Файл: Топографиялы тсірістерді.docx

Ұзындықты анықтау үшін:

-тікелей әдіспен

-жанама әдістермен өлшейтін аспаптар қолданылады.

Тікелей өлшейтін аспаптарға ұзындығы 20, 24 және 50 м болатын өлшеу ленталары жатады. Олар:

-штрихты (маркалары ЛЗ-20, ЛЗ-24, ЛЗ-50)

-шкалалы (маркалары ЛЗШ-20, ЛЗШ-24, ЛЗШ-50) болып бөлінеді. Бұлардың өлшеу дәлдіктері 1:1000 – 1:10000-ға дейін болады.

Сондай-ақ, бұл топқа:

-болат рулеткалар (ұз. 10, 20, 30, 50 және 100 м; өлшеу дәлдігі 1:50000 және одан да жоғары)

- таспа рулеткалар (5, 10 және 20 м; 1:500 – 1:1000),

- өлшегіш болат сымдар (24 және 48 м; 1:30000 – 1:1000000) жатады.

Жанама әдіспен өлшейтін аспаптарға, геометриялық арақатынас принципіне негізделген аспаптарға оптикалық қашықтық өлшегіштер (маркалары Д-2, ДНР-8, ДН-8) жатады. Қашықтық өлшегіштің құрамына арнаулы рейкалар да кіреді. Электромагниттік толқынның таралу уақытын электрондық өлшеуге негізделген аспаптар электрофизикалық аспаптарды құрайды.



2.1 сурет Геодезиялық аспап электронды тахеометр
Электромагниттік толқынның түріне байланысты аспаптар:

- жарық қашықтық өлшегіш

- радио қашықтық өлшегіш болып бөлінеді. Жарық қашықтық өлшегіштер жоғары триангуляция мен полигонометрия торларында базистік қабырғаларды өлшеуге арналған. Олар инженерлік геодезия мен маркшейдерлік жұмыстарда қолданылады.

Радиоқашықтық өлшегіштер кез келген метереологиялық жағдайда қолданылады. Қазіргі кезде триангуляция торларының қабырғаларын өлшеу РДВГ мен “Луч” радио қашықтық өлшегіш аспаптарымен орындалады (өлшеу ұз. 30-40 км, дәлдігі 1:200000 – 1:300000).

Бұрыш өлшегіш аспаптар: жер бетіндегі горизонталь мен вертикаль бұрыштарды, бағыт бұрыштарын өлшеуге арналған. Алғашқы бұрыш өлшегіш аспаптар 17 ғасырда пайда болды. Сол кезден бастап Геодезиядық және картографиялық аспаптар мен құралдарда:

- көру дүрбісі (1608)

- микроскоп (1609)

- верньер (1631)

- деңгейлеуіш (1660)

- жіптік тор (1670) тәрізді тетіктер қолданыла бастады.

Осы тетіктерді біріктіру нәтижесінде 1783 ж. Дж. Рамсден тұңғыш рет теодолит аспабын жасады. Қазіргі жасалатын теодолиттер дәлдігіне, санақ құрыл-ғысының түріне, горизонталь дөңгелектің вертикаль өсінің конструкциялық жүйесіне және қызметіне байланысты топтастырылады.

---

Теодолиттер дәлдігіне байланысты:

- жоғары дәлдікті

- техникалық болып.

Санақ құрылғысына байланысты:

- верньерлік

- оптикалық болып бөлінеді.

Қазіргі уақытта тек оптикалық санақ құрылғысы (микроскоп) бар теодолиттер (Т2, Т5, Т15, Т30, 2Т30) құрылды.

Теодолиттердің тахеометр (ТЭ, ТД, ТВ, ТА, Дальта 020, Дальта 010А) түрлері бар. Олар вертикаль және горизонталь бұрыштарды, арақашықтық пен биіктікті өлшейді.

Астрономиялық теодолиттер (АУ 2/10, АУ 2/2) астрономиялық бақылау арқылы ендіктерді, бойлықтарды және азимуттарды өлшейді. Маркшейдерлік теодолиттер (Т15М, Т30М, 2Т30М) – кеніштердегі бұрыштарды өлшеуге арналған.

Арнаулы теодолиттер:

-гиротеодолит

-фототеодолит

-лазерлік теодолит

-кодты теодолиттер де бар.

Түзу бағытын анықтау үшін:

-буссоль

-компас қолданылады.



2.2 сурет Геодезиялық аспап электронды теодолит
Жердің бетіндегі биіктік өлшеулер нивелир көмегімен орындалады. Дәлдігіне байланысты:

– жоғары дәлдікті нивелир Н-05 (1 км екі қайтара жүрістегі өлшеу дәлдігі) -дәл нивелир Н-3 (өлшеу дәлдігі - 3 мм.),

-инженерлік - геодезиялық ізденіс жұмыстарында қолданылатын

- техникалық нивелир Н-10 (өлшеу дәлдігі - 10 мм)

-топографиялық түсірімдердің негіздерін жасағанда, инж.- геодезиялық ізденіс жұмыстарында және құрылыста қолданылады.

Графикалық (мензулалық) түсірімдер үшін:

-мензула

кипрегел (КА-2, КН) пайдаланады.

Картографиялық жұмыстарда картаның негізін (картогр. тор мен тірек пункттерін) салу үшін:

- координотографтар

- штанген-циркуль

- Дробышев сызғышы қолданылады. Жасалған картографиялық бейнені картаға үлкейтіп немесе кішірейтіп көшіру пантограф аспабы арқылы орындалады.

---

2.3 Топографиялық түсірілім түрлері және ерекшеліктері мен мақсаттары

Топографиялық түсірілім жердің ерекшеліктерін анықтауға және ондағы объектілерді анықтауға көмектеседі. Инженерлік-геодезиялық жұмыстар кешені құрылыс салуға арналған учаскеге шеберлердің шығуымен арнайы жабдықтың көмегімен жүргізіледі. Топотүсірілім нәтижелері жобалық құжаттаманы жасау және аумақта кейінгі жұмыстарды орындау кезінде қолданылады. Топографиялық карталар әртүрлі масштабта орындалады, бұл оларға шағын аумақтарды да, кең аумақтарды да көрсетуге мүмкіндік береді.

2.3 сурет Теодолит аспабымен жұмыс жасау барысы

Топографиялық карталар тек құрылыс саласында ғана қолданылмайды. Олар көбінесе туристерге, геологтарға, теңізшілерге, жүргізушілерге қажет. Инженерлік-топографиялық жұмыстар құрылыстың және оларға дайындықтың негізгі кезеңдері басталғанға дейін жүргізіледі. Күнделікті өмірде және құрылыста топографиялық карталардың әртүрлі түрлері қолданылады, бұл әртүрлі тәсілдермен түсірілім жүргізуге әкеледі:

Теодолиттік түсірілім. Арнайы құрал-теодолит барлық құрылымдар мен объектілерді көрсететін контурлық картаны алуға мүмкіндік береді. Әрі қарай, картаны басқа жолдармен толықтыруға және өңдеуге болады.

Тахеометриялық түсірілім. Бұл топографиялық жоспарларды алудың ең кең тараған тәсілі. Түсірілім төмен бағамен және картаның егжей-тегжейімен сипатталады. Әдетте, түсірілімнің бұл түрі 1:500 масштабында жүзеге асырылады.

Мензула жүйесі. Жүйе негізінен тау-кен өндірісінің учаскелерін, өндірістік алаңдарды, карьерлер мен қорғандарды түсіруде қолданылады. Қажет болса, ол аэрофототүсірілімді алмастыра алады.

Нивелирлы қабаттар. Әдіс аумақтың егжей-тегжейлі бейнесін алуға көмектеседі. Картаны жасау кезінде квадраттар мен магистральдар әдісі қолданылады.

Фототеодолитті түсіру. Суреттердің көмегімен жоғары дәлдікпен Топографиялық жоспар жасалады. Егер оған графикалық құрылысшы қатысса, процесті автоматтандыруға болады.

Лазерлік сканерлеу.

---

Осы технологияның көмегімен сіз тіпті күрделі құрылымдардың топографиялық жоспарларын ала аласыз. Түсірілім құрылыс жұмыстарына кедергі келтірмейді. Сканерлеу өте жылдам, сондықтан клиент қысқа уақыт ішінде дайын нәтижеге қол жеткізеді. Бұл әдіс ең дәл болып табылады және жоғары сапалы түсірілім қажет болған жағдайда қолданылады.

Аэрофототүсірілім. Осы технологияның көмегімен үлкен объектілердің сапалы түсірілімі алынады. Түсірілім көбінесе ауқымды жұмыстарды орындау үшін қолданылады.

Аралас түсірілім. Көбінесе карталарды жасау кезінде егжей-тегжейлерді нақтылау қажет болады және бұл үшін топографиялық зерттеудің басқа әдісін қолдануға болады.

Топотүсірілім ерекшеліктері

Топографиялық түсірілім бірнеше кезеңнен тұрады, бұл сайтты және оның ерекшеліктерін мұқият зерттеуге мүмкіндік береді. Компаниядағы жұмыстарға тапсырыс беру кезінде барлық нюанстар жазылатын келісімшарт жасау қажет. Сондай-ақ, топографияның ертерек нәтижелері болған жағдайда, Тапсырыс берушіге оларды қағаздарға қол қою кезінде тіркеген жөн. Төрт негізгі кезең бар:
-Дайындық. Мамандар сайт және бұрын жүргізілген түсірілім туралы ақпарат жинайды.

-Далалық. Осы кезеңде аумақты барлық өлшеу және тексеру жүргізіледі. Жұмыстар арнайы жабдықты пайдалана отырып жүргізіледі.

-Камералдық. Қызметкерлер есептеу операцияларын жүргізеді және бұрын жиналған ақпаратты өңдейді. Қажет болған жағдайда коммуникациялардың орналасқан жері нақтылануы мүмкін.

-Қорытынды. Бұл орындалған жұмыстар туралы есепті қалыптастыруды және құжаттар пакетін дайындауды көздейтін соңғы кезең.
Топографиялық түсірілімнің мақсаты

Топографиялық карталар барлық салаларда қолданылатындықтан, олар көптеген функцияларды орындайды. Жоғары таралуына қарамастан, жоспарлардың негізгі мақсаты-аймақты графикалық түрде көрсету. Топографиялық картаның масштабына байланысты оның мақсаты да өзгереді:

-Масштаб 1:50, 1:100, 1:200 өте сирек кездеседі және негізінен ландшафт дизайнын жасау немесе шағын ғимараттарды жобалау кезінде қолданылады.

-Геодезиялық жұмыстарда негізінен 1: 500 шкаласы қолданылады. Карталар сайт туралы қажетті деректерді қамтиды.

-1:1000 және 1:2000 масштабтары автомобиль жолдарын, Құбырларды төсеу үшін қажет. Бұл масштабта газдандыру үшін топографиялық түсірілім жүзеге асырылады.

-1:5000, 1:10000 масштабтағы жоспарлар қала, ірі зауыттар, кәсіпорындар мен сауда орталықтарының жоспарларын әзірлеуде қолданылады.

---

1. 1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

---