қалыптасуы мен дамуы үлкен мəселе екенін бір сөзбен жеткізіп айту өте қиын. Биологиялық тіршілік иесі ретінде өмірге келген адамның əлеуметке қосылып адам болып тұлғалануының негізінде жатқан нəрсе сөзсіз осы - тұлғаның кəсіби дамуы. Адамның эволюциялық даму жолында тек еңбек əрекеті ғана, яғни адамды адам еткен еңбек екенін көреміз. Осылайша, адам еңбек əрекеті арқылы жабайы қоршаған ортаны игерілген, өңделген мəдени ортаға айналдырып өзгертті жəне өзі де өзгерді əрі мəдениетті болды. Осындай əрекеттер арқасында адам қарапайым еңбек əрекетін күрделендірді əрі түрлендірді. Еңбек бөлінісіне байланысты орай болған күрделі еңбектен жеке-жеке кəсіп түрлері бөлініп шығып, кəсіппен айналысқан адамдар белгілі бір білімдерді игеріп, дағдылар қалыптастырып, тəжірибе жинақтап, шеберліліктерін шыңдап барып кəсіпке кіріскен.
Адамның тұлғалық дамуы мен кəсіби дамуы арақатынасы əрине бар. Ол қоршаған ортаға, адамдарға, материалдық жəне рухани мəдениет заттарына, отбасына жəне өз мамандығына деген жақсы қатынастардан байқалады. Сонымен, кəсіби дамудың негізгі ерекшеліктері - кəсіби байлықтар приоритеті, жұмысқа кірісіп кету, берілу. Сондықтан да, қазіргі ғылымдағы кəсіби өсу ұғымы, бір жағынан топтардың, таптардың, ұлттардың жалпы əлеуметтік жұмысты толықтай көру жүйесінің құндылық стандарттарымен, екінші жағынан тұлғаның мотивациялық бағдарлауымен тығыз байланысты. Құндылықтық бағдарлау қоғамдық маңызды істерде жəне мінез-құлықтарда пайда болатын сананың, мінез-құлықтың белгілі бір бағыттылығында өзін көрсетеді немесе өзі жөнінде мəлімет береді.
8. Кәсiби өсудегі кедергiлер, оларды болдырмау және жеңу жолдары.
Кәсiби өсудегі кедергiлерді болдырмау үшін және оларды жеңу үшін төмендегі әрекеттерді сақтау қажет:
-
- Мақсат қоя білу; өз алдына кәсіби мәнді мақсат пен өзіндік даму міндеттерін қою; -
- Жоспарлау: өзіндік даму құралдары мен әдістерін, әрекеттері мен тәсілдерін таңдау; -
- Өзіндік бақылау: өзіндік дамудағы қадамдар мен нәтижелерді салыстыру; -
- Түзету: өзімен жүргізілген жұмыс нәтижелеріне қажетті түзетулер енгізу. -
- Кәсіби әрекетті атқаруға кедергі жасайтын тыс нәрселермен айналысуы және жұмыстың атқарылуы кезіндегі қателердің туындауында болатын жағдайлардан өзіналшақ ұстауға ұмтылу, жауапқа тартылуға тура келетін шараларды болдырмау.
Кәсіби өсу-бұл негізгі міндеті қажетті білім мен тәжірибе алу, тиісті практикалық дағдыларды, ойлау мен мінез-құлық үлгілерін, жеке қасиеттер мен сипаттамаларды дамыту арқылы кәсіби салада Адамды дамыту болып табылатын жұмыс бағыты, ол өз кезегінде маманның белгілі бір құзыреттерін қалыптастырады.өз саласының маманы ретінде және оның мансаптық өсуіне әсер етеді.
Кәсіби деструкциялар/кәсіби өсуге кедергілер - бұл еңбек өнімділігіне және осы процестің басқа қатысушыларымен өзара әрекеттесуге, сондай-ақ жеке тұлғаның дамуына теріс әсер ететін іс-әрекет пен жеке тұлғаның қалыптасқан құрылымындағы біртіндеп жинақталған өзгерістер үйлесімсіздік-жеке тұлғаның бөліктері бір-біріне қайшы келетін, күмәннің болуымен, нәтижеге жетуге толық көңіл бөлмеуімен сипатталатын, бір-біріне сәйкес келмейтін хабарламаларда, сигналдарда, сөз бен істің реттілігі немесе сәйкестігі болмаған жағдай.
Кәсіби жойылуды білдіретін мінез-құлық белгілері:
-
Жас және әлеуметтік нормалармен салыстырғанда кәсіби дамудың артта қалуы, баяулауы. -
Кәсіби қызметтің қалыптаспауы (қызметкер өзінің дамуына "жабысып қалған" сияқты). -
Кәсіби дамудың ыдырауы, кәсіби сананың ыдырауы және нәтижесінде - нақты емес мақсаттар, еңбектің жалған мағыналары, кәсіби қақтығыстар. -
Кәсіби ұтқырлықтың төмендігі, жаңа еңбек жағдайларына бейімделе алмау және бейімделу. -
Кәсіби дамудың жекелеген буындарының сәйкес келмеуі, бір сала алға, ал екіншісі артта қалған кезде (мысалы, кәсіби еңбекке ынталандыру бар, бірақ тұтас кәсіби сананың болмауы кедергі келтіреді). -
Бұрын болған кәсіби деректерді қысқарту, кәсіби қабілеттердің төмендеуі, кәсіби ойлаудың әлсіреуі. -
Кәсіби дамудың бұрмалануы, бұрын болмаған жағымсыз қасиеттердің пайда болуы, кәсіби дамудың әлеуметтік және жеке нормаларынан ауытқу, жеке тұлғаның профилін өзгерту. -
Жеке тұлғаның деформацияларының пайда болуы (мысалы, эмоционалды сарқылу және жану, сондай - ақ дұрыс емес кәсіби позиция-әсіресе белгілі күш пен даңққа ие кәсіптерде). -
Кәсіптік ауруларға немесе еңбекке қабілеттілігінен айырылуға байланысты кәсіптік дамуды тоқтату. -
Осылайша, кәсіби деформациялар тұлғаның тұтастығын бұзады; оның бейімделуін, тұрақтылығын төмендетеді; қызметтің өнімділігіне теріс әсер етеді.
9. Кәсіби сәйкестілік дағдарысы және эмоциялық қажу синдромы
Бұл ұғымды психологияға 1974 жылы американдық психиатр г. Фрейденбергер енгізген. Синонимдік атаулар – эмоционалды жану, жану, психикалық күйіп қалу, кәсіби күйіп қалу. Мамандарға синдром әсер етеді, олардың жұмысы адамдармен үнемі терең қарым-қатынасты қамтиды. Тәуекел тобына дәрігерлер, психологтар, мұғалімдер, оқытушылар, әлеуметтік қызметкерлер, құтқарушылар, құқық қорғау органдарының қызметкерлері жатады. Мұндай мамандар арасында эмоц қажу таралуы 80-90% жетеді. Эмоционалды күйіп қалу көбінесе 10 жылдан асатын жұмысшыларда анықталады. Гендерлік бейімділік бар, науқастар арасында әйелдер басым.
Себептері эмоциялық қажу синдромы дамуына ықпал ететін факторларды клиникалық және әлеуметтік психологтар, психиатрлар, кадр мамандары белсенді зерттейді. Адамның психологиялық ерекшеліктері мен жалпы денсаулығы, еңбек процесінің мазмұны мен ұйымдастырылуы жетекші рөл атқаратыны анықталды. Эмоционалды жанудың себептері үш топқа бөлінуі мүмкін: Тұлғалық. Қызметті жүзеге асыруға мотивацияның болмауы жұмыстың бағаланбауына, автономияның (іс-әрекет еркіндігінің) болмауына байланысты болуы мүмкін. Жанашырлыққа, адамгершіліктің көрінісіне бейім, құмар, жанашыр, обсессияға бейім адамдар эмоционалды түрде жанашыр болады. Ұйымдастырушылық. Нақты міндеттер мен жауапкершілікті әділ бөлу болмаған кезде синдромның даму ықтималдығы артады. Көбінесе ұжымдарда жанжал мен бәсекелестік артады, бірлескен күш-жігер келісілмейді, уақыт пен/немесе материалдық ресурстардың тапшылығы бар, сәтті нәтижеге сирек қол жеткізіледі. Жану синдромына стресстік психоэмоционалды белсенділік ықпал етеді. Оған жеке қарым-қатынастың әртүрлі түрлері, Күрделі ақпаратты өңдеу және түсіндіру, шешім қабылдау, нәтижеге жауап беру кіреді. Ерекше топқа қиын контингент кіреді, олармен жұмыс істеу керек-ауыр науқастар, құқық бұзушылар, жанжалды клиенттер.
Психикалық күйіп қалу синдромы ұзаққа созылған стресстің реакциясы ретінде көрінеді, содан кейін депрессия пайда болады, ал симптомдар еңбек саласына, кәсіби қызметке байланысты. Көріністердің негізгі үштігі-немқұрайлылық пен психикалық сарқылу сезімі, адамгершіліктен арылу, өзін маман ретінде теріс қабылдау. Эмоционалды-ерікті деңгейде жұмыс процестеріне немқұрайлылық, өз құзыреттілігіне (күштеріне, дағдыларына, біліміне) сенімсіздік, жеке мұраттардың жойылуы, кәсіби мотивацияның жоғалуы, ашуланшақтық, наразылық, жаман көңіл-күй қалыптасады. Sev сатысына байланысты бұл белгілер кейде және тек жұмыс уақытында пайда болады немесе үнемі пайда болады, отбасылық және достық қатынастарға таралады.
Шаршауды жою үшін психологтың, психотерапевттің көмегі, отбасы мен әріптестерінің қолдауы қажет. Пациенттің мотивациясы маңызды рөл атқарады-әдеттерді, демалыс пен жұмыс режимін өзгертуге дайын болу, өзін және өз жұмысын бағалау. Тұрақты нәтижеге қол жеткізу үшін кешенді психо-медициналық-әлеуметтік тәсіл маңызды, оған мыналар кіреді: Психотерапия. Сессиялар пациенттің кәсіби қызметке қатысты жеке көзқарасын өзгертуге, жұмысқа деген ынта мен қызығушылықты қалыптастыруға, ресурстарды (уақытты, күштерді) өмірдің әртүрлі салаларына бөле білуге бағытталған. Психотерапия әңгімелер, жаттығулар, үй тапсырмаларын орындау түрінде жүзеге асырылады.
Дәрі-дәрмекпен емдеу. Препараттарды психиатр жеке таңдайды, терапия схемасы клиникалық көрініске байланысты. Көбінесе антидепрессанттар, мазасыздыққа қарсы препараттар, седативтер және өсімдік негізіндегі стимуляторлар тағайындалады. Жалпы нығайту іс-шаралары. Науқастарға күн тәртібін сақтау көрсетіледі: түнде толық ұйықтау, тұрақты қалыпты физикалық белсенділік, дұрыс тамақтану. Өнімділікті қалпына келтіру үшін массаж курсы, курорттық емдеу ұсынылады.
Уақтылы диагноз қою және емдеу кезінде күйіп қалу синдромы қолайлы болжамға ие. Оның көріністері психотерапиялық және дәрі-дәрмектерді түзетуге жақсы жауап береді. Sev физикалық және психикалық сарқылуға негізделгендіктен, алдын-алу денсаулықты нығайтуға және стрессті жеңу дағдыларын дамытуға бағытталуы керек. Күн сайын демалуға уақыт бөлу керек, демалыс күніне жұмыс тапсырмаларын көтермеу керек, психологиялық түсіру әдістерін қолдану керек-спорт, ашық ойындар, шығармашылық, хобби. Физикалық денсаулықты сақтау үшін дұрыс тамақтануды (жеткілікті калориялы, дәрумендермен, микроэлементтермен қаныққан) сақтау, таза ауада серуендеу немесе жұмыс істеу, күніне кемінде 7-8 сағат ұйықтау маңызды.