Файл: Дипломды жоба 6В07104 Тeхнoлoгиялы мaшинaлaр жнe жaбдытaр.docx

2007 жылдың қаңтар айындағы Президент жарлығымен ТМД елдері арасындағы бірінші болған Қазақстан Республиканың экологиялық кодексі бекітілген. Кодекс қоршаған ортаны қорғау саласындағы Қазақстан заңдары және әлемнің өте дамыған елдерінің тәжірибесі үйлестірілген. Мұнда халықаралық заңдармен қатар әртүрлі халықаралық ұйымдардың 20 ұсынылған басқару құжаттары және Еуропаодақтың 30 директиві және басқа да мемлекеттердің заңдары және сол сияқты ТМД үлгілік кодексінің жобағаенгізілген. Кодекс және де табиғатты қорғау жөніндегі жобалардағы ынталандырғыш экономикалық механизмдерді қарастырып жергілікті және орталық басқару билігінің міндеті және бағынуын, табиғатты қорғау шараларындағы қатысуын анықтайды.

Бағасы төментабиғи ресурстардың, адамның табиғатқа қарама-қарсы қоюдың, қоршаған ортаға немқұрайлы қараудың кезі жоқ. Қазір табиғи ресурстардың бағамын анықтауға қатысты көптеген әралуан көзқарастар жетерлік.«Тегін табиғат байлықтарының» шындығында тегін еместігі, қорытынды тек тұрақты даму тұжырымдамасы шеңберінде ғана істелінде[17].

Өнеркәсіп өндірісі қызметіне және инженерияға қатысты экологияның міндеттері:

- жұмыс істеп тұрған және жобаланған мекемелері және технологиялардың қоршаған орта, адамдың және тірі организм үшін болғаны ықтимал жағымсыз әсерлерін болжау және бағалау;

- қоршаған ортаға және адамның денсаулығына зиянды әсерлерді мейлінше кеміту мақсатында технологиялық,инженерлік, конструкторлық шешімдерді оңтайландыру;

- аз қалдықты және энергия үнемдеуші инновациялық технология енгізу, өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтарды тереңдете өңдеуді ұйымдастыру және кеңейту.

Қазақстан шығарындылар көлемі негізінде ТМД мемлекеттері арасындағы Ресей және Украина соң үшінші орныңда тұр, адамға шаққанда бір жылға 13,6 тонна шығарындылар түзіледі. Еуроодақ елдерінде бұл көрсеткіш 10 тонна тең. Өндіріс қалдықтар – бұл өндіріс және жұмыстар атқару барысындағы шыққан, өзінің бастапқы қасиеттерін бүтіндей әлде жартылайға жоғалтқан шикізаттың, материалдардың, химиялық

қосылыстардың қалдықтары. Өндіріс пен тұтыну қалдықтары халық шаруашылығында пайдаланыла алатының қайтара өңделетін материалдық ресурс ретінде қолданылады. Бір жылға Республикадағы 700 млн. тоннаға жуық өнеркәсіп қалдықтары шығады, солардың 250 млн. тонна жуығы уланған қалдықтар. Шығатын өнеркәсіптік қалдықтардың көп бөлігін (65% дейін) техногенді минералдық қалдықтар (ТМҚ) құрайды (таужыныстары, кең байытуға кететін қалдықтары, үйінділер және т.с.с). Елімізде 22 млрд. тонна көп өндіріс және тұтыну қалдықтары жиналған, солардың 16 млрд. тонна көбі техногенді минералдық қалдықтар (ТМҚ)[18].

---

Проблема құтылу үшін келесі мәселер атқарылуы тиіс:

- ТМҚ құрамындағы пайдалықазбалардың игеруіне жарамдылық қорын анықтау жөніндегі ғылыми-зерттеуші кешенін игеруіне жарамдылық соның қызметін жолға қою;

- Замануи лабораториялық кешендерді қолданып техногендік қалдықтарды мұқият қарау (инвентарлық) және экологиялық-экономикалық тұрғыдан бағамдау, солардың негізінде пайдалы қазбалардың игеріле алатын қорын анықтау;

-Ресурстардың үнемдеуші технология қолданып игерілетіндей қорларды әрі пайдаланудың техникалық-экономикалық негіздемесін істеу.

Қазақстанда өндіріс қалдықтары бір жылға 700 млн. тоннадейін өседі. Өнеркәсіптік уланған қалдықтардың негізгі бөлігі таукең-металлургия саласының мекемелерінде жинақталған. Елімізде олардың 5,2 млрд. тонна көбі, соның ішінде таукең өндірісінің үйінділері 4 млрд. тонна жуық, 1,1 млрд. тонна көбі – байытуға кететін қалдықтары және 105 млн. тонна металлургиялық қайта өңдеу қалдықтары. Металлургия мекемелері қалдықтарының қоймалары 15 мың гектар жуық жер игерілген, соның ішінде таужыныстарының үйінділері – 8 мың га, байытуфабрикаларының қалдықтары – 6 мың га жуық және металлургия зауыттарының үйінділері – 500 гектар жоғары. Қазақстандағы өнеркәсіптік мекемелерінің атмосфераға шығарындылары 3 миллион тонна жуық құрайды. Суға 2,5 миллион тонна жуық шайынды төгіледі[18].

Өндіріс мекемелерінің қалдықтарын қайтара өңдеу іс жүзінде бейберекеттік жүргізіліп келеді. Қалдықтардың қайтара қолдануын қайтара қолдалынатын нысандардың пайдалы қазбаларды кешенді түрде бөліп алудың азқалдықты ресурс үнемдеуші технологияларының жоқтығы тежетіп қойды. ТҚК қайтара өңдеуге арналған құрал-жабдық шығаратын фабрика салуға қажет. Астана және Алматы қалаларында ғана қоқыс өңдеу фабрика құрылды, қалдықтардың 80% өңдеп, 20% көмілуге жоспарланған. Тұрмыстық қатты қалдықтарды өңдеу.

Мемлекеттің ұлттық байлығы – жер ресурстарың қолдану және қорғаудағы қалыптасқан келеңсіз жағдай жерді қолдану саясатын түбегейлі жетілдіруді кажет етеді. Соңғы жылдарға егістік жерлердің ауданының кеміту үрдісі қалыптасты. 1980 жылы жержүзіндегі әр адамға 0,3 га егістік жерінен келетін болса, 2000 жылға қарай 0,25 гектар ғана келді. Жерқорының қүйі күрт

төмендеді. Ауылшаруашылығында қолдалынып жатқан жерлердің едәуір бөлігі қазба кендерін өндіру кезінде бұзылып қалды, топырағы құнарлы жерлерінің құрылыс объектілері, көлікжолдары, тұрғынүй кешендері және т.с.сжайғастыруда. Қуатты көліктер, трактор, тыңайтқыштарды және т.б. пайдалануға сәйкес жеріне түсетін жүктеме едәуір көбейді. Топырақ құнарлылығы төмендеп келеді. Мұның себептері: эрозия, батпақтану, топырақтың қышқылдануы. Эрозия – топырақтың жоғарғы, ең құнарлы қабатының және төсеніш жыныстарының еріген қар суының, жаңбыр суының (су эрозиясы) бұзылуы. Құнарлы алқаптарды бұталар, құмданып кетті. Бастапқы назарға жерлердің экономикалық құнарлылығын қалпына келтіруге аударылуға тиіс, өйткені табиғи құнарлылықты жасандылық құнарлылықпен өзгерту заңды түрде ауылшаруашылық дақылдарының түсімінің төмендеуіне әкеледі. Агроөнеркәсіптік кешеннің (АӨК) қалыптасқан, табиғи ресурс көп жұмсауды қажет ететін «техногендік» типі, экологиялық шектеулерімен қатар таза экономикалық себептеріне сәйкес«тұйыққа»әкеледі. Соңғы 60 жылдың ішінде трактор паркі 100 есе, минералдық тыңайтқыштарды қолдану 350 есе өсті, егіс өнімділігі 2 есеге ғана өсті. Өндірілген дәнді дақыл бірлігіне шаққанда қазіргі кезде ХХ ғасырдың 20 жылсалыстырғанда күрделі қаржылар 1100 есе артық жұмсалуы тиіс. АӨК техногендік басымдықтардан экологиялық, ресурс үнемдеуші бағытқа көшіріліп, бастапқы көзқарас жердің табиғи құнарлылығын қалпына келтіруге көшуі тиіс[18].

---

Қазірге дейін өнеркәсіп пен ауылшаруашылығында, әлемде «аяғында»деп аталған көзқарас қолданылып келді, яғни, әңгіме өндіріс қалдықтарын «құбырдың аяғында» ұқсату жөнінде: негізгі өндіріс, қалдықтар, қалдықтарды тазартуға, шығарындылар. Бұл технологияға сәйкес зиянды қосылыстарды тазартуға кететін процесі негізгі өндірістің сыртқа шығарылып тастаған сияқты болады, табиғатты қорғау қызметінің өзі – бұл негізгі өндіріске жалғанған қосымша жүк. Мысалға, ЖЭО көмірмен жұмыс істеуі. Көмір жанған кезінде SO₂шығады. Күкіртті антигидридті ұстап қалуға арналған тазартуға қондырғылар қойылады, бірақ толық тазартуға мүмкіндігі жоқ .

Альтернатива – көмірді күкіртпен тазартуға, бірақ бұл қалыптасқан жағдайдан шығу себебі еместігі. Ең жақсысы басқа отынның түрін, мысалға, табиғи газ, жақсысы – жел энергия қолдану. Азқалдықты технология – өндіріс соңында шығатын қалдықтардың табиғатқа айтарлықтай зияндығын келтірмеуі. Бұл өндірісті модернизациялауға жұмсалған шығындарды есептеп шығару қиын, яғни өндірістік процесс және өндірістік модернизацияға бөлмейміз. Технологиялардың өзгерту мекеменің тазартуға көрсеткіштерін жақсартумен қатар, қосымша табысқа жетуі мүмкін.

Оған «құбыр басынан аяғына шейін», яғни шикізат өндіруден дайын өнім шығаруға дейін ұстанымымен өзгерту қажет. «Қалдықсыз технология дегеніміз, шикізат ресурс – өндіріс – тұтыну – қайтара қолданатын ресурс циклындағы барлық шикізат және энергия неғұрлым ұтымды және кешенді түрде қолданатын, және де қоршаған ортаға көрсетілетін әсерлердің ешқайсысы оның қалыпты қызметін бұзбайтын өндіріс». Нақтылы өмірде

қалдықтарды бүтіндей жоюға және олардың қоршаған ортаға әсерінен толықтай құтылу мүмкіндігі жоқ. Дәлірек айтқанда, мұндай жүйелерді азқалдықты, яғни қалдықтар қанағаттанарлықсыз, сондықтан табиғаттың өздігінен тазалауға қабілетінің арқасында экологиялық тепе-теңдік бұзылмайтын жүйелер деп атаған жөн. Ғылым және техниканың дамуының қазіргі кезеңінде іс жүзінде шығындардан толық құтылу мүмкіндігі жоқ. Заттектерді іріктеп бөлу және бір заттектерді басқа заттектеріне өзгерту технология жетілгенде шығындар үнемі кемиді[19].

Тұжырымдама
Қазақстан Республикасының дамуының жоспарындағы қоршаған ортаны қорғаудың заңанамасы аталды. Экологиялық кодекске сай біздің отанымыздың табиғат қорғаудың жұмыстары айтылып өтті.

6 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ
6.1 Негізгі опцияны таңдау

---

Салыстыру үшін, негізгі нұсқа ретінде жаппай шығарылатын СМД-75 ірі ұсатқыш бір роторлы ұсатқыш қолданылады.


6.2 Күрделі шығындарды анықтау
[3] бойынша есептейміз.

Базалық ұсатқыштың есептік-баланстық құны формула бойынша айқындалады:
(6.1)
мұнда:

-ұнтақтағыштың көтерме бағасы, ;

- көтерме бағадан орташа баланстық құнға көшу коэффициенті, .
(тг)
Модернизациядан кейінгі ұсатқыштың баланстық құны формула бойынша модернизация мөлшеріне өзгереді
(6.2)
мұнда:

-жаңарту құны, тг.
(тг)

6.3 Жылдық пайдалану өнімділігін анықтау
Машинаның пайдалану өнімділігі бірдей жұмыс жағдайында техникалық өнімділік негізінде есептеледі. Пайдалану өнімділігі сағатына (ауысымына) және жылына есептеледі.

Сағаттық жұмыс өнімділігі , формула бойынша анықталады
(6.3)
мұнда:

- сағаттық техникалық өнімділік, базалық техника үшін (БТ) , жаңа техника үшін (ЖТ) ;

- техникалық өнімділіктен пайдалану өнімділігіне көшу коэффициенті, .


Машинаның жылдық өнімділігі

---

формула бойынша есептеледі;
(6.4)
мұнда:

- ауысым ішіндегі уақытты пайдалану коэффициенті, ;

- машинаның жылдық нақты жұмыс уақыты қоры,
(6.5)
мұндағы:

- техниканың жылдық жарамды жұмыс уақыты қоры, ;

- ауысымның орташа ұзақтығы, ;

- ауысым коэффициенті, ;

- машинаның бір сағатына келетін техникалық қызмет көрсету мен жөндеудің барлық түрлерінде күндерде қарапайым;

- бір қайта құрудың ұзақтығы, күндер;

- бір объектіде жұмыс істейтін машина-сағаттардың орташа саны.
(6.6)
мұндағы:

- техниканың жөндеуде болу ұзақтығы немесе, күндер;

- жөндеуді күту, жөндеуге жеткізу және қайту ұзақтығы, күндер;

- жөндеулер саны немесе жөндеу аралық кезеңде;

- жөндеу аралық цикл, ;

- жөндеу түрлерінің саны, содан кейін жөндеу аралық цикл үшін.
Машинаны жөндеуге жеткізу уақыты және оны күту ағымдағы жөндеу үшін 10 күн және күрделі жөндеу үшін 20 күн мөлшерінде қабылданады.

Құрылыс машиналарына техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді ұйымдастыру бойынша ұсынымдарға сәйкес біз қабылдаймыз:

---