ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 30.11.2023
Просмотров: 185
Скачиваний: 6
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Ұрпақ тәрбиесі-қай кезде де маңызды мәселе
1.1)Қазақ халқы "Атадан бала тусайшы,ата жолын қусайшы"деп,атадан балаға мұра болып келе жатқан жақсы қасиеттерді келер ұрпақтың бойына сіңіріп,ізгілікке тәрбиелеуге тырысқан.2)Атасы немересіне жылдың маусымы ауысымен кештің қалай,қайда көшуін ,суды қайдан тауып ішетінін,жеті атасын білуін,елдің батырларының ерлік хикаяларын әңгімелеп,адамды жақсы ететін де,жаман ететін де тәрбие екенін жастайынан баланың бойына сіңіріп отырған.3)Жас ұрпақты тәрбиелеудің маңыздылығын қазақ халқы ерте түсінген.4)Ата-бабаларымыз тәрбиенің небір оңтайлы әдістерін баласының бесігінен бастаған.5)Қазақ баласының санасына қарнының қамын емес,халықтың қамын ойлауды о бастан-ақ сіңіріп өсірген.
2.Ер баланың тәрбиесін әкесі не үлкен ағалары жауапкершілікке алса,қыз баланың әдепті,иманды,ибалы болып өсуін анасы мен әжесі немесе әпкелері қадағалаған.Оның іс тігіп,тағам дайындай білуін,ұқыпты болуын әрдайым санасына құйып,үйретіп отырған.Ер баланың келешекте нағыз ер азамат болуы,елін қорғап,адал қызмет етуі үшін әкесі жанын салып үйретуге тырысқан.Ат құлағында ойнайтын,қамшы өрудің шебері болатындай етіп тәрбиелеген.Ылғи ұл-қызының санасына кішіпейіл,қанағатшыл,қамқор,ізетті бол деп жалықпай айта берген.Үлкеннің алдынан кесіп өтпеуді ұқтырған.Бұл біздің халқымыздың жазу-сызу дұрыс дами қоймаған дәуірлерден бері келе жатқан даналығы.Өскелең ұрпақтың иманды болуына баса назар аударып,"Не ексең,соны орасың" дегендей,отбасы,ошақ қасында сәби қандай тәрбие көрсе,оның алдағы өмірі сондай болады.
1.Екінші азатжолдың бірінші сөйлемінің жасалу жолы.
Шартты бағыныңқылы сабақтас
2.Екінші азатжолдағы асты сызылған сөздің синонимі
Кезең
3.Қазақ баласының санасына сіңірген ең басты тәрбиесі
Халықтың қамын ойлау
4.Бірінші азатжолдағы төртінші сөйлемге тән сипат
Жайылма,толымды сөйлем
5.Қарамен берілген тұрақты тіркес құрамындағы етістік формасы
Есімше
6.Екінші азатжол мазмұнымен үндес мақал-мәтел
Тәрбие басы-тал бесік
7.Қарамен берілген тұрақты тіркеске мағынасы жақын нұсқа
Ат ойнатты
8.Мәтін мазмұнынан тыс ақпарат
Мамандық таңдай білу
9.Бірінші азатжолдың үшінші сөйлеміндегі үстеудің сөйлеміндегі үстеудің сөйлемдегі қызметі.
Пысықтауыш
10.Мәтіндегі негізгі ой
Бала тәрбиесі
Дайағашшы
Бәйге болар күннен екі-үш күн бұрын «дайағашшылар тізімін жасау» деген бір науқан бар.Оған да бір қой сойылып, ұйымдастырушылар жиналып ақылдасады, қызу талқы жүреді.
Дайағашшы тағайындау тұтас қазақ бәйгесінің бір бөлігі екеніне тарихи деректер арқылы да көз жеткізу қиын емес. Дайағашшы деген кім, ол не істейді дегенді қысқаша айта кетуді жөн көрдім.
Мысалы, бәйгеге жетпіс ат қосылса соның тең жартысына жуығына ,яғни отыз атқа жүлде тігіледі.Отызыншы келген атты «үзіліс» деп атап оған алдыңғы бес аттың бірінің бәйгесімен бірдей жүлде береді. Кейде екінші аттың бәйгесімен бірдей береді.Ал осы отыз ат бәйгеден келген кезде оларды ұстайтын отыз кісі топтан бөлініп дайын тұрады.Осы адамдарды дайағашшы дейміз. Әркімге нешінші келген атты ұстайтыны ескертіледі, қағазға да жазылып қояды. Дайағашшылар қырағылықпен санап тұрып, өзі ұстайтын ат мәреге жақындай бергенде жанасалай шауып атты сулығынан ұстайды да,сүйіншілеп иесіне әкеледі. Бәйгеден келген атын жетелеп алдына келіп тұрған кісіден қазақ несін аясын,жүлденің жартысы дайағашшынікі болады.Тіпті кейбіреулер «Бәйгеден атым келген атағы да жетеді, жүлдесі-сізге!»деп мәрттік жасайды. Мұндайда дайағашшыңыз »онда той біздікінде!Айналаңызды түгел ертіп келе беріңіз» деп екі сөзге келтірмей екі етегі желбіреп үйіне қарай шабады. Сөйтіп, өз алдына тып-тыныш, бей-жай отырған әлгі үйде әп-сәтте қой сойылып , қонақ күтіліп той-думан басталады да кетеді.
Ал әдетте бірінші я екінші келген аттың жүлдесіне бір түйе тігілсе оның қасына бір тайынша дегендей қоспасы бірге жүреді.Ат иесі түйені өзі алса да, тайыншаны дайағашшыға береді.Сондықтан да дайағашшыны таңдау маңызды.Негізінен мал дүние жағынан орталау, алайда елге сыйлы кісілерден құралады.Бірлі-жарым үлкен әулет қара шаңырақта отырғаны ескеріліп қосылған жас жігіттер де болады. Бұл дүние жағынан қабырғасы жұқа кей кісіге қыртыс болуымен қатар көңіл өсірер бедел де.
Қазір де Қытайдың Алтай, Тарбағатай өңірі Моңғолиядағы қандастар ортасында бұл дәстүр әлі де қолданыста.Кейбір жерде «кіреші» деп те аталады екен.Қысқасы, бұдан «дайағашшы» қазақ бәйгесіне ортақ дәстүр екенін қапысыз аңғарамыз.Бұл айтпақ әңгімемізде онан гөрі мән-мағынасының маңыздырақ екенін еске сала кеткеніміз де жөн шығар. Дайағашшылыққа қосу деген той иесінің және сол ауыл адамдарының үлкен құрметі деген сөз.
1.Дайағашшының міндеті
А)ат иесіне бәйге ұйымдастыру
В)бәйгеден келген атты ұстау
С)қонақтарға арнап қой сою
Д)ұйымдастырушыларды жинау
2.Әдетте бірінші,я екінші келген аттың дайағашына бұйыратын олжа.
А)түйе
В)тай
С)тайынша
Д)тайлақ
3.Дайағашшылыққа таңдауда ескерілген
А)сөзге шеберлігі
В)азаматтың жомарттығы
С)әлеуметтік жағдайы
Д)жігіттің ептілігі
4. «Кіреші»сөзіне тән нұсқа
А)қара шаңырақ иесіне берілетін жүлде
В)бәйге болар күнге дайындық шарасы
С)дайағашшы сөзінің кейбір жерлерде аталуы
Д)отызыншы келген атқа берілетін атау
5.Мәтін мазмұнында жауабы жоқ нұсқа
А)аты озып келген дайағашшы кімнен сүйінші сұрайды
В)бәйгеге қосылған аттардың нешеуіне жүлде тігіледі
С)қандастарымыз бұл дәстүрді қалай ұмытпаған?
Д)дайағашшы мәреге жеткен аттарды қалай ұстайды.
1. Берілген сөйлемге тән нұсқа
Жанындағы баласы етегінен тартып жылады, - Жамила оны елемеді де.
А)Жалғаулықсыз себеп-салдар салалас
В)Жалғаулықсыз қарсылықты салалас
С)Жалғаулықты талғаулықты салалас
Д)жалғаулықты ыңғайлас салалас
2.Орфоэпиялық нормаға сай жазылған сөз
А)дәптер
В)үйрөк
С)құлын
Д)жүзік
3.Салалас құрмалас сөйлемдердің реттілігі
1.Үй түбінен әлдекімдердің даусы естілгендей болды, бірақ қараңдаған ешкім көрінбеді.
2.Мен толықсыған талшыбықты да жаратамын, зәулім биік бәйтеректі де жақсы көремін.
3.Алыстан келе жатқан екі жолаушы бері қарай аяңдады,себебі Құнанбайды байқады.
А)ыңғайлас,себеп-салдар,қарсылықты
В)қарсылықты,ыңғайлас, себеп-салдар
С)ыңғайлас,түсіндірмелі ,себеп-салдар
Д)талғаулы,қарсылықты, кезектес
4.Құрмалас сөйлем түрлері мен мысалдар арасындағы сәйкестік
| Құрмалас сөйлем түрі | Мысалдар |
| 1.Ыңғайлас салалас | А)Қыз үндеген жоқ,ішікке оранып алды, бірақ көкірегі дертке толы еді. |
| 2.Сабақтас құрмалас | В)Осы бір тірлікте жақсы араласып тұрдық,Бәкең ауылдағы үйде де,қаладағы пәтірде де бірнеше рет болған-ды. |
| 3.Көп құрамды салалас | С)Бала-шағаңыз аман-есен келіп, көзайым болдығыз ба? |
| | |
А)1-В, 2-С, 3-А
В)1-А, 2- С, 3-В
С)1-С,2-В, 3-А
Д)1-В, 2-А , 3-С
5.Емле ережесіне сай қысқарған сөз.
А)АТу
В)ТУ 154
С)ҚазҰПУ
Д)Ил 86
6.Орфографиялық нормаға сай жазылған сөздер қатары.
А)тас жол,Сарыарқа
В)ташшол, Сарарқа
С)таш жол ,Сарыарқа
Д) тас жол,Сарарқа
7.Салыстырмалы түрдегі қарсылықты қатынасты білдіретін жалғаулық.
А)яки
В)әрі
С)ал
Д) да
8.Қарсылықты салалас
А)Айбек ойын ортаға салып еді,бәрі келісті.
В)Келіскен едік,бірақ одан пайда болмады.
С)Қазір білім ал, өйткені кейін кеш болады.
Д)Ол төмен түсіп еді, жол екіге айырылды.
9.Себеп-салдар салаластың жалғаулық шылаулары.
А)сол себепті, өйткені
В)себебі,және
С)әрі, сондықтан, да
Е)және ,неге десеңіз
10.Ыңғайлас салалас сөйлемге қатысты дұрыс қойылған тыныс белгісі.
А)Балығы жаппай далаға шықты және, дауыстап Жамалды шақырды.
В)Емтиханнан сүрінбей өтіпті, себебі келген сұрақтары жеңіл болыпты.
С)Домбыра үйірмесі ашылатын болыпты,және оған он оқушы жазылыпты.
Д)Әкесінің мойынынан қатты құшақтады да,құлағына ақырын сыбырлады.
11.Құрмалас сөйлемнің түрі.
Бала-шағаңыз аман-есен келіп, көзайым болдығыз ба?
А)Сабақтас құрмалас сөйлем
В)Аралас құрмалас сөйлем
С)Көп құрамды салалас
Д)Көп бағыныңқылы сабақтас
12. Құрмалас сөйлемнің түрі.
Осы бір тірлікте жақсы араласып тұрдық, Бәкең ауылдағы үйде де,қаладағы пәтірде де бірнеше рет болған-ды.
А)Салалас құрмалас сөйлем
В)Сабақтас құрмалас сөйлем
С)Көп құрамды салалас
Д)Аралас құрмалас сабақтас
13.Сызбада берілген сөйлемдерге ортақ белгі.
|
?
А)Себеп-салдар,құрмалас
В)кезектес құрмалас
С)Қарсылықты құрмалас
Д)талғаулы салалас
14.Берілген салалас құрмалас сөйлемдердің реттілігі
1.Төбет ит жанына жақындады,бірақ Асан тырп етпестен тұра берді.
2. Үш-төрт ит абалап үріп шықты, Дәулет пен Асан сілтідей тына қалды.
3.Дәулет қашуға ыңғайланды, себебі қара төбет түсін жылыта қоймады.
А)Себеп –салдар, қарсылықты, ыңғайлас
В)ыңғайлас, себеп-салдар, қарсылықты
С)қарсылықты,ыңғайлас, себеп- салдар
Д)қарсылықты, себеп-салдар,ыңғайлас
14.Берілген салалас құрмалас сөйлемдердің реттілігі
1.Жұмыстан қолы әрең босады да, бірден ауылға баруға шешім қабылдады.
2.Талайдан бері көңілінде жүрген мәселе еді, бірақ ешкімге тіс жарып айта алмады.
3.Арайдың жүзі ерекше балбұл жайнап тұр екен, өйткені бүгін марапаты келіпті.
А)қарсылықты, ыңғайлас, себеп-салдар
В)талғаулы,себеп –салда,қарсылықты
С)ыңғайлас,түсіндірмлі, кезектес
Д)ыңғайлас,қарсылықты, себеп-салдар
15.Жалғаулық шылау арқылы байланысқан ыңғайлас салалс сөйлем.
А)Сыныпқа жаңа оқушы келіп, оқушылармен тез араласып кетті.
В)Одан арғыны Игілік айтқан жоқ, өйткені ойында күдік тұрды.
С)Құнанбай Ұлжан қасына отырды да, Абайдың жүзіне қарады.
Д)Сіздің қолыңыздан келетінін білемін, бірақ оған да сенейік.
16.Жалғаулықсыз ыңғайлас салалас сөйлемнің тыныс белгісі.
А)қос нүкте
В)нүктелі үтір
С)үтір
Д)дефис
17.Салалас құрмалас сөйлемнің дұрыс нұсқасы
А)Ұйықтап қалдым, себебі кеш жаттым- ыңғайлас салалас
В)Саған сенемін, хабарды сен жеткізесің – себеп –салдар салалас
С)Шығарманы оқыдым,түсіне қоймадым – түсіндірмелі салалас
Д)Ет желінді, шай ішілді – қарсылықты салалас
18.Салалас құрмалас сөйлемнің түрі
Мен үй жинаймын және дүкенге барамын
Күн кешкірді, сондықтан бармайтын болдық
Сабағын да оқиды, анасына да көмектеседі
Салалас құрмалас сөйлемдер
Ол қуанды, себебі өзі соны күткен еді
Көктем келді, күн жылыды
А)Кезектес салалас, түсіндірмелі салалас
В)ыңғайлас салалас, талғаулы салалас
С)Ыңғайлас салалас, себеп-салдар салалс
Д)Қарсылықты салала, талғаулы салалас
Тоғызқұмалақ
1. 1)Тоғызқұмалақ - әлемдік мәдениетінің озық үлгілерімен бой теңестіре алатын зияткерлік ойын, логикалық ойлау өнері. 2)Архиеолог ғалымдардың пайымдауынша, ойынның пайда болу мерзімі төрт мың жыл шамасын қамтиды. 3)Жасөспірім ұрпақтың дене шынықтыру тәрбиесімен қатар, ақыл-ойының дамуына да зор мән