Файл: 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 30.11.2023
Просмотров: 789
Скачиваний: 13
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
"Жоңғария очерктері", "Қырғыздар туралы жазбалар", "Қазақтың халық
поэзиясының түрлері туралы", "Ыстықкөл сапарының күнделіктері", "Қытай
империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы" (1856-1857); "Сот
реформасы туралы жазбалар" (1863-1864) т. б.
"Қайғы Көрпеш-Баян сұлу", "Манас", "Семетей" т. б. жырларды жазып алған.
Ш.Уәлиханов өмір сүрген жылдар: 1835-1865
Ш.Уәлихановтың шын аты: Мұхаммедқанафия
Ш.Уәлихановтың туған жері:Қостанай облысы,Құсмұрын бекеті
Ш.Уәлихановтың балалық шағы өткен мекен: Сырымбет
Шоқанның әжесі Айқанымның қасиеті: Қарадан шығып,хандық дәрежеге көтерілген
Ш.Уәлихановтың зираты : Алтынемелде
Ш.Уәлиханов 1857 жылы Орыс Жағрапия қоғамының толық мүшесі: Семенов Тян-Шанскийдің ұсынысымен.
Шоқанның бойындағы тамаша қабілеттің бірі: Суретшілік
Ш.Уәлихановтың атқарған қызметі: Генерал-гумернатор Гасфорттың адьютанты
Ш.Уәлихановтың аға сұлтан болғысы келген себебі: Халқын әкімдер мен зорлықшыл бай қазақтардан қорғағысы келді.
Ш.Уәлиханов мына хатын жолдаған: «Жергілікті сұлтандармен ақсүйек қазақтардан шыққан байлармен қазір аразбын». А.Г.Майковка
1852жылы Костылецкийдің көмегімен Шоқан Петербург университетінің профессорымен танысты: И.М.Березин
Ш.Уәлихановтың Омбы әскери кадет корпусында оқыған жылдары: 1847-1853ж
Ш.Уәлиханов кадет корпусын қай жылы,неше жасында бітірген: 1853ж. 18 жасында
Ш.Уәлихановтың досы : Г.И. Потанин
Шоқан туралы естелік қалдырған Г.И.Потанин: Саяхатшы,географ,этнограф
Шоқан жалпы жолдастарына,соның ішінде маған,ол еріксіз «Европаға ашылған терезе» сықылдыболды»-деп Шоқанға арнап пікір жазған досы: Потанин
Ш.Уәлихановтың қырғыз елін зерттеу экспедициясына қатысқан жылы : 1856ж
Ш.Уәлиханов өміріне қауіп төндірген ,бірақ аталған әлемге әйгілеген саяхаты :Қашқарияға саяхаты
Шоқан саяхатқа барған Қашқар провинсиясының орналасқан орны : Қытайда
Ш.Уәлихановтың Қашқарияға барңандағы лақап аты: Әлімбай
Ш.Уәлихановт ың Қашқарға бару себебі : Өлкені зерттеуге
Ш.Уәлихановтың Құлжа қаласында шұғылданған ісі:
Жоңғария тарихымен шұғылдандына
Ыстықкөл сапарына,Құлжаға бірге барған Шоқанның саяхатшы-географ досы: Семенов,Тян-Шанский
Ш.Уәлихановтың саяхатшы –географ досы: : Семенов,Тян-Шанский
Семейде жер аударылып келіп,Шоқанның досы болған орыс жазушысы : Ф.М.Достаевский
Шоқанның әдеби зерттеу еңбектері қай жанрда жазылған : Хат,мақала,очерк
Ш.Уәлиханов туындысы: Жоңғария очерктері
Шоқанның қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілері мен славян халықтары мұраларының үндестігі барын көрсеткен еңбегі: Жоңғария очерктері
Шоқанның Жоңғария очерктерінен алынған үзінді : Адамның басынан салынған мұнаралар пайда бола бастады.
Ш.УәлихановтыңОрталық Қазақстан ,Жетісу мен тарбағатайды аралаған жылы:1855
Ш.УәлихановтыңОрталық Қазақстан ,Жетісу мен тарбағатайды аралап ,қазақ халқының тарихы ,әдет-ғұрпы ,діни үғымдары туралы жинаған материал еңбегі: Тәңірі,Қазақстандағы шамандықтың қалдығы.
«Қазақстандағы шамандықтың қалдығы» деген еңбектің вторы: Ш.Уәлиханов
«Көшпелі елдерді аң тәрізді жауыз тобыр санап ,беталды жүрген тағылардың есебінде түсінетін жалған ұғым қазірдің өзінде де Европада үстем болып келеді» деген пікірдің иесі: Ш.Уәлиханов.
Ш.Уәлихановтың 1863-1864 жылдың қысында Омбы қаласына барңан мақсаты: Сот реформасын дайындауға.
Ш.Уәлихановтың халық жағдайын жақсарту үшін ең керекті деп айтқаны: Реформаны,оның ішінде экономикалық және әлеуметтік реформа
Ш.Уәлихановтың патша өкіметінің реформаларына қатысты ойын білдірген шығармасы:
Сот реформасы туралы жазбалар
Сот реформасы туралы жазған: Ш.Уәлиханов
« Сот реформасы туралы жазбалар.», «Жоңғария очерктері»еңбектерінің авторы: Ш.Уәлиханов
Шоқан жазып алған ертегі: Өлі мен тірінің достығы.
Шоқан өзі жинаған қазақтың ауыз әдебиеті-нұсқаларын, «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын берген профессор : Березин.
Ш.Уәлихановтың зерттеу еңбегінде қай ақынның есімі келтірілген : Нұрымбай.
Ш.Уәлихановтың еңбектерінде аты аталатын жыршы- ақындар: Орынбай,Шөже,Жинақ.
«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын Шоқан жазып алған ақындар: Арыстанбай,Жанақ
Ш.Уәлихановтың Жанақ ақынның айтуымен ең алғаш қағазға түсірген жыры: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»
Ш.Уәлихановтың ең алғашқы жазып алған ауыз әдебиеті нұсқасы: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»
Шоқанның Ағытай Арыстанбайдың аузынан жазып алған шығармасы: «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»
Ш.Уәлихановтың халық аңызына байланысты пікірі: «Оңтүстік Сібір руларының тарихы туралы ескертпелер»,Халық аңыздары өмірмен ,шындықпен байланысты.
Мына жолдар алынған Шоқан Уәлихановтың еңбегі: «Едіге жыры 14-ғасыр соңындағы оқиғаларға қатысты,бірақ 15 ғасыр басында құрастырылған»: Қазақтың халық поэзиясының түрлері
Шоқан Уәлихановтың еңбегі.«Жыр дегеніміз –рапсодия.Ал жырламақ деген етістік,тақпақтап айту дегенді білдіреді:Қазақтың халық поэзиясының түрлері.
Ш. Уәлиханов «Көшпенділер философы» деп бағалаған: Асан қайғыны.
Шоқан қаншаға бөлген: беске
Қазвқ өлеңінің құрылысын зерттеп,алғаш рет(« жыр,жоқтау,қара өлең,қайым өлең»деп бөліп құрастырған: Ш. Уәлиханов.
«Түркі тілдерінің ішіндегі ең тамашасы-қазақ өлеңдерінің нақышы деуге болады.Онда араб тіліндегідей жасанды,бояма сөздер жоқ,бұл таза тіл»,деп ой түйген ғалым: : Ш. Уәлиханов.
«Қазақтың батырлар жырының көбі Алтын Орда дәуірлерінде болғантарихи адамдар туралы .Соған қарағанда олар 14,15,16 ғасырларда жасалған сияқты» Кімнің сөзі: Ш. Уәлиханов.
Шоқан жазып алған жыр: Манас
Шоқанның әдебиетші ғалым екндігін танытатын туындысы
: Манас
Ш.Уәлихановтың Манас жырын зерттеуі жайлы айтуға болады: «Манасты»бірінші боп баспаға ұсынып,жұртшылығына таныстырды.
Шоқанның пікірі: «Манас»-даланың «Илиадасы»тәрізді.
Шоқаннығ Қырғыздардың ескі мифтерінен ,аңыздарынан,ертегілерінен жиналып,бір адам төңірегіне топталған энциклопедия»-деген пікірі қай шығармаға байланысты: Манас
Ш. Уәлиханов Әулиеатаға қай жылы кімнің шақыруымен келген: 1864ж.Черняев
Ш.Уәлихановтың генерал Черняевтан бөлініп кету себебі: Жергілікті халыққа жасаған зорлығына төзбегендіктен
«Современник»журналы 1864 жыл №6 саны Ш. Уәлиханов жайында «бұратана халықтың арасында бұрын-соңды ондай адам болған емес»-деуінің себебі: Күш-жігерін мойындағаны
Шоқан туралы «Ш. Уәлиханов Шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыға келгенде »- деп басталатын ойдың иесі : Н.Веселовский
Шоқанды «Қазақтар туралы жазатын орыс әдебиетшісі»деп айтқан: Орыс оқымыстылары
Ш. Уәлиханов өміріне арнап пьеса,роман жазған қаламгер:С.Мұқанов
Ш. Уәлиханов туралы тұңғыш көркем шығарма жазған жазушы: С.Мұқанов
Ш. Уәлиханов мүраларын айрықша зерттеген адам: С. Мұқанов
Қазақ ғалымдарының ішінде Шоқан туралы тқңғыш көлемді зерттеу жасаған : С.Мұқанов
«Ш.Уәлиханов » пьесасы сахнаға қойылған жыл: 1954ж
Сапарғали Бегалиннің Шоқан Уәлихановқа арнаған туындысы : «Бала Шоқан»
Ыбырай Алтынсарин /1841-1889/
Ыбырай Алтынсарин тұңғыш аудармашы, жазушы, ақын, ағартушы-ұстаз, тұңғыш оқулық авторы, тұңғыш мектеп ашушы, балалар әдебиетінің негізін салушы.
Туған жері: Қазіргі Қостанай облысы, Алтынсарин ауданы
Еңбектері: Көптеген өлеңдері мен әңгімелері , аудармалары;
Қазақ хрестоматиясы /1879, Орынбор/, Мұсылмандық тұтқасы/қазан 1883/ Қазақ хрестоматиясы 1889,1896,1899ж. Махтуба деген атпен біраз қысқартылып, араб әрпімен басылды.
-
Ыбырайдың өмір сүрген жылдары /1841-1889/ -
Ыбырайға тән сипат: / Қазақтың тұңғыш педагогы, ақын, жазушы/ -
Ы. Алтынсарин деректер бойынша : /Тұңғыш аудармашы, Ағартушы-демократ, Балалар әдебиетінің атасы/ -
Әкесі Алтынсары өлген соң Ыбырай тәрбиесінде болады: / Атасы Балғожа бидің/ -
Атасы Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған өлеңі / Үміт еткен көзімнің нұры, балам/ -
Шырағым, мұнда жүрсең не етер едің? Қолыңа құрық алып кетер едің. Тентіреп екі ауылдың арасында Жүргенмен не мақсатқа жетер едің?- деп жазған хаттың иесі кім және кімге арналып жазылған? / Балғожа бидің Ыбырайға арнап жазған хаты/ -
Үміт еткен көзімнің нұры, балам Жаныңажәрдем берсін Хақ тағалам. Атаң мұнда анаңмен есен-аман , Сүйіп сәлем жолдайды бүгін саған, - деп , Ыбырайға хат жолдаған адам: / Атасы Балғожа би/ -
Ыбырайды атасы Балғожа бидің оқуға берген мектебі: / Орынбордағы орыс-қазақ мектебі/ -
Ыбырай Алтынсарин оқыған Орынбордағы орыс-қазақ мектебінің ашылған жылы: / 1850ж/ -
Ы. Алтынсарин атасының көмегі арқылы танысқан ғалым, шығыс зерттеушісі: / В.В. Григорьев/ -
Ы. Алтынсарин орыс жазушыларының шығармаларын, еңбектерін оқып және ұлы адамдардың өмірі жайлы кітаптармен танысқан: /В.В. Григорьевтің көмегімен/ -
Мектепті бітіргеннен кейін Ы. Алтынсарин өз елінде қандай қызмет атқарған? / Тілмаштық/ -
Ы. Алтынсарин Орынбордағы шекаралық комиссияда тілмаш болып ауысқан жыл /1859/ -
Мектеп ашу мақсатымен Ы.Алтынсарин 1860 жылы ауысты /Торғайға/ -
Халық ағарту ісіне дұрыс бағыт беруді сұрап, Торғай облысының соғыс губернаторынабаяндама жолдаған ағартушы: / Ы. Алтынсарин/ -
Ы. Алтынсариннің өзі сұранып, рұқсат алып мұғалім болуға барған мектебі қай қалада болған? / Торғайда/ -
Ыбырайдың ұйымдастырған тұғыш мектебі ашылған қаласы мен ашылған жылы :/ 1864 жылы Торғайда/ -
Ы. Алтынсарин арман еткен, 1864 жылы ашылған Торғай мектебіне оқуға келді: /14 бала/ -
... Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте қызу кірістім, - деп жазған қазақ педагогі: Ы. Алтынсарин , Н. И. Ильминскийге 1864 ж жазған хатында -
Ы. Алтынсарин Қазақтар мені құшағын жая қарсы алды. Мектепке балаларын беруге ынталы адамдар толып жатыр,- деп орыс досына хат жазған? / Н.И Ильминскийге/ -
Қазақтардың білімге қол жеткізетін ең басты құралы – мектеп . Бірақ даладағы мектептер шашылыңқы,сондықтан әлі пайдалы бола алмай отыр,әйтсе де олардың үміт күтері – мектеп,- деп Ы.Алтынсарин ... хат жазды:/Н.Илъминскийге/ -
Халық мектептері үшін ең керектісі – оқытушы,-деп жазған ағартушы:/Ыбырай/ -
Мектеп – қазақтарға білім берудің басты құралы,- деген сөздердің авторы:/Ы.Алтынсарин/ -
Тамаша жақсы педагогика құралдары да.ең жақсы үкімет бұйрықтары да,әбден мұқият түрде жүргізілген инспектор бақылауы да оқытушыға тең келе алмайды,деген пікірді айтқан:/Ы.Алтынсарин/ -
1879 жылы Ы.Алтынсарин Торғай уезінде ашылған мектептер: /Торғай,Ырғыз,Троицк,Ақтөбе/ -
Ыбырай ашқан тұңғыш оқытушылар мектебі орналасқан қала: /Орск қаласында,1881жыл/ -
Ыбырайдың қыздар мектебін ұйымдастырған жері: /1887жылы,Ырғызда/ -
Ы.Алтынсариннің 1876жылы Петербург,Қазан қалаларына бару мақсаты: /Орыс ағартушыларының оқулықтарын зерттеуге/ -
Қазақтан шыққан тұңғыш кемеңгер дегн атқа ие болған ғұлама: /Ы.Алтынсарин/ -
Ы.Алтынсарин әңгімелерінің тақырып жағынан топқа бөлінуі: /1.Еңбек пен өнерге баулитын шығармалар/ -
Ы.Алтынсарин әңгімелерінің негізгі тақырыбы: /Еңбекті сүю және қадірлеу/ -
Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармасы: /Әке мен Бала/ -
Аз жұмысты қиынсынсаң,көп жұмысқа тап боларсың деген түйін айтылған шығарма / Әке мен Бала/ -
Ы.Алтынсариннің тәрбие,адамгершілік тақырыбындағы әңгімелері: /Әке мен бала,Бақша ағаштары/ -
Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесінің авторы: /Ы.Алтынсарин/ -
Ы.Алтынсариннің өмір үшін күресудің жолын білмейтін, шыдамсыз, еңбекке икемі жоқ жанның болатынын көрсеткен әңгімесі: /Бай баласы мен жарлы баласы/ -
Біраз жүрген соң-ақ күн кеш болады және біраздан соң,ымырт жабылып,жол көрінбеді.Түн болған соң,балалар екеуі де қорқайын деді,-деген үзінді Ы.Алтынсариннің қай шығармасынан алынған? /Бай баласы мен жарлы баласы/ -
Ы.Алтынсариннің Бай баласы мен жарлы баласы әңгімесінің кейіпкерлері /Асан мен Үсен/ -
Пышақтың сыртымен қатты ұрып еді,от шығып, мақта тұтанды. Бұл эпизод алынған Ы.Алтынсариннің әңгімесі: /Бай баласы мен жарлы баласы/ -
Ыбырай Алтынсариннің прозалық шығармасы: /Бақша ағаштары/ -
Бағып-қағуда көп мағына бар деп,ұрпақ тәрбиесіне көңіл бөлу қажеттігін көрсеткен Ы.Алтынсариннің әңгімесі: /Бақша ағаштары/ -
Ы.Алтынсариннің Салақтық деген әңгімесіндегі Кәрім неліктен ауырып қалды? /тазалыққа мән бермегендіктен/ -
Ы.Алтынсариннің Қыпшақ Сейітқұл әңгімесінің негізгі түйіні:/Елді отырықшылыққа,егіншелікке үгіттеу/ -
Ы.Алтынсариннің Қыпшақ Сейітқұл әңгімесіндегі оқиға орны: /Торғайдағы Қабырға өзені/ -
Ы.Алтынсариннің ұрлық,барымтаның түбі қорлық екенін дәлелдеген туындысы: /Қыпшақ Сейітқұл/ -
Асыл шөп, Қыпшақ Сейітқұл, Бақша ағаштары, Бір уыс мақта әңгімелерінің авторы: /Ы.Алтынсарин/ -
Ы.Алтынсариннің Асыл шөп әңгімесінің кейіпкерлері /Зылиха мен Бәтима/ -
Зылиха мен Бәтима деген екі қыз бала төбесіне бір-бір жәшік жеміс көтеріп,қалаға қарай келе жатыпты-мыс.Зылиха аһлап-уһлеп,Бәтима күліп,әзілдесіп келе жатады...Үзінді Ы.Алтынсаринннің қай шығармасынан? /Асыл шөп/ -
Ыбырайдың еңбекті сүюге.оқуға,өнерге шақырған шығармасы: /Талаптың пайдасы/ -
Петр патша туралы айтылатын Ы.Алтынсариннің әңгімесі: /Талаптың пайдасы/ -
Ы.Алтынсарин әңгімесі бойынша талаптың пайдасын көрген адам:/суретші бала/ -
Еңбекпен табылған дәмнің тәттілігі өзгеше болады,-дейтін Ыбырай әңгімелерінің кейіпкері: /Атымтай Жомарт/ -
Ы.Алтынсариннің халық аңызына жаңаша мазмұн берген әңгімесі: /Атымтай Жомарт / -
Ыбырайдың үш адамның диалогына құрылған әңгімесі:/Таза бұлақ/ -
Ы.Алтынсариннің Таза бұлақ әңгімесінде:Бұлай болса,адамға да әбірет сол: Біреуге жақсылық етсең,ол жақсылығыңды ешкімге міндет етпе дегені болса керек,-деген сөздер бар.Осындағы әбірет сөзінің мәні/ Ғибрат,үлгі-өнеге/ -
Ыбыйрайдың әңгімелері : /Әке мен бала, Асыл шөп, Мейірімді бала, Қыпшақ Сейітқұл,бақша ағаштары,Силинчи ханым/ -
Ы.Алтынсариннің әңгімелері: /Қыпшақ Сейітқұл,Аурудан аяған күштіек,Таза бұлақ./
Ы.Алтынсариннің еңбек тақырыбындағы әңгімелері: /Атымтай жомарт,Қыпшақ Сейітқұл,Әке мен бала//***
Ыбырайдың еңбекті сүюге шақырған шығармалары: (4)Өрмекші,
құмырсқа, қарлығаш"; *"Бай баласы мен жарлы баласы"; *"Дүние
қалай етсең табылады?»)
Алтынсариннің қай кейіпкері жібек матаны ойлап тапқан? ("Силинчи
ханым")
*** Ы. Алтынсариннің жібек мата мен аспалы көпірді ойлап тапқан зерек
жандар туралы шығармалары: (*"Силинчи деген ханым"; *"Зеректік"
• Мейірімді, рақымшыл болу сөз болған Ы. Алтынсариннің әңгімесі:
("Аурудан аяған күштірек")
Алтынсариннің ата-анаға мейірімділік және төзімділік туралы
шығармасы: ("Аурудан аяған күштірек")
"Шырағым қызым, әрдайым осындай рақымды бол, саған мұның үшін құдай рахым
етер." Бұл үзінді алынған Ы.Алтынсариннің әңгімесі: ("Шеше мен бала")
• Ыбырайдың "Зеректік" деген әңгімесінде ұста көпір салудың үлгісін
қандай жәндіктен үйренеді? (Өрмекшіден)
• Ыбырайдың "Батамен ер көгерер" деген түйін жасаған әңгімесі:
("Байұлы")
• Ы. Алтынсарин қай әңгімесінде "бар байлық адал еңбекпен зор
денсаулықта, дені сау адам бақытты" деген тұжырым жасайды? ("Мұңсыз
адам")
• Ыбырайдың өлеңдері: ("Өзен", "Өнер-білім бар жұрттар", "Кел,
балалар, оқылық!")
• "Таулардан өзен ағар сарқыраған" деп басталатын өзен көркін суреттеген
өлең: (Ы.Алтынсариндікі, "Өзен" өлеңінен)
Алтынсариннің жыл мезгіліне арнаған өлеңі: ("Жаз")
Таң атса, күн шығады мұнарланып,
Жаңбырлы булт шығар тұманданып.
Адамзат нұр ауасын судан жұтар,
Шөл тартқан айуандарша құмарланып, - деген үзінді Ы. Алтынсариннің қай
өлеңінің? («Жаз»)
"Сәуірде көтерілер рахмет туы,
Көрінер көк жүзінде қаз бен қуы.
Көктен жаңбыр, таулардан сулар жүріп,
Жайылар жер жүзіне қардың суы…" - деген өлең жолдары алынған
Ыбырайдың өлеңі: ("Жаз")
• Ы. Алтынсариннің әлеуметтік теңсіздік тақырыбына жазған өлеңі: ("Әй,
жігіттер")
• Ы. Алтынсарин "Береке кеткен елдерде" деген өлеңінде берекенің кетуі деп