Файл: ойылан масата ол жеткізу аясында диплом жазу барысында келесі міндеттерді шешеміз.docx
Добавлен: 24.11.2023
Просмотров: 111
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Бұл тақырыптың проблемасы туралы мәселеге одан әрі назар аудару осы зерттеу тақырыбының жеке өзекті мәселелерін тереңірек және негізделген шешу мақсатында қажет.
Бұл жұмыстың өзектілігі, бір жағынан, қазіргі ғылымдағы осы тақырыбына үлкен қызығушылықпен, екінші жағынан, оның жеткіліксіз дамуымен байланысты. Осы тақырыпқа байланысты мәселелерді қарастыру теориялық және практикалық маңыздылыққа ие.
Зерттеудің мақсаты – «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» тақырыбын ұқсас мәселелер бойынша соңғы отандық және шетелдік зерттеулер тұрғысынан зерттеу.
Қойылған мақсатқа қол жеткізу аясында диплом жазу барысында келесі міндеттерді шешеміз:
- Теориялық аспектілерді зерттеу және «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» табиғатын анықтау.
- Қазіргі жағдайда «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» мәселесінің өзектілігі туралы айту.
- «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» тақырыбын шешу мүмкіндіктерін баяндау.
- «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» тақырыбының даму тенденцияларын белгілеу.
Жұмыс дәстүрлі құрылымға ие және кіріспе, 3 бөлімнен тұратын негізгі бөлім, қорытынды және библиографиялық тізімді қамтиды.
Бірінші бөлім жалпы мәселелерді ашады, «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» мәселесінің тарихи аспектілері ашылады. Негізгі ұғымдар анықталады, «Шетелде бухгалтерлік есептің салыстырмалы талдауы» сұрақтарының өзектілігі анықталады.
Кіріспеде тақырыпты таңдаудың өзектілігі негізделеді, зерттеудің мақсаты мен міндеттері қойылады, зерттеу әдістері мен ақпарат көздері сипатталады.
Дипломдық жұмыстың бірінші тарауында бухгалтерлік есептің жалпы сипаттамасы көрсетіледі, дүниежүзінде бухгалтерлік есептің қандай модельдері бар және де бухгалтерлік есеп жүйелерінің ерекшелігін анықтайтын факторларға талдау жүргізіледі.
Дипломдық жұмыстың екінші тарауында Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп жөнінде айтылады, оған қоса «ГидроТехСнаб Астана» ЖШС жүргізетін бухгалтерлік есептің мысалы көрсетіледі.
Дипломдық жұмыстың үшінші тарауында шет елдерінде жүргізілетін бухгалтерлік есепті қарастырып, оларды Қазақстан Республикасындағы есеп тәжірибесіне енгізу қарастырылды.
Дипломдық жұмыс 56 беттен, 2 кестеден, 34 әдеби дереккөзден тұрады.
1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Бухгалтерлік есептің
жалпы сипаттамасы
Бухгалтерлік есепті бүкіл әлемнің шаруашылық жүргізуші субъектілері жүзеге асырады. Оның негізгі функциясы - қаржылық ақпаратты жинақтау. Сонымен қатар, бухгалтерлік есеп компанияның түріне, сондай-ақ ақпаратты кім пайдаланатынына қарамастан, оның операцияларының көрінісін стандарттауға мүмкіндік береді.
Бухгалтерлік ақпаратты көптеген адамдар пайдаланады: инвесторлар мен несие берушілер (сыртқы пайдаланушылар), компания менеджерлері (ішкі пайдаланушылар), мемлекеттік органдардың қызметкерлері, бәсекелестер және т. б. қаржылық есептіліктің негізгі мақсаттары мен міндеттері инвестициялар туралы шешім қабылдауға және несие беруге пайдалы болатын ақпарат беру болып табылады. пайдаланушыларға ақшаның болашақ қозғалысын бағалауға көмектеседі, экономикалық ресурстардағы өзгерістерді көрсетеді.
Әлем елдеріндегі бухгалтерлік есеп принциптері айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл айырмашылықтар экономикалық қызметті ұйымдастырудың қолданыстағы формаларының әртүрлілігімен де, сыртқы факторларды (экономикалық, саяси, әлеуметтік, географиялық және т.б.) есепке алу тәжірибесіне әсерімен де анықталады.
Әлем елдеріндегі бухгалтерлік есеп есеп принциптері айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл айырмашылықтар экономикалық қызметтің ұйымшылдығының формаларының әртістігі де, сыртты факторлары (экономика, саясат, әлеуметтік, география және т. б.) есепке алу тәжірібесіне әсерімен де анықталады [2, 45 б.].
Кейбір елдерде бухгалтерлік есеп жүйесі макроэкономикалық мақсаттардың басымдығы негізінде қалыптасады, атап айтқанда: ұлттық экономиканың белгіленген өсу қарқынына қол жеткізу, инфляцияны төмендету, салық органдары үшін, сондай-ақ инвесторлар мен кредиторлар үшін бухгалтерлік ақпараттың пайдалылығы.
Белгілі бір елдегі есеп тәжірибесінің мазмұнына әсер ететін факторлардың ішінде мыналарды бөліп көрсетуге болады:
- есеп ақпаратының негізгі пайдаланушылары ретінде несие берушілер мен инвесторлардың түрі;
- капиталды инвестициялау процесіне қатысатын жеке және заңды тұлғалардың саны;
- инвесторлардың бизнесті басқаруға қатысуы;
- қаржы нарығы мен бағалы қағаздар нарығының даму дәрежесі;
- халықаралық бизнеске қатысу дәрежесі.
Бұл факторлардың әсерін жекелеген елдердің дамуы мысалында талдауға болады. Мысалы, АҚШ-тағы, Ұлыбританиядағы өнеркәсіптік революция байлықтың күрт өсуіне әкелді, негізінен орта бизнестің пайда болуы. Дәл осы процесс қаржылық есептің дамуына айтарлықтай әсер етті, өйткені инвесторлар, несие берушілер саны өсті, олардың құрамы әр түрлі болды.
Көптеген компаниялар корпоративті меншік түріне айналды. Компания иелері, инвесторлар өздерінің капиталын жедел басқарудан барған сайын бөлініп, бұл функцияларды кәсіби менеджерлерге берді. Бұл жағдайда қаржылық есеп ақпараты компанияның әл-ауқаты туралы деректердің маңызды көзіне айналады.
Ресурстарды тиімді пайдалануды бақылау үшін басқарушы персоналдың акционерлерге қаржылық есептілікті ұсыну тәжірибесі кездейсоқ пайда болған жоқ. Дәл осы жағдай қаржылық есептіліктің инвесторлар мен несие берушілердің ақпараттық қажеттіліктеріне бағытталуын алдын-ала анықтады.
Қаржылық есептің бұл бағыты көптеген жылдар бойы АҚШ пен Ұлыбританияға тән болды. Бұл елдерде бағалы қағаздар нарықтары мен биржалары құрылды. Нәтижесінде, осы елдердің компанияларының қаржылық есептілігі аналитикалық болып табылады және экономикалық қызметтің рентабельділігін анықтау қаржылық есептің мақсаты болып табылады.
Басқа елдерде (Германия, Швейцария) қаржылық саясат Бизнес қажеттіліктерінің едәуір бөлігін қанағаттандыратын банктердің аздығымен анықталады. Сонымен қатар компанияларды акционерлеуде шоғырлану бар. Бұл жол қарапайым және тиімді, өйткені компанияның иелері мен несие берушілері шектеулі (мысалы, бір ірі банк). Бұл елдердің үкіметі компаниялар туралы кейбір ақпаратты жариялауды талап етеді, сондықтан компаниялар қаржылық есептілікті дайындауға мәжбүр, бірақ американдық компанияларға қарағанда егжей-тегжейлі емес.
Франция мен Швецияда бухгалтерлік есеп сәл өзгеше бағытқа ие. Мұнда үкімет ұлттық ресурстарды басқаруда шешуші рөл атқарады. Кәсіпорындар үкіметтік экономикалық саясатты, атап айтқанда макроэкономикалық жоспарлау шеңберінде ұстануға міндетті. Бұл елдердегі үкімет бизнестің қаржылық мүмкіндіктерін бақылап қана қоймай, қажет болған жағдайда инвестор немесе несие беруші ретінде де әрекет етеді.
Осылайша, белгілі бір елдерде бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастыруды анықтайтын негізгі фактор мемлекеттік жоспарлау органдарының қажеттілігі болып табылады және фирмалар бухгалтерлік есеп пен есеп берудің бірыңғай стандарттарын ұстануға мәжбүр [3, 86 б.].
1.2 Бухгалтерлік есеп модельдері
Бухгалтерлік есеп – бұл шаруашылық құжаттама негізінде жасалған кәсіпорынның шаруашылық қызметін ақшалай түрде үздіксіз және өзара байланысты бейнелеу.
Бухгалтерлік есеп теориясында авторлар бухгалтерлік есептің үш негізгі моделін ажыратады:
а) Британдық-американдық модель. Бұл модельдің дамуына Ұлыбритания, АҚШ және Голландия негізгі үлес қосты. Мұнда капиталды иеленудің акционерлік нысанының белсенді дамуы бухгалтерлік (қаржылық) есептілікті инвесторлар мен несие берушілер үшін негізгі ақпарат көзі ретінде қарастыруға әкелді. Барлық дерлік компаниялар бағалы қағаздар нарығында бар және олар өздерінің қаржылық жағдайлары туралы объективті ақпарат беруге тікелей мүдделі. Бұл модель көптеген елдерде бухгалтерлік есеп принципін бастапқы құны бойынша пайдалануды қамтиды. Инфляцияның әсері аз және экономикалық операциялар (сату, шығындарды көбейту, қаржылық активтерді сатып алу) мәмілелер кезіндегі бағалар бойынша көрсетіледі деп болжанады.
Қазіргі уақытта бұл модель қолданылады: Австралия, Багам аралдары, Барбадос, Бенин, Бермуд аралдары, Ботсвана, Венесуэла, Ұлыбритания, Гана, Гонконг, Доминикан республикасы, Замбия, Зимбабве, Израиль, Үндістан, Индонезия, Ирландия, Кайман аралдары, Канада, Кения, Кипр, Колумбия, Либерия, Малави, Малайзия, Мексика, Нигерия, Жаңа Зеландия, Пәкістан, Панама, Папуа – Жаңа Гвинея, Пуэрто-Рико, Сингапур, Танзания, Тринидад және Тобаго, Уганда, Фиджи, Филиппин, Орталық Америка елдері, Оңтүстік Африка, Ямайка.
ә) Континентальды модель. Бұл модельді континентальды Еуропа елдері және Жапония негізін қалады. Мұнда бухгалтерлік есептің ерекшелігі екі факторға байланысты: бизнестің ірі банктік капиталға бағдарлануы және фискалдық органдардың талаптарына сәйкестігі. Инвестицияларды тарту банктердің тікелей қатысуымен жүзеге асырылады, сондықтан компаниялардың қаржылық есептілігі бірінші кезекте бағалы қағаздар нарығына қатысушыларға емес, оларға арналған [4, 41 б.].
Континентальды модельде мемлекеттік органдар есеп беру тәртібіне айтарлықтай әсер етеді. Мұны мемлекеттің салық жинау міндетінің басымдылығымен түсіндіруге болады.
Бұл модель келесі елдерде қолданылады: Австрия, Алжир, Ангола, Бельгия, Буркина-Фасо, Гвинея, Германия, Греция, Дания, Египет, Заир, Испания, Италия, Камерун, Люксембург, Мали, Марокко, Норвегия, Португалия, Ресей, Сенегал, Сьерра-Леоне, Того, Франция, Швейцария,Швеция, Жапония.
б) Оңтүстік Америка моделі. Инфляциялық процестер Оңтүстік Америка елдерінде бухгалтерлік есептің қалыптасуына негізгі әсер етті. Сондықтан, бұл модельдің айрықша сипаттамасы бағаның жалпы деңгейінің өзгеруін ескере отырып, есеп беру көрсеткіштерін түзету әдісі болып табылады. Ағымдағы қаржылық ақпараттың (әсіресе ұзақ мерзімді активтерге қатысты) дұрыстығын қамтамасыз ету үшін инфляцияны түзету қажет. Есептілікті түзету бюджеттің кіріс бөлігін орындау бойынша мемлекеттің қажеттіліктеріне бағдарланған.
Оңтүстік Америка моделі Аргентина, Боливия, Бразилия, Гайана, Парагвай, Перу, Уругвай, Чили, Эквадор елдерінде қолданылады.
Есеп жүйелерінің жіктелуі 1-кестеде келтірілген.
1-кесте
Есеп жүйелерінің жіктелуі
| Жүйе | Қамтитын елдер | Ерекшеліктер |
| 1 | 2 | 3 |
| Британдық-американдық модель | Австралия, Багам аралдары, Бенин, Бермуд аралдары, Ботсвана, Венесуэла, Ұлыбритания, Доминикан республикасы, Зимбабве, Израиль, Үндістан, Индонезия, Ирландия, Каймановтар аралдар, Канада, Кения, Колумбия, Либерия, Малави, Малайзия, Сингапур, Танзания, Филиппин, Орталық Америка елдері, Оңтүстік Африка, Ямайка және британдық-американдық ықпалы бар басқа елдер. | Бухгалтерлік есептің қаржылық негіздері тән, содан кейін меншікті капиталмен тығыз байланыс бар және әртүрлі деңгейдегі бағалы қағаздармен: - есепті инвесторлардың талаптарына бағдарлау және кредиторлар; - дамыған бағалы қағаздар нарығының болуы; - кәсіби бухгалтерлік дайындықтың жоғары деңгейі; - көптеген трансұлттық корпорациялар мен ұйымдардың болуы. |
| Континентальды модель | Австрия, Алжир, Ангола, Бельгия, Буркина-Фасо, Гвинея, Германия, Греция, Дания, Египет, Заир, Испания, Италия, Камерун, Люксембург, Мали, Марокко, Норвегия, Португалия, Ресей, Сенегал, Сьерра-Леоне, Того, Франция, Швейцария,Швеция, Жапония. | Мемлекеттің банк жүйесіне жоғары тәуелділік тән: - тығыз өндірістік қатынастар банктер; - есепке алудың егжей-тегжейлі заңдық регламенті және есептілік; - есеп пен есептілікті мүдделерге бағдарлау салық салуды мемлекеттік басқару; - ЕО-ның күшті әсері. |
| Оңтүстік Америка моделі | Аргентина, Боливия, Бразилия, Гайана, Чили және экономикасы тұрақсыз басқа елдер. | Тән: - инфляцияның жоғары деңгейі; - мемлекеттің қатаң талаптары фирмалар мен халықтың табысын есепке алу және бақылау; - есепке алу қағидаттарын біріздендіру (есепке алу саясат қатаң анықталған). |
| Е с к е р т у – автормен жасалған | ||
Аталған модельдерден басқа, кейбір елдер ұлттық ерекшеліктері бар аралас жүйелерді пайдаланады. Мысалы, мұсылман дінінің қатты әсерінен дамыған және Таяу Шығыс елдерінде кең таралған исламдық модельді бөліп көрсетуге болады [5, 12 б.].
Бухгалтерлік есеп модельдеріне бөлу өте шартты екенін атап өткен жөн-бухгалтерлік есеп жүйелері толығымен бірдей екі ел жоқ.
Экономикалық дамыған елдердің ең танымал есеп жүйелерін қарастырайық.
Ұлыбритания. Ұлыбританияның есеп жүйесі британдық-американдық модельге жатады және бухгалтерлік есепті мемлекеттік реттеу жүйесінің жоқтығымен және бухгалтерлік есептің инвесторлар мен несие берушілердің қажеттіліктеріне бағытталуымен сипатталады.
Бухгалтерлік есеп пен есептілікті халықаралық деңгейде реттеу жүйесін халықаралық қаржылық есептілік стандарттары комитеті (ХҚЕС) әзірлейді. Бұл стандарттар ұсынымдық сипатта болады.
Ұлыбританиядағы ұлттық деңгейдегі бухгалтерлік есеп пен есептілікті реттеу жүйесі екі деңгейлі құрылым болып табылады:
1-деңгей: қаржылық есептілік жөніндегі кеңес – есеп саясатын басқаруды жүзеге асырады;
2 деңгей: Бухгалтерлік есеп стандарттары кеңесі – стандарттарды әзірлейді және жариялайды.
Жеке кәсіби мәселе бойынша принциптер мен стандарттарды әзірлеумен Англия мен Уэльстің алқабилер институты, басқарушылық есеп бойынша алқабилер институты және т.б. сияқты кәсіби бухгалтерлік ұйымдар айналысады.
Бухгалтерлік есеп стандарттары жөніндегі кеңестің нормативтік негізін ЕО-ның қаржылық есептілікті ұсынуға қатысты Директиваларын біріктірген британдық компаниялар туралы заң құрайды. Бұл заңда компаниялар өздерінің қаржылық есептілігін халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының (яғни ХҚЕС) немесе корпоративтік құқықтың талаптарына сәйкес дайындауға міндетті екендігі көрсетілген.
Заңдар мен қолданыстағы заң актілерін қамтитын корпоративтік құқық басқалармен қатар, Ұлыбританияның юухгалтерлік есеп пен есептілік жөніндегі ұлттық стандарттар жүйесіне кіретін бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікке қатысты нормалар мен талаптарды да бекітеді. Бұл стандарттар нақты форматты белгілейді, онда пайда мен шығын шоттары мен компаниялардың балансы дайындалуы керек (пайда мен шығын шоты үшін төрт формат және баланс үшін екі формат қарастырылған.
Ұлыбританияның корпоративтік құқығында (ХҚЕС-пен салыстырғанда) қаржылық есептілікті жасаушылар ұстануға тиісті бухгалтерлік есеп принциптерінің неғұрлым кең тізімі көрсетілген: