Файл: Астана халыаралы университетіні педагогикалы колледжі.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 22.11.2023
Просмотров: 48
Скачиваний: 2
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
«Дене шынықтыру» бағытының мазмұны келесі нақты міндеттерді шешу арқылы балалардың дене тәрбиесіне, үйлесімді дене дамуына қызығушылық пен құндылық көзқарасын қалыптастыру мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған:
• дене қасиеттерін дамыту (жылдамдық, күш, икемділік, төзімділік және үйлестіру);
• балалардың қозғалыс тәжірибесін жинақтау және байыту (негізгі қозғалыстарды меңгеру);
• оқушылардың қимыл-қозғалыс әрекетіне және дене шынықтыруға қажеттілігін қалыптастыру.
Осылайша, бұл жалпы білім беру бағдарламасында психологиялық-педагогикалық жұмыстың мазмұнында жаңа бағыттар пайда болып, мектеп жасына дейінгі балалардың дене шынықтыру мен спортқа қызығушылығын ояту міндеті жеткілікті түрде анық қадағаланды. Ал тек қосымшадағы «Ойын әрекетін дамыту» тарауында үлкен топтан: балаларды халық ойындарымен таныстыру, ал дайындық тобында халық ойындарына қызығушылықты дамыту міндеті қойылған.
«Радуга» бағдарламасында «Салауатты өмір салтын әдетке айналдырамыз», «Дене шынықтыру» айдары бар.
Бағдарламаның негізгі міндеттерінің бірі – балалардың денсаулығын сақтау және нығайту, олардың бойында салауатты өмір салтын ұстануға дағдыландыру.Күнделікті тәртіпте рекреациялық іс-шараларды ұйымдастырудың ерекшеліктеріне көп көңіл бөлінеді. Осы мақсатта әр жас тобының бағдарламасында: «Салауатты өмір салтын қалыптастыру әдеті» (I кіші топ), «Салауатты өмір салтын әдетке айналдыру» (II кіші және орта топ), «Салауатты өмір салтын қалыптастыру» бөлімдері бар. салауатты өмір салтын әдетке айналдыру – тәрбиенің ең маңызды міндеті» (жоғары топ).
Бұл бөлімдердің мақсаты – балалардың негізгі анатомиялық және физиологиялық ерекшеліктерін, салауатты өмір салтын қалыптастырудың шарттарын (күн тәртібі, ұйқыны, сергектік, жүру, тамақтануды ұйымдастыру) және пайдалы әдеттерді, дағдыларды қалыптастыру ережелерін ашу. Баланың физикалық және психикалық денсаулығын нығайту, қимыл-қозғалыс және гигиеналық мәдениет негіздерін қалыптастыру міндеттерін жүзеге асыру бағдарламаны іске асырудың негізі болып табылады.
Бағдарламадағы басты қызығушылық «Балаларды сау, күшті, көңілді етіп тәрбиелеу. Ол мектеп жасына дейінгі балалардың физиологиялық, психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерінен басталып, екі бөлімнен тұрады:
1. Гигиеналық мәдениет негіздерін меңгеру (3-4 жастағы балалар үшін), гигиеналық мәдениетпен таныстыру (5-7 жастағы балалар үшін).
2. Қозғалыс мәдениетінің негіздерін меңгеру (3-4 жас), қозғалыс мәдениетіне кіріспе (5-7 жас).
«Қимыл-қозғалыс мәдениетінің негіздерін меңгеру» бөлімінің мазмұны мұғалімге мыналармен танысуға мүмкіндік береді:
- балалармен жұмыс жасаудағы тапсырмалармен (эмоционалды реакция тудыру және ашық ойындар мен ойын жаттығуларына қатысуға ұмтылу; балаларды мұғаліммен бірге жаттығуларды белсенді орындауға үйрету; балаларды қозғалыстағы сигналдарға жауап беруге дағдыландыру);
- балалардың меңгеруіне арналған дене жаттығуларының тізімімен (жауынгерлік және жалпы дамыту жаттығулары, негізгі қимылдар, ашық ойындар) т.б. Бірақ орыстың халықтық ашық ойындарын да, дүние жүзінің басқа халықтарының ойындарын да пайдалану айтылмайды.
Әдістемелік әдебиеттер мен оқу бағдарламаларын талдау қазіргі уақытта орыс халықтық ашық ойындарын пайдалану мәселесі мектепке дейінгі білім беру бағдарламаларында көрініс тапқанын айтуға мүмкіндік берді. Алайда, біздің ойымызша, бұл бағыттағы жұмыс жүйесі жоқ.
Қазіргі уақытта көптеген халықтық ашық ойындар жиналды.Ойындарды этнографтар, мұғалімдер және қарапайым әуесқойлар - қарапайым тұрғындар жинайды.Мазмұны жағынан барлық халық ойындары классикалық түрде қысқа, бейнелі, мәнерлі және эмоционалды, ал әнмен ойналатын халық ойындары да музыкалық. Халық әуендері өзінің қарапайымдылығымен, қолжетімді формасымен, әуезділігімен, есте қалатын мотивімен жақсы келеді.Капица О.И., Науменко Г.М. зерттеулеріне сүйене отырып. ойындарды шартты түрде түрлерге бөлуге болады:
а) ашық (спорттық) ойындар;
ә) ғұрыптық (күнтізбелік);
в) табиғатқа қатысты (табиғи);
г) еңбек (үй шаруашылығы)
д) жетекшімен (басшымен);
ж) драмалық (театрлық қойылым элементтері бар)
Ашық ойындарға жүгіру, секіру және күш, ептілік, жылдамдық, кеңістікте бағдарлауды қоса алғанда, бәсекелестік сипаттағы ойындар жатады («Оттықтар», «Тұзақтар», «Жасырынбақ», «Шыңғырушылар», «Табур» және т.б.).Салттық (күнтізбелік) ойындар – халықтық ауыл шаруашылығы күнтізбесімен байланысы бар ойындар. Өкінішке орай, олардың көпшілігі әлдеқашан жоғалып кетті. Оларға ойындар жатады: «Көкек», «Брук», «Жан, анық жанады», «Күн», «Кострома» т.б.
Табиғатқа қатысты – бұл ойындар қоршаған әлемге сүйіспеншілік пен мейірімділікке тәрбиелеп қана қоймайды, сонымен қатар тәрбиелік мәні бар: балалар қоршаған табиғатпен танысады. Бұл ойындар: «Сақша», «Ормандағы аюда», «Қоян», «Өрмекші», «Қарға», «Бұғы» т.б.Еңбек (күнделікті) ойындар – бұл ойындар орыс халқының тарихи мұрасымен, ата-бабаларымыздың күнделікті еңбегімен таныстырады. («Қазан», «Нан», «Мен көңілді тоқымын», «Клубочек», «Баба бұршақ сепкен», «Диірмен» т.б.)Көшбасшы (көшбасшы) бар ойындар – ойыншы қандай да бір әрекетті орындайтын немесе ойынды басқаратын ойындар. («Қоңыраулар», «Кімнің дауысын тап», «Теңіз уайымдады», «Мен малтатас үстінде отырмын»).
Ойындар - көңілді - бұл баланы қызықтыратын, қызықтыратын және сонымен бірге қандай да бір танымдық және тәрбиелік элементті қамтитын ойындар. Оларға «Қарашапан», «Ладушки», «Мүйізді ешкі бар», «Төбешіктердің үстінде», «Әйел бұршақ сепкен» және т.б ойындар жатады.Драмалық ойындар – бұл «әртістің» өнерін, ойынның қандай да бір кейіпкеріне уақытша айналу және оның әрекеттерін орындау қабілетін қажет ететін ойындар («Қоян, шық», «Қасқыр-төбе», «Әже Йожка», «Ешкі орманды аралап жүр», «Дрема» т.б.)
Барлық халық ойындары әртүрлі тәсілдермен өткізілгендіктен, оларды өз кезегінде шартты түрде 3 түрге бөлуге болады:
- дөңгелек немесе айналмалы би. Бұл негізгі топ. («Қоян», «Нан», «Қарға», «Бәліш», «Өрмекші» т.б.)
- дөңгелек емес немесе «қабырғадан қабырғаға». («Боярлар», «Патшаға», «Уатл» т.б.)
Халықтық ойындар тіпті гиперактивті балалардың көпшілігін баурап алады және тыныштандыратын әсерге ие, «шынысық» және сенімсіз балаларды ашуға көмектеседі, халық әуендері мен қимыл-қозғалыстарының көмегімен сіз негативтілікті, қорқынышты, қорқынышты жоюға, сезімдер мен эмоцияларды ашуға болады. Қолайлы шығармашылық атмосфераны құру - халық музыкасы, костюмдер, жануарлардың бас киімдері, атрибуттар - мұның бәрі ойында балаларды жеке бейнеленген бейнені жасауға дағдыландырады.И.А. Панкеев өз кітабында доппен және доппен, таяқпен және арқанмен, елес және қиыршық тастармен, сөздер мен жұмбақтармен, үйдегі дөңгелек билермен, қыс пен жазғы ойындарды ұсынады. Және тек балаларға ғана емес, ересек адамды, тіпті әжелерді де баурап алатын және баурап алатындар.
Ойында қолданылатын қозғалыстардың қарқындылығы бойынша (ойындар төмен, орташа және жоғары қарқынды).Қозғалыс әрекетінің түріне қарай негізінен ойындарға кіретін (жүгірумен, биіктікке секірумен, бір жерден және жүгіруден ұзындыққа секірумен, қозғалатын және қозғалмайтын нысанаға лақтырумен, лақтырумен және допты қағып алумен және т.б.)
Ойынды құрудың мазмұны мен күрделілігіне қарай (қарапайым, пас беру, командалық).
Балалардың жас ерекшеліктерін ескеру.
Жүргізу әдісі бойынша (жүргізушімен, жүргізушісіз, заттармен, затсыз, рөлдік ойын, сюжетті).Дене қасиеттері бойынша, негізінен ойында көрінетіндермен (негізінен күш, төзімділік, ептілік, жылдамдық, икемділікке тәрбиелеуге ықпал ететін ойындар).Бірінші компонентке кіретін орыс халық ойындары төрт бөлімге бөлінген. Біріншісіне адамның табиғатқа қатынасын көрсететін ойындар жатады. Оларға халық ойындары: «Қаз-аққулар», «Арықтағы қасқыр», «Қасқырлар – қойлар», «Қарғалар мен торғайлар», т.б.Бірінші компоненттің «Орыс халқының өмірі» атты екінші бөлімінде ата-бабаларымыздың күнделікті іс-әрекетін бейнелейтін «Ата – мүйіз», «Үйлер» атты халық ойындары қолданылған халқының тарихи мұрасымен таныстырады. », «Қақпа» т.б.Бірінші компоненттің үшінші бөлімі өткен ғасырлардағы құрдастар ойындарынан тұрады. Бұл ойындар қызықты, өйткені олар тапқырлық пен тапқырлықты, жылдамдық пен жақсы үйлестіруді көрсетуі керек. Бұл бөлімге ойындар кіреді: «Жмурки», «Городки», «Оттықтар» т.б.
Балаларда күш пен ептілікті өлшеу мүмкіндігі төртінші бөлімнің ойындарын оқу кезінде пайда болады, бұл балалардың күшейуге, барлығын жеңуге деген ұмтылысын көрсетеді. Бұл бөлімде ойындар қолданылады: «Жекпе-жек өнері», «Шеңберге тартылу», «Сызықпен сүйреу» т.б.Дәл сол құрамдас бөлік балалардың әрбір ойынның пайда болу тарихымен танысуын білдіреді.Сонымен,ойындарының педагогикалық классификациясының жаңартылған парадигмасын модельдеу кезінде баланың жеке басын рухани жетілдіруге, оның тарихи-мәдени ой-өрісін кеңейтуге және ұлттық өзіндік сана-сезім деңгейін көтеруге бағытталған құрамдас бөлігі айқындалады.
А.Қаржубаев балаларды өз халқының озық дәстүрлерімен тәрбиелеу керек деп есептейді. Сондай дәстүрлердің бірі – ұлттық ойындар.В.Костюкевич те мектеп жасына дейінгі балаларды туған жерді, салт-дәстүрді сүюге тәрбиелеуде ұлттық ойындардың көмегі зор деп есептейді.С.Режепов (1991) ұлттық ойындарды өткізер алдында мынадай міндеттер қоюды ұсынады:
балаларда еліміздің әртүрлі халықтарының ашық ойындарына қызығушылықты қалыптастыру;
басқа ұлт балаларына деген сүйіспеншілік пен құрметке тәрбиелеу.
Бұл мәселелерді шешу үшін тек ұлттық ойындарды ғана пайдалану жеткіліксіз, оқыту мен тәрбиелеудің басқа құралдарын пайдалану қажет. Ойынмен таныстырғанда тек атын ғана емес, белгілі бір ұлтқа жататынын да атап өткен жөн. Өзге халықтардың ойындарына деген қызығушылық ұлттық киімдер мен оның элементтерін енгізуден де туындайды. Ойынның қорытындысын шығара отырып, балаларға осы халықтың кейбір ұлттық ерекшеліктері мен салт-дәстүрлері туралы айту керек.
Кейінгі авторлардан бастапқы классификацияларды В.Марц (шығу тегі бойынша), В.Всеволодский-Гернгросс (типологиялық топтар бойынша) және т.б.. көзқарастар, оқушылардың бірлескен іс-әрекеттері, типтік қозғалыстар және олардың ойындағы сорттары.Бірақ бұл классификация мектептерде негізінен дене шынықтыру сабақтарында қолданылатын ойындардың белгілі бір бөлігінің ғана сипаттамаларын қарастырады және халық ойындарының барлық негізгі топтарын жіктеуге мүмкіндік бермейді.Сонымен, педагогикалық әдебиеттерде халық ойындарының ең алуан түрлі және жиі қарама-қайшы классификациялары кездеседі.
Халық ауыз әдебиеті ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, ескірмейді. Мектеп жасына дейінгі балалардың өміріне халық ойындарын табысты енгізудің негізгі шарты әрқашан терең білім мен кең ойын репертуарында еркін сөйлеу, сонымен қатар педагогикалық жетекшілік әдістемесі болған және болып қала береді. Тәрбиеші ойынды балаларға әсер етудің эмоционалды-бейнелі құралы ретінде шығармашылықпен пайдалана отырып, олардың қызығушылығын, қиялын оятады, ойын әрекеттерін белсенді орындауға қол жеткізеді.Жоғарыда айтылғандардың барлығы ашық ауада халық ойындарын сәтті өткізудің алғы шарты мұғалімнің практикалық материалды білуі, ойын ережелерін, оның барысын эмоционалды және нақты түсіндіре білуі, ойынға белсене қатысуы екендігін көрсетеді.
1.2 Мектеп жасына дейінгі балалардыға оқу бағдарламаларын талдау
Жалпы білім беретін мектептегі азаматтық тәрбие үш деңгейді қамтиды.Бірінші кезеңде (бастауыш білім беру) негізгі адамгершілік құндылықтар, мінез-құлық нормалары қаланады, өзін бір бөлік ретінде сезінетін тұлғаның қалыптасуы басталады. Қоғам және өз Отанының азаматы, баланың коммуникативті дағдыларын дамыту. Бастауыш білім берудің негізгі міндеттерінің бірі – кіші оқушының шығармашылық әлеуетін дамытуды шешу – ел өміріне өз үлесін қоса алатын тұлғаны қалыптастыруға көмектеседі. Екінші кезең (негізгі мектеп) жасөспірім мінез-құлқының құндылықтары мен көзқарастары жүйесін қалыптастыруды жалғастырады, қоғамдағы болашақ тәуелсіз өмірге қажетті білім мен дағдыларды меңгеруге көмектеседі. Бұл кезеңде азаматтық тәрбиенің өзегі – заңды, құқықты, басқа адамдардың құқықтарын құрметтеу және қоғам алдындағы жауапкершілікті қалыптастыру. Оқушылардың Отан тарихы, моральдық-құқықтық нормалары туралы білімдерімен сана-сезімі мен ой-өрісін байыту. Үшінші кезеңде қоғамның әртүрлі салаларында болып жатқан процестер туралы, адамдардың құқықтары, адамның азаматтық ұстанымы, оның қоғамдық-саяси бағыты туралы білімдері тереңдетіліп, кеңейеді. Бұл кезеңнің міндеті – студенттердің әлеуметтік белсенділік процесінде өздерінің және басқа адамдардың құқықтарын қорғауға дайындығы мен қабілетін арттыру, жеке және ұжымдық іс-әрекетті құру мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Азаматтық тәрбие міндеттерін жүзеге асыруда оқу-тәрбие процесінің белсенділік аспектісін қамтамасыз ететін жаңа педагогикалық технологияларды (интерактивті әдістер, ақпараттық технологиялар) тиімді пайдалану маңызды.Ежелгі уақытта балалардың еркелігіне аз көңіл бөлінді және олар кез келген баланың күнделікті өмірінің бір бөлігінен гөрі қол жетпес сән-салтанат болды. Халық ойындарының көпшілігінде діни қағидалар бар деп есептеледі. Сонымен, ашық ойындар әртүрлі ырым-жырымдар мен ырым-жырымдармен байланысты болуы мүмкін салт-жоралар мен ойындардың ізбасарлары деп болжауға болады.Барлық дерлік түрлері пұтқа табынушылық мәдениетімен тікелей байланысты. Пұтқа табынушылық романтикасының бұл түрі халық мәдениетіне ерекше жылтыр береді, оны бірегей және бірегей етеді.
II Ұлттық ойындардың түрлері және оларды мектеп жасына дейінгі балалармен өткізу әдістері