Файл: С. Д. Асфендияров атындаы АЗМУ кеа студенттеріні академиялы адалды Кодексі Алматы2020 Мазмны.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 29.10.2023
Просмотров: 64
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Келтірілген мәтіндермен өз бетінше танысу, сонымен қатар ғылыми этиканың ең маңызды талабы: бірінші ретті дәйексөз ретінде автордың өзі таныс мәтіндерді ғана келтіруге болады. Әйтпесе, мұндай дәйексөз плагиат деп саналады (дәйексөздің екінші көзіне сілтеме жасамай, жұмыс авторы сол арқылы басқа адамның зерттеу және талдау жұмыстарының нәтижелерін иемденеді).
Көзін көрсету мүмкін болмаған жағдайлар:
- түпнұсқа көзі қайтарымсыз жоғалды.
- түпнұсқа дерек көзі жоқ немесе оны іздеу объективті себептерге байланысты қиын (мысалы, ол жабық кітапханаларда немесе қоймаларда орналасқан).
- келтірілген мәтін автордың сөздерін басқа адамның естеліктеріне жазу арқылы белгілі болды.
- түпнұсқа дерек көзі сирек кездесетін тілде жазылған, оны аудармаға шығарма авторы қол жеткізе алмайды.
- дәйексөз екінші дереккөз авторының мұрағаттық немесе әдеби зерттеулерінің нәтижесінде табылды (мысалы, классикалық әдеби шығармадан сәтті үзінді таңдалды). Егер бұл жағдайда студент өз бетінше көрсетілген библиографиялық мәліметтерден дәйексөз тауып, оны екінші дереккөзге сілтеме жасамай келтірсе, дербес жүргізілген мұрағаттық немесе әдеби зерттеу туралы қате әсер жасалуы мүмкін. Дәйексөз оны келтірген автордың дәлелдеу жүйесінің иллюстрациясы ретінде келтірілген (бұл жағдайда қызығушылық дәйексөздің өзі емес, оның қарастырылып отырған мәтінде қолданылуы).
Назар аударыңыз!
• Қосымша дереккөзден мәтінге сілтеме жасау кезінде тек түпнұсқа мәтіннің қайдан алынғандығын ғана емес, сонымен бірге дәйексөз алынған дереккөзді де көрсету қажет.
• Сондықтан, дәйексөздің кіріспе сөздерінде түпнұсқа мәтіннің қайнар көзін және осы мәтін алынған дереккөзді атап өту ұсынылады. Бұл жағдайда пайдаланылған дереккөздер тізімінде дәйексөз табылған екінші дереккөзге сілтеме беріледі.
• ғылыми жұмыста шетелдік авторлардың еңбектеріне сілтемелердің болуы проблеманың теориялық даму деңгейін көрсетеді, авторлардың зерттеушілік белсенділігін көрсетеді. Көп жағдайда
шетелдік дереккөздерді пайдалану - қазіргі ғылыми жұмыс үшін міндетті талап.
Шет елдердің тегтері мен инициалдары туралы айту
Шетелдік авторлардың есімдері ғылыми жұмыс жазылған тілде беріледі. Тегі мен инициалдарының түпнұсқа емлесі жақша ішінде келтірілген. Егер жұмыста орыс ғылымында кеңінен танымал шетелдік авторға сілтеме болса, түпнұсқа атаудың қосымша жазылуы қажет емес.
Шетелдік авторлардың тегі мен инициалдарын дұрыс қолдану үшін оларды орыс тіліне аудару дәстүрін ұқсас тақырыптардағы орыс тілді басылымдарға сілтеме жасау арқылы тексеру керек. Егер бұрын авторлардың тегі орыс тілді дереккөздерде айтылмаған болса, онда тегі мен инициалын автордың транслитерациясы ұсынылуы керек, жақсырақ шетелдік фамилиялардың транслитерациясы ережелеріне сәйкес жасалуы керек.
Назар аударыңыз!
Пайдаланылған дереккөздер тізімінде шетелдік басылымдардың атаулары, авторлардың тегі, инициалдары және басқа библиографиялық ақпарат түпнұсқа тілінде көрсетілген.
Шетел терминдерінің дәйексөзі
Ғылыми жұмыста келтірілген шетелдік терминдер шығарма тіліне аударылған. Шетелдік терминдерді аударғанда алдымен олардың орыс тілді басылымдардағы аударма дәстүрін тексеру керек. Егер аударма табылмаса немесе туындының авторы қате болып көрінсе, ол аударманың өз нұсқасын ұсына алады (сонымен бірге, орыс тілді зерттеулерде осы терминді аудару дәстүрін міндетті түрде айтып, аударманың авторлық нұсқасы туралы дауласыңыз).
Егер арнайы терминдер жалпыға белгілі болмаса немесе шығарманың авторы оны бірінші рет аударып жатса, олардың түпнұсқалық емлесін жақшаның ішіне аударманың қасында келтірген жөн.
Шетел көздерінен мәтін үзінділерін келтіру
Шетелдік дереккөздер мәтінінің үзінділеріне сілтеме жасау кезінде дәйексөздер автордың аудармасында шығарманың негізгі мәтінінің тілінде келтірілуі керек. Егер автор аударманың дұрыстығына сенімді болмаса, парафразаны қолданған жөн.
Шетелдік ғылыми еңбектерді аудару және сілтеме жасау кезінде стандартты электронды аударма құралдарын қолдану өте ұнамсыз. Тегі мен терминдерін аудару кезінде қандай даулы жағдайлар туындаған жағдайда, көмек алу үшін академиялық кеңесшіңізбен немесе шет тілі мұғалімімен байланысыңыз.
Өзіне сілтеме
Егер жұмыс автордың бұрын жүргізген зерттеулеріне сүйеніп, оның нәтижелері жарияланған болса, онда шығармада осы еңбектерге сілтемелер беру қажет. Өзіңіздің жұмысыңызға сілтеме жасап, оларды қолданылған әдебиеттер тізіміне енгізу кеңінен таралған. Бұл өзіндік плагиаттан, қайталанудан аулақ болады
бұрын жарияланған ақпарат, сонымен қатар қызығушылық танытқан оқырманды автордың басқа шығармаларымен танысуға бағыттауға мүмкіндік береді.
Өзіндік дәйексөз, басқа авторларға сілтеме жасау сияқты, дәлелденуі керек және ғылыми жұмыстың тақырыптары мен міндеттеріне сәйкес келуі керек.
Заңнамалық және ведомстволық актілерге сілтеме жасау
Заңнамалық және ведомстволық актілерге ресми басылымдар сілтеме жасайды, екінші көздерден сілтеме жасау ұсынылмайды.
Заңнамалық және ведомстволық актілерге сілтеме жасай отырып, дәйексөзді жазу кезінде ең соңғы жаңартуларға сәйкес жасалғанына көз жеткізіңіз. Кейде осындай жарияланымдарға сілтеме жасау үшін маманның кеңесі қажет.
Көркем шығармалардың дәйексөзі
Классикалық фантастикалық шығармаларға сілтеме жасау Көркем шығармалардың ғылыми басылымдары жасалынған Жинақтың, Толық жинақтың ең беделді басылымдары негізінде жүзеге асырылады. Қажет болған жағдайда, жазбаша жұмыс тақырыбына байланысты (мысалы, басылымнан басылымға дейін автор шығарманың мәтінін өзгертті, ал Жинақта бұл мәтіннің барлық нұсқалары берілмейді), сіз осындай жұмыстардың алғашқы (өмір бойы) жарияланымдарын пайдалана аласыз
Мәтінді, түсініктемелерді және қысқартуларды тырнақшаға өзгертіңіз
Басқа біреудің мәтінінің үзінділерін келтіргенде сөзбе-сөз сақтаудың қатаң ережелеріне қарамастан, кейбір жағдайларда дәйексөз мәтінін өзгертуге жол беріледі.
Дәйексөз мәтінін өзгертуге болатын жағдайлар
- бұрын жарияланған мәтіндердің орфографиясы мен пунктуациясын жаңарту кезінде
ХХ ғасыр.
- мәтіннің қысқартылған сөздерін толық сөздерге кеңейту кезінде. Бұл жағдайда жұмыс авторымен толықтырылған сөз бөлігі тік жақшаға алынады. Оқырман дәйексөзді түсінуі қиын болуы мүмкін болған жағдайда ғана орналастыруға кеңес беріледі.- дәйексөздегі сөздердің регистрін өзгерткенде, егер дәйексөз олар енгізілген сөз тіркесінің синтаксистік құрылымына бағындырылған болса- келтірілген құжат мәтініндегі қателіктер мен қателерді анықтаған кезде. Бұл жағдайда дәйексөз авторы жіберген қате басылымдар мен қателер түзетілмейді, бірақ қатеден кейін жақшаға сұрақ белгісі қойылады.