ВУЗ: Казахская Национальная Академия Искусств им. Т. Жургенова
Категория: Учебное пособие
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.02.2019
Просмотров: 17006
Скачиваний: 34
XVI ғасырдың ортасында ауыр дағдарысқа ұшыраған Ноғай ордасы ішкі феодалдық қайшылықтар мен қырқыстардың және халық бұқарасының феодалдық үстемдікпен қанауға қарсы күрестерінің нәтижесінде бордай тозып, 1569 жылдан соң мемлекет ретінде өмір сүруден қалды. Бұрын Ноғай ордасына қараған қазақ тайпалары және олардың этникалық территориясы Қазақ хандығына бірікті. Бұл Қазақ хандығының қазақ тайпаларының және қазақтардың этникалық территориясын біріктіру жолында Хақназар ханның жасаған жеңісті қадамдарының бірі еді.
Ноғай ордасының ыдырауы, оған қарасты қазақ тайпалары мен олардың мекендеген жерлерінің Қазақ хандығына қосылуы хандықтың Батыс – солтүстік жағындағы жағдайда өзгеріс тудырды. Орыс мемлекеті мен Қазақ хандығы арасындағы кең өңірді алып жатқан Ноғай ордасының ыдырауы, оның бір бөлігінің орыс патшасына бағынуы, шығысқа қарай кеңейіп келе жатқан орыс мемлекетінің шекарасын қазақ хандығына жақындата түсті. 1563 жылы Сібір хандығының билігін тартып алған Көшім хан ендігі жерде Қазақ хандығына дұшпандық позиция ұстады. Оның үстіне моғол билеушілері мен Қазақ хандығы арасында да қақтығыстар болып отырды. Осындай күрделі жағдайлармен есептескен Хақназар хан Қазақ хандығының сыртқы саясатын өзгертті. Сырдария бойындағы Қазақ хандығының үнемі жауласып келген МауараннахрдағыШайбани әулетімен одақтастық байланыс орнатуға ұмтылды. Орта Азиядағы ең ірі қалаларының бірі Ташкентті басып алуға бағытталған әскери қимылдарын тоқтатты. Сөйтіп, Шайбани Әулетінен шыққан Бұхара ханы Абдолла екінші мен Қазақ ханы Хақназар қастаспай дос болып, өзаракөмектесу жөнінде «анттастық шарт» жасады, Хақназар ханның бұл дипломатиялық шарасы маңызды болды.
Сонымен, Хақназар хан тұсында соғыс қимылдары тоқтап, бейбітшілік орнады, қазақтардың орта Азия халқымен сауда – саттық қарым-қатынасы, экономикалық байланысы одан әрі өрістеді. Мұның өзі Қазақ хандығының ішкі жағдайын жақсартуға, халқының шаруашылық өмірінің оңалуына тиімді болды. Сонымен қатар Қазақ хандығы нығайып, қайта дәуірлей түсті.
47.Қазақстандағы халықаралық ұйымдардың жұмысы
1. Посткеңестік кеңістіктегі интеграциялық процестер
Посткеңестік кеңістіктегі интеграцияның ерекшеліктері. Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығын құру туралы (ТМД) Қазақстанның бастамасы. Алматы Декларациясы жəне ТМД-ның құрылуы. ТМД-ның даму жолдары жəне кезеңдері. Қатынастардың құқықтық негізінің қалыптасуы. ТМД шеңберіндегі дағдарысты құбылыстар. ТМД территориясындағы үш интеграциялық қауымдастық. Кедендік одақ жəне Біртұтас экономикалық кеңістік (1999). Аймақтық интеграцияның тереңдеуі. ТМД ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің қалыптасуы. ТМД елдері интеграциясының жаңа кезеңі.
2. Еуроазиялық Одақ құру идеясы жəне процессі
Құрылықтық интеграция мүмкіндігі. Н.Назарбаевтың Еуроазиялық одақ (ЕАО) құру жобасы. ЕАО-ның құрылуы. Оның қатысушылары. ЕАО-ның эволюциясы, оның ОАЭО қайта құрылуы. Кедендік одақ жəне біртұтас экономикалық кеңістік. ЕАО жобасының халықаралық ұйымға институциализациянуы. Орталық Азия елдерінің экономикалық интеграциясының бағдарламасы (1995-2000). ОАЭО-ның ОАО-ға айналуы. Негіздеуші құжаттары. Аймақтық экономикалық интеграция механизмдерін жетілдіру. Кедендік одақтың ЕуроАзЭҚ-ға айналуы. Еуроазиялық Экономикалық Қауымдастықтың - ЕурАзЭҚ құрылуы (қазан 2000).
1. Қазақстан-Қытай ынтымақтастығының жағдайы жəне
перспективалары
Қазақстан мен Қытай арасында дипломатиялық қатынастардың орнатылуы. Басшы қайраткерлердің ресчми сапарлары. Ынтымақтастықтың келісімдік-құқықтық негізі. Қытайдағы этникалық сепаратизм мəселесі жəне Қазақстанның ұстанымы. БҰҰ, “Шанхай бестігі”, “СВМДА”, “Еуроазиялық экономикалық саммиті” шеңберіндегі Қазақстан мен Қытайдың
ынтымақтастығы. Шекара мəселесі. Азиялық қауіпсіздік мəселесі. Қытайдағы этникалық қазақтар мəселесі. Ертіс жəне Іле трансшекаралық өзендері мəселесі. Қазақстанның экономикалық жəне экологиялық мəселелері. Сауда-экономикалық ынтымақтастық. Екі елдің мұнай ынтымақтастығы. Гуманитарлық жəне мəдени ынтымақтастық. Қазақстан-қытай қатынастарының перспективалары.
3. Қазақстанның Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерімен өзара
қарым-қатынастары
Аймақ елдерімен дипломатиялық қатынастар орнату процессі. Қазақстан Республикасының Вьетнаммен дипломатиялық қатынас орнатуы (1992). Қатынастардың келісімдік-құқықтық негізі. Қазақстан-Вьетнам байланыстарының перспективалы бағыттары.
Малайзиямен дипломатиялық қатынас орнатуы. Жаң тəуелсіз мемлекеттерге техникалық көмек көрсету бағдарламасы. Малайзиямен сауда-экономикалық байланыстарды белсендіру. Индонезия, Таиланд Корольдігі, Сингапурмен дипломатиялық қатынастар орнатуы. Өзара қарым-қатынастардың басты бағыттары мен принциптері. Ынтымақтастықтың салалары. СВМДА-ны шақыру жөніндегі Қазақстанның бастамасын қолдауы.
4. Қазақстан-Жапония қатынастары
Дипломатиялық қатынастардың орнатылуы. Басшы қайраткерлердің ресми кездесулері мен сапарлары. Ынтымақтастықтың негізгі салалары. Қазақстанның Жапониямен экономикалық ынтымақтастығы. Жапонияның Қазақстандағы инвестициялық ынтымақтастығы. Ғылым мен техника салаларындағы ынтымақтастық. Жапонияның Қауіпсіздік Кеңесі құрамына тұрақты мүше болып енуі мəселесіндегі Қазақстанның ұстанымы. СВМДА-ны шақыру жөніндегі дайындық процессіне Жапонияның қатысуы.
Қазақстанның экологиялық проблемаларын шешуге Жапонияның қатысуы. Жапония үкіметінің Қазақстанға гуманитарлық көмегі. Қазақстан-Жапония мəдени байланыстары.
5. Қазақстанның Корея Республикасы жəне КХДР-мен қатынастары
Корея Республикасымен дипломатиялық қатынастың орнатылуы. Басшы қайраткерлердің ресми жəне жұмыс сапарлары. Ынтымақтастықтың келісімдік-құқықтық негізі. Қазақстандағы корей диаспорасы. Халықаралық ұйымдардағы Қазақстан Республикасы мен Корей Республикасының өзара қимылы. СВМДА процессіне Корей Республикасының ұстанымы.
Қазақстан-Оңтүстік Корея экономикалық ынтымақтастығы. Қазақстан Республикасы мен Корея Халық Демократиялық
Республикасы арасында дипломатиялық қатынастың орнатылуы. Басшы қайраткерлердің ресми сапарлары. Ынтымақтастықтың келісімдік-құқықтық негізі. Қазақстанның КХДР-мен мəдени байланыстары.
Официальное
название: Совещание по взаимодействию
и мерам доверия в Азии (СВМДА).
Дата
учреждения: 5 октября 1992 года – выдвижение
инициативы о созыве СВМДА Президентом
РК Н.Назарбаевым в ходе 47-ой сессии
Генеральной Ассамблеи Организации
Объединенных Наций (ГА ООН).
Статус:
межгосударственный форум для диалога,
консультаций, принятия решений и
осуществления мер на основе консенсуса
по проблемам, касающимся безопасности
в Азии, наблюдатель при ГА ООН (декабрь
2007 г.).
48. XVI-XVIII ғасырлардағы Қазақ халқының мәдениеті
Қазақ халқының тіршілік-тұрмысында қолөнер кәсібі үлкен маңызды орын алды. Өйткені мал шаруашылығы немесе егіншіліктің дамуы қолөнер кәсіпшілігімен тікелей байланысты болды. Мал шаруашылығы үшін ер-тұрман, ат әбзелдері, малды ұстайтын, байлайтын жабдықтар, егіншілік үшін жер жыртатын және тырмалайтын, астықты жинайтын және өңдейтін құралдар т. б. қолөнершілердің еңбегімен дайындалды. Бұл кездегі қазақтың қолөнер кәсіпшілігі қарабайыр шаруашылық еді. Үйде істелетін кәсіп бұйымдардың көпшілігі тауарға айналмайтын, өндірушінің өз отбасын ғана қанағаттандыруға пайдаланылатын. Халық өнері, әсіресе, киіз үйдің жабдықтарын, жиһаздарын жасауда ерекше өрістеді.
Бұл кезде оңтүстік Қазақстан қалаларының, Орта Азиямен, Шығыс Түркістанмен, Орыс мемлекетімен сауда-саттық байланысы жанданды. Осының арқасында көшіп-қонушы және отырықшы халық топтарының экономикалық, мәдени-әлеуметтік қарым-қатынасы кеңейе түсті. XVI-XVIII ғасырларда «Ұлы жібек жолы» бойында орналасқан Сығанақ, Сауран, Отырар, Түркістан, Сайрам, Жент т. б. қалалардың тездеп өркендеуі, қазақ халқының біртұтас ел болуына, жеке хандық құрып нығаюына үлкен әсерін тигізді. Түркістан, Отырар, Тараз, Сайрам және тағы басқа қалалардан табылған күміс теңгелер мен мыс ақшалар Қазақ хандығы тұсында сауда-саттық өркендеп, ақша айналымы дамығандығын көрсетеді.
Сығанақ пен Сауранның, Ясы мен Отырардың архитектуралық комплекстері, Жәнібек пен Қасымның Сарайшықтағы, Қазанғаптың Ұлытау жеріндегі кесенелері, Маңғыстаудағы, Сырдария алқаптарындағы және Қаратау қойнауларындағы мазарлар өзіндік сәулет-сипатымен, архитектуралық формаларының жинақылық әрі айқыншылығымен ерекшеленді
Ұлан байтақ кең далада мал бағып, күндерін табиғат құшағында мал өрісінде, түндерін жұлдызды аспан астындағы мал күзетінде өткізген қалың қазақ, әлемдегі табиғат құбылыстарын үнемі бақылап отырған. Осы бақылаудың нәтижесінде халықтың көпжылдық тәжірибелері қорытылып, жұлдызды аспан туралы астрономиялық түсініктер мен білімдер жинақталған. Және оның негізінде байырғы қазақ күнтізбесі қалыптасты. Қазақ халқы аспан әлемін бақылау арқылы «құс жолы», «құйрықты жұлдыз», «ақпа жұлдыз» және «кемпірқосақ» жайында ұғымын кеңейтті.
XVI-XVII ғасырларда қазақтар арасында ислам діні кеңінен тарады. Оны таратуда Сығанақ, Түркістан, Хорезм, Бұхара, Самарқанд сияқты қалалар айрықша рөл атқарды. Ислам діні көшпелі халық арасында терең тамыр жайған жоқ. Оған себеп қақтығыстар, соғыстар және түрлі саяси қарама-қайшылықтар еді. Сондықтан халықтың әсіресе көшпелі бөлігі ислам дінін көпке дейін қабылдамай, тәңірге, күнге, аспанға, жерге, суға табынуға негізделген нанымды ұстады. Қазақтар өмірінде отты қасиеттеу үлкен рөл атқарды.
XVI-XVIII ғасырларда қазақ халқының арасында тақырыбы мен жанры жағынан алуан түрлі ауыз әдебиеті кең өріс алды. Қазақ халқының поэзиясында жыраулардың орны ерекше бағаланды. Жыр толғауларында қанатты сөздер, ғибратты нақылдар кең орын алды. Сол кездегі қазақ поэзиясының аса ірі тұлғалары – Шалкиіз (XV ғ.), Доспамбет (XVI ғ.), Жиембет (XVII), т. б. жыраулар.
Қазақтың батырлар жыры эпосқа тән аңыз сияқтанғанымен, олардың бәрі дерлік тарихи оқиғаларға құрылған. Мәселен, Қобыланды, Алпамыс, Ер Тарғын, Ер Сайын, Қамбар дастандары тарих шындығымен қабысып жатқан шығармалар. Қазақтың әлеуметтік-тұрмыстық дастандары да («Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Қыз Жібек» т. б.) феодалдық-рулық қоғамның өмірін үлкен шеберлікпен көрсетеді.
Бұл кезде Қазақ хандығының мемлекеттік құрылысы мен халық өмірінің ерекше жағдайларын өзіндік өзгешелігімен қамтитын қоғамдық уклад «билер сөзі», «билер айтысы», «билер дауы», «төрелік айту», «шешендік сөздер» деп аталатын көркемдік мәдениеттің бірегей түрін туғызды. Әдебиеттің бұл түрін шығарушылар негізінен XVI-XVIII ғасырларда қазақ қоғамында сот ісін жүргізумен ғана айналысқан жоқ. Билер хан кеңесінің мүшелері болып, мемлекеттік істерге белсене араласты. Сонымен бірге атақты билер тайпалар мен рулардың басшылары болып, ел басқарды, жиындарда солардың атынан сөз сөйлеп, айтыс-тартыстар кезінде олардың мүдделерін қорғады.
Қазақтың атақты билері поэтикалық таланты зор және суырып салма айту мен шешендік сөз арқылы өзара айтыстың тамаша шеберлері болған. XVI-XVIIIғасырларда би-шешендер арасында мемлекеттік және қоғамдық қызметінің маңыздылығы, шешендік өнерінің күшімен поэтикалық шеберлігі жағынан Төле би Әлібекұлы (1663–1756), Қазыбек Келдібекұлы (1665–1765), және Әйтеке Байбекұлы (1682–1766) ерекше орын алды. Олар тек Қазақстанда ғана емес, сонымен қатар Ресейде, Хиуада, Жоңғария мен Қытай империясында танымал болған.
Бұл кезде қазақ тіліндегі жазба әдебиеттері діни және аңыздық мазмұндағы кітаптар түрінде таралды, сондай-ақ тарихи шығармалар мен рулар тарихы (шежіре) жасалды. Олардың ішінен Захир-ад-дин Бабырдың «Бабырнамасын», Камалад-дин Бинайдың «Шайбани-намесін», Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашидиін», Қожамқұл бек Бахидің «Тарих-и-Қыпшағын», Қадырғали «Жами-ат-таварихын» және басқа да шығармаларды арнайы бөліп көрсетуге болады.
Бұл кезде Қазақ хандығы көршілес мемлекеттермен, Орта және Таяу Шығыс елдерімен үздіксіз араласып отырды. Мұның өзі араб-мұсылман мәдениеті мен ғылымының таралуына әсерін тигізді. Қазақ жерінде мектептер мен медреселер ашылып, оларда оқу араб-парсы және түрік тілдерінде жүргізілді. Қазақтар жазуда араб әліп-биін тұтынды. Мектептер мен медреселерде ғылымның әр түрлі салалары "дін ілімі, математика, логика, философия) бойынша білім беріліп, Шығыстың ұлы ақындарының классикалық туындыларымен таныстырылды. Мұның бәрі қазақ халқының жалпы дамуына, бүкіл қоғамның рухани өмірі мен мәдениетіне игі ықпал жасады.
Сонымен, XVI-XVIII ғасырларда Қазақ қоғамында шаруашылықтың және мәдениеттің дамуында елеулі ілгерілеушілік орын алды. Оның басты себебі, қазақ халқының біртұтас мемлекетке бірігуімен байланысты еді.
49. Қазан төңкерісі және Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнауы.
1917 жылы қазан айында елде жалпы ұлттық дағдарыс қалыптасты.
Оның
себептері:
1)
Монархияның ауыр мұрасы
2) Уақытша
үкімет бітім, 8 сағаттық жұмыс күні,
ұлттар теңдігі мәселелерін шешпеді.
3) Елде жайлаған ашаршылық пен
күйзеліс.
Петроградта 1917 жылғы 24-25 қазанда Ленин бастаған революциялық күштердің жеңіске жетіп, Уақытша үкімет құлатылып, мемлекет билігінің Қеңестердің қолына көшкені туралы хабар бүкіл Россияны ғана емес, дүниежүзін, бүкіл әлемді дүр сілкіндірген оқиға болды.
1917 жылы 25 қазанның кешінде Кеңестердің Бүкілроссиялық II съезі ашылды. Онда В.И. Ленин жазған «Жұмысшыларға, солдаттар мен шаруаларға!» деген үндеуі қабылданды, бұл үндеуде бүкіл үкімет билігінің Кеңестердің (Советтердің) қолына көшетіндігін жариялады. Кеңестер съезі өзінің екінші мәжілісінде Бітім туралы және Жер туралы декреттер қабылдады. Бітім туралы декретте барлық соғысушы елдерді соғысты тоқтатып, әділетті бітім жасауға шақырса, Жер туралы декретте помещиктердің барлық жерлері конфискацияланып (тәркіленіп), барлық жер халықтың қолына көшетіндігі жариялады. Жер жалпы мемлекеттік меншікке айналды.
Қазан революциясының жеңісімен байланысты ұлттық проблемалар, бірінші кезекте ұлттық – мемлекеттік құрылыс мәселелері өткірірек талқылана бастады. Кеңес үкіметі ұлт саясатының негізгі принциптері Кеңес үкіметінің маңызды екі құжатында – Россия халықтары құқықтары Декларациясы (1917 жылы 2 қараша) мен «Ресей мен Шығыстың барлық мұсылман еңбекшілеріне» үндеуінде (1917 жылы 20 қараша) жариялаған болатыны туралы айтылған.
Ұлт мәселесін шешудің әскери – коммунистік әдістері, большевиктердің унитарлы мемлекет құруға, тек Кеңестер негізінде ғана автономия беруге ұмтылуы россиялық этностардың қайта өрлеуі үшін ұлттық факторды пайдалануға мүмкіндік бермеді.
Қазақстандағы ұлттық үкіметтер.
1917 жылы қарашада Орынбор контрреволюциялық төңкеріс нәтижесінде атаман Дутов басқарған «Әскери үкімет» билікті қолына алды.
1917 жылы 15-22 қарашада Ташкентте болған мұсылман депуттары Кеңестерінің өлкелік съезінде жаңа үкімет «Түркістан Халық Камиссар Кеңесі» орнады. Кеңестің 14 адамдық құрамында мұсылман өкілі болмады. Кеңестің төрағасы Ф. Колесов: «Мұсылмандарды жоғарғы өкімет органдарына өткізу мүмкін емес, өйткені жергілікті халықтың бізге көз – қарасы белгісіз және олардың ешқандай пролетарлық ұйымы жоқ»,- деп мәлімдеді.
1917 жылы 22 қарашада Қоқанд қаласында болған Бүкіл Түркістандық IV съезінде Түркістан автономиясы, яғни Түркістан үкіметі құрылғаны туралы жарияланды. Бұл үкімет кейбір деректерде «Қоқанд автономиясы» деп аталды. Алғашқы басшысы М. Тынышбаев, одан кейін басты қызметін Мұстафа Шоқай атқарды (1881-1941жж.)