Файл: Тас дуірі Ежелгі азастан тарихына жатпайтын тарихи деріс Ислам дініні таралуы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.12.2023
Просмотров: 1342
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Әскер жасалған кезде валюта есебінде пайдаланылған.
Жібек өндіруді дамытып, Қытаймен бәсекеге түскен ел:Соғды
Жібек жолының Қазақстандағы солтүстік-шығыс тармағы арқылы Моңғолияға Мөңке хандығына барып қайтқан елші:Рубрук
Жібек жолы арқылы Рубрук барып қайтқан мемлекет: Монголия
Қытай императоры жібектен жасалған әшекейлі киімдерді сыйлық ретінде жіберді:Иран шахына
Соғды тілінде жазылған қол жазба жібек жолы арқылы жеткізіліп, осы уақытқа дейін сақтаулы тұрған ел:Жапония
Алғаш жібек сататын орындары болған Жапония астанасы: Нарға
Жібек сауда жолы арқылы ерте кезден көп елге тараған қазіргі кезге дейін базарда сатылатын көкөніс түрі: қытай немесе болгар бұрышы
Жібек жолының Қазақстандағы Солтүстік- шығыс тармағы арқылы Монғолияға Мөңке хандығына барып қайтқан елші Рубрук
Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан Қазақстан жеріндегі сауданың басты орталықтары болған қалалар: Тараз, Испиджаб
Ұлы Жібек жолының торабында орналасқан Отырардан шыққан керуеннің Сырдария арқылы жеткен қаласы: Васидж
Ұлы Жібек жолының Орталық Қазақстанға шығатын тармағы:Сығанақ,Ақсүмбе
Әр-түрлі діни нанымдарға байланысты мешіт-медреселердің орындары табылған Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар:Тараз, Баласағұн, Испиджаб
Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан әр түрлі діни нанымдарға байланысты ғибадатханалар табылған қалалар:Тараз, Баласағұн, Испиджаб
Жібек жолы солтүстік бағыты екі тармаққа бөлінген жер: Испиджаб қаласы
Ұлы Жібек жолының Қазақстан аумағынан өтетін солтүстік бағыты осы қалаға келгеннен кейін екі тармаққа бөлінген: Испиджаб
Ұлы Жібек жолы бойындағы Испиджабтан шыққан сауда жолы бөлінген тармақ саны:2
Ұлы Жібек жолының оңтүстік бағыты Ферғана,Самарқанд,Иран,Ирак елдері арқылы шықты: Жерорта теңізіне
Жетісу жері Ұлы Жібек жолының:Шығысқа шығатын басты қақпасы
Жібек жолының солтүстік – шығыс Қазақстан бағытындағы бекіністер: Айнабұлақ Хантау Құлан
Жібек жолының шығысқа шығатын басты қақпасы оңтүстік-батыс Жетісудан өткен бағыты:Тараз,Алматы , Жаркент
Жібек жолының Батысқа шығар оңтүстіктегі бағыты: Иран, Ирак, сирия, Ферғана
Жібек жолының батысқа шығу үшін оңтүстік солтүстік бағыттар тармақталған жер:Іле, Ыстықкөл
Жібек жолының бірнеше бағыты өткен аймақ:Жетісу
Қазақстанның Оңтүстік –шығысындағы шығысқа шығатын керуен жолының негізгі қақпасы:
Жетісу
Ұлы Жібек жолының Алакөл жанымен Шығысқа өтетін қақпасы :Жоңғар
Ұлы Жібек жолының Қызылқұм арқылы Хорезм мен Үргенішті, Еділ бойы мен Кавказды байланыстырған тармағы негізгі сауда жолының біріне айналды:Алтын Орданың кезінде
Жібек жолы арқылы асыл тұқымды жылқылар тасылған өңір Орта Азия
Жібек жолы арқылы соғдылар түріктерден үйреніп меңгерді :мал өсіруді
Жібек жолы бойындағы мәдени байланыста ерекше байқалған рухани мәдени сала:Музыка
Ұлы Жібек жолының бәсеңдеуіне ықпал еткен жағдай:моңғол шапқыншылығы
Ұлы Жібек жолы қатынасының әлсірей бастауына әсер еткен басты оқиға:ХУІІ ғ.бастап теңіз жолдарының ашылуы
Жібек өндіру тәсілін өте құпия сақтаған ел: Қытай
Жібек жолының басты тармақтарының өзгеріп отыруының себебі: Халықаралық қақтырғыстардың шиеленісуі
Қалалар
УІ-ІХ ғасырларда түріктердің қалалық мәдениеті дамыған аймақ: Оңтүстік Қазақстан
VI-IX ғ Оңтүстік Қазақстанда отырықшылық мәдениет орталығы болған қалалар Отырар, Йасы Сауран Сығанақ
Қытай жылнамаларындағы Испиджаб қаласы Махмұд Қашғари жазбасында аталды: Сайрам
Испиджаб қаласын өз жазбаларында сайрам деп атаған ғалым:М.Қашғари
Мәтінде берілген қаланы анықтаңыз: Ұлы Жібек жолының «Бұл қаланың бой көтерген жері – қазіргі Сайрам кентінің (Шымкенттен 12 км жерде )орны. Бұл аймақ негізінен түргештердің арғу тайпасына қарасты жер болатын VІ ғ тез өсіп жетілген бұл қала оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығына айналды VІІ ғ. Орта Азия арабтар келген кезде бұл қала гүлденіп тұрған еді.714 ж араб әскерінің қолбасшысыКутейба Шаш (қазіргі Ташкент) қаласын алған соң бұл қалаға үлкен жорық жасалды. Бірақ бұл төңкерістегі елдің күшті қарсылығы арқасында көп ұзамай кейін шегінді. Оны өз резиденциясына айналдырмақшы болған араб қолбасшысының жоспары жүзеге аспады. ІХ ғасырдың басында ол Қарлұқ мемлекетінің құрамына енді. 840 ж Қарлұқ көсеміжәне қала басшысы Білге Құл Қадырхан қағана атғын алды. Бірақ сол жылы ол Орта Азия саманилер шабуылына ұшырады. Саманилермен болған шайқаста Білге Құл Қадырхан қаз табады. Мұнан кейін мемлекет билігіне оның екі ұлы таласты. Үлкен ұлы Базар Арсылан хан Баласағұн (Шу өзенінің бойындағы қала ) аймағын билед, ал екінші ұлы Оғұлшақ Қадыр хан Тараз (бұрынғы Талас қаласы)аймағын биледі. Тараз қаласынан 993 ж саманилер бсып алғанда оқұлшақ Қашғарияға қашып кетуге мәжбүр болды. Жоғарыда айтқанымыздай 840 жылы саманилердің Самарқандағы билеушісі Нух Ибн Асад оны жаулап алды. Бұл аймақтың жер өңдеу мәдениеті сол заманда өте күшті дамыған болатын. Самани билеушісі бұл қаланы және оның аймағындағы егістік (жүзім мен астық) жерлерді сыртқы шапқыншылардан қорғау үшін көптеген қорғандар соқтырды. Алайда оның аймағында саманилер арқылы мұсылан діні тарай бастады. Енді ол оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығы ғана емес сонымен қатар үлкен діни орталыққа нйнала бастады.Х ғ ақырында яғни 990 ж ол Қарахан мемлекетінің қармағына енді. Қарахан әскері саманилерді оның аймағынын түгелдей ығыстырды. 1032 жылдан бастап бұл қала Қарахан мемлекетінің басшысы Қадырхан Жүсіптің иелігінде қалды. Ол ХІІІ ғ дейін Жібек Жолының бойындағы ірі сауда орталығы еді»
Испиджаб
Орта ғасырлық қалалардың құрылыс жүйелерітұрған бөлігі Рабад Шахристан Цитадель
Орта Ғасырларда оңтүстік өңірде қалалық тіршіліктің жандана бастағанын жазған армиян патшасы:ІГетум
УІ-ІХғасырларда қалалық мәдениет дамыған тараз, Алмалық, Қойлық қалалары орналасқан өңір: Жетісу
Әр кезде Қарлұқ Қарахан Қарақытай мемлекеттерінің астанасы болған, Шу алқабындағы қала Баласағұн
Мәтінде берілген қаланың ерекшелігі мен екінші атауын анықтаңыз: «Ақтөбе – ортағасырлық рі ескерткіштерінің бірі Қала орны -70 шарша км алып жатыр. Ақсу, Қарабалта өзендерінің Шуға құятын Тасөткел сағасында орналасқан Сансыз төмпешік , ескі қоныстар 1980 ж ұшақтан суретке түсірілген. Екі жүз метрден жасалған аэротүсірілімде қаланың көшелері қорғандары қарауыл төбелері айқын көрінеді. Қала жалпы ұзындығы 52 км келетін ормнен бірнеше жерден (әсіресе батыс жағы) қоршалған Мұның өзі жаугершілік сырын да аңғарса да керек. Қала үш бөліктен- цитадель арабша ішкі шахар) шахристан (қызметкерлер мекені) және рабадтан (жалпы халық тұрағы) тұрады. Қаланың V ғ көне түркі дәуірінде пайда болғаны, қараханидтер әулеті билік еткен заманда гүлденіп үлкен астана шаһар болғаны анықталады. Қаланың аса үлкен болғаныныа ашылған бөлмелер, әкімшілік үйлері қонақүйлер дән сақтап шарап жасайтын қоймалар наубайхана тандырлар мен шығыс моншасы да дәлел боларлықтай. Кп жерлеріне су құбырлары тартылған, уіздер жасалған. Мұсылман қалаларында қонысстанудың қалыптасқан ғылыми тұжырымдарына сүйенсек орталықпен қоса оның ең жақын төнірегінде 675 мың жуық адам мекендегенге ұқсайды. Шахристандағы бір бөлмеде қылыш, VІІ-VІІІ ғ Пенжикент, Отырар ,Құсан, Соқұлық заттарына ұқсас тұтқалы таба, майшам тұғыры, археологияда сирек кетпеген ыдыс сынақтары табылды. Осы заттар мен керуен жолдары бұл қаланың ірі сауда орталығы болғандығын көрсетеді» Бір кездері Қарлұқ, Қарахан, Қарақытай орталығы – Баласағұн болған.
Археологиялық зерттеулерге қарағанда Жетісу жеріндегі ең көне саналған қала: Тараз
Византия шеберлерінің жасаған күміс құмыралар табылған қала: Тараз
Тараз қаласынан табылған Византия шеберлерінің заты: күміс құмыра
Оңтүстік Қазақстанда маңызды сауда орталығы болған «көпестер»қаласы атанған қала: Тараз
Оңтүстік-батыс Жетісуда орналасқан ортағасырлық қала:Тараз
Ұлы Жібек жолы бойындағы тараздан табылған:Византия сәнді әшекей бұйымдары
Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан мұсылман,христиан, буддизм т.б.діндердің жерлеу орындары ,діни орындары ашылған қала:Тараз
Оңтүстік-батыс Жетісудан ашылған ортағасырлық қала жұрты :36
Солтүстік-Шығыс Жетісудан ашылған ортағасырлық қала жұрты :70
Қыш құмыра жасайтын шеберханалары болған ортағасырлық қалалар: Талғар,Тараз
Орта ғасырдағы Жетісу жеріндегі қала(лар) Талғар Алмалық Баласағұн
Ортағасырға жататын сүйектен жасалған шахмат тастары табылды Талғар қаласынан
Қытайдың форфордан жасалған ыдысы табылған қала:Талғар
Қазақстандағы Талғар,Испиджаб, Отырар қалаларында көптеп табылған Қытай заты: фарфор ыдыстар
Археологиялық деректер бойынша отырықшы мәдениеттің өркендеген кезі: Х-ХІІ ғ
Х-ХІІ ғасырларда Қазақстан аумағында көлемі жағынан30га асатын ірі қалалар:Испиджаб, Сауран, Отырар
Х-ХІІ ғ Қазақстан аумағында көлемі жағынын 10 га -30 га дейін қалалар Бурух, Хурлуг
Х-ХІІ ғ Қазақстан аумағында көлемі жағынан 10 га жетпейті қалалар : Алмалық Арасан Ақтам
Х-ХІІ ғ оңт Қазақстанда қалалардың шоғырланған жері Арыс өзенінің Сырдрияға қосылатын тұсы.
Х ғасырда дуалы екі қатар кірпіштен тұрғызылған қала:Баба ата
Х-ХІІ ғ. Ұлытау етеогінде орналасқан орта ғасырлық қалалар:Басқамыр,Аяққамыр
Х-ХІІғ. Жататын Басқамыр,Аяққамыр қалалары орналасқан өңір:Ұлытау
Кеңгір өзені бойындағы қалалар:Сарайлы,Торайлы
Х-ХІІғ. Сарайлы,Торайлы қалалары орналасты:Кеңгір өзенінің бойында
ХІ-ХІІғ. Жататын Шығыс моншасы табылған қала:Отырар
ХІ-ХІІғ.жататын «қоржын үй» табылған қала: Құйрықтөбе
Хғ.жататын шыны ыдыстар табылған қала : Иасы
Х-ХІ ғасырларда әйнек жасау кәсібі дамыған қала:Отырар,Тараз
Дамыған орта ғаксырларға жататын монша табылған ортағасырлық қалалар: Отырар ,Тараз
1217-1218жж. Хорезм шахы Мұхамед Текеш қай қалада теңге соқтырған : Отырар
Ғұлама Әл-Фараби туған қала: Отырар
Дешті Қыпшақ үшін сауда аймағы болған қала: Сығанақ
Мәтінде сипатталған ортағасырлық қаланы анықтаңыз : «Бұл қала қазақтар үшін сауда орталығы болумен қатар, оның аймағында отрықшылықпен, егін егумен айналысқан жер болды. Жазба деректерде «қаланың базарына күніне 500 түйе әкелініп кешке дейін бір түйе қалмай сатылып кетеді деуі осыған дәлел Сығанақ »
Жазба деректерге қарағанда Сығанақ қаласының төңірегінде суармалы егін шаруашылығының дамығандығын дәлелдейтін каналдар: Төменарық, Бозғыларық
Кейінгі орта ғасырлардағы Қаратаудың солтүстігіндегі ыдыс жасайтын шеберханалар табылған қала: Раң
Иасы қай ғасырдан бастап Түркістан атанды: ХІУғ.
Орта ғасырдың соңғы кезеңіне дейін өмір сүріп,өркендеген атақты қалалар: Тараз,Сайрам, Иасы
Қаратаудың терістігіндегі орта ғасырдағы қала:Берукет
Алтын Орда ноғай және қазақ хандары жерленген ортағасырлық қала:
Жібек өндіруді дамытып, Қытаймен бәсекеге түскен ел:Соғды
Жібек жолының Қазақстандағы солтүстік-шығыс тармағы арқылы Моңғолияға Мөңке хандығына барып қайтқан елші:Рубрук
Жібек жолы арқылы Рубрук барып қайтқан мемлекет: Монголия
Қытай императоры жібектен жасалған әшекейлі киімдерді сыйлық ретінде жіберді:Иран шахына
Соғды тілінде жазылған қол жазба жібек жолы арқылы жеткізіліп, осы уақытқа дейін сақтаулы тұрған ел:Жапония
Алғаш жібек сататын орындары болған Жапония астанасы: Нарға
Жібек сауда жолы арқылы ерте кезден көп елге тараған қазіргі кезге дейін базарда сатылатын көкөніс түрі: қытай немесе болгар бұрышы
Жібек жолының Қазақстандағы Солтүстік- шығыс тармағы арқылы Монғолияға Мөңке хандығына барып қайтқан елші Рубрук
Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан Қазақстан жеріндегі сауданың басты орталықтары болған қалалар: Тараз, Испиджаб
Ұлы Жібек жолының торабында орналасқан Отырардан шыққан керуеннің Сырдария арқылы жеткен қаласы: Васидж
Ұлы Жібек жолының Орталық Қазақстанға шығатын тармағы:Сығанақ,Ақсүмбе
Әр-түрлі діни нанымдарға байланысты мешіт-медреселердің орындары табылған Ұлы Жібек жолы бойындағы қалалар:Тараз, Баласағұн, Испиджаб
Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан әр түрлі діни нанымдарға байланысты ғибадатханалар табылған қалалар:Тараз, Баласағұн, Испиджаб
Жібек жолы солтүстік бағыты екі тармаққа бөлінген жер: Испиджаб қаласы
Ұлы Жібек жолының Қазақстан аумағынан өтетін солтүстік бағыты осы қалаға келгеннен кейін екі тармаққа бөлінген: Испиджаб
Ұлы Жібек жолы бойындағы Испиджабтан шыққан сауда жолы бөлінген тармақ саны:2
Ұлы Жібек жолының оңтүстік бағыты Ферғана,Самарқанд,Иран,Ирак елдері арқылы шықты: Жерорта теңізіне
Жетісу жері Ұлы Жібек жолының:Шығысқа шығатын басты қақпасы
Жібек жолының солтүстік – шығыс Қазақстан бағытындағы бекіністер: Айнабұлақ Хантау Құлан
Жібек жолының шығысқа шығатын басты қақпасы оңтүстік-батыс Жетісудан өткен бағыты:Тараз,Алматы , Жаркент
Жібек жолының Батысқа шығар оңтүстіктегі бағыты: Иран, Ирак, сирия, Ферғана
Жібек жолының батысқа шығу үшін оңтүстік солтүстік бағыттар тармақталған жер:Іле, Ыстықкөл
Жібек жолының бірнеше бағыты өткен аймақ:Жетісу
Қазақстанның Оңтүстік –шығысындағы шығысқа шығатын керуен жолының негізгі қақпасы:
Жетісу
Ұлы Жібек жолының Алакөл жанымен Шығысқа өтетін қақпасы :Жоңғар
Ұлы Жібек жолының Қызылқұм арқылы Хорезм мен Үргенішті, Еділ бойы мен Кавказды байланыстырған тармағы негізгі сауда жолының біріне айналды:Алтын Орданың кезінде
Жібек жолы арқылы асыл тұқымды жылқылар тасылған өңір Орта Азия
Жібек жолы арқылы соғдылар түріктерден үйреніп меңгерді :мал өсіруді
Жібек жолы бойындағы мәдени байланыста ерекше байқалған рухани мәдени сала:Музыка
Ұлы Жібек жолының бәсеңдеуіне ықпал еткен жағдай:моңғол шапқыншылығы
Ұлы Жібек жолы қатынасының әлсірей бастауына әсер еткен басты оқиға:ХУІІ ғ.бастап теңіз жолдарының ашылуы
Жібек өндіру тәсілін өте құпия сақтаған ел: Қытай
Жібек жолының басты тармақтарының өзгеріп отыруының себебі: Халықаралық қақтырғыстардың шиеленісуі
Қалалар
УІ-ІХ ғасырларда түріктердің қалалық мәдениеті дамыған аймақ: Оңтүстік Қазақстан
VI-IX ғ Оңтүстік Қазақстанда отырықшылық мәдениет орталығы болған қалалар Отырар, Йасы Сауран Сығанақ
Қытай жылнамаларындағы Испиджаб қаласы Махмұд Қашғари жазбасында аталды: Сайрам
Испиджаб қаласын өз жазбаларында сайрам деп атаған ғалым:М.Қашғари
Мәтінде берілген қаланы анықтаңыз: Ұлы Жібек жолының «Бұл қаланың бой көтерген жері – қазіргі Сайрам кентінің (Шымкенттен 12 км жерде )орны. Бұл аймақ негізінен түргештердің арғу тайпасына қарасты жер болатын VІ ғ тез өсіп жетілген бұл қала оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығына айналды VІІ ғ. Орта Азия арабтар келген кезде бұл қала гүлденіп тұрған еді.714 ж араб әскерінің қолбасшысыКутейба Шаш (қазіргі Ташкент) қаласын алған соң бұл қалаға үлкен жорық жасалды. Бірақ бұл төңкерістегі елдің күшті қарсылығы арқасында көп ұзамай кейін шегінді. Оны өз резиденциясына айналдырмақшы болған араб қолбасшысының жоспары жүзеге аспады. ІХ ғасырдың басында ол Қарлұқ мемлекетінің құрамына енді. 840 ж Қарлұқ көсеміжәне қала басшысы Білге Құл Қадырхан қағана атғын алды. Бірақ сол жылы ол Орта Азия саманилер шабуылына ұшырады. Саманилермен болған шайқаста Білге Құл Қадырхан қаз табады. Мұнан кейін мемлекет билігіне оның екі ұлы таласты. Үлкен ұлы Базар Арсылан хан Баласағұн (Шу өзенінің бойындағы қала ) аймағын билед, ал екінші ұлы Оғұлшақ Қадыр хан Тараз (бұрынғы Талас қаласы)аймағын биледі. Тараз қаласынан 993 ж саманилер бсып алғанда оқұлшақ Қашғарияға қашып кетуге мәжбүр болды. Жоғарыда айтқанымыздай 840 жылы саманилердің Самарқандағы билеушісі Нух Ибн Асад оны жаулап алды. Бұл аймақтың жер өңдеу мәдениеті сол заманда өте күшті дамыған болатын. Самани билеушісі бұл қаланы және оның аймағындағы егістік (жүзім мен астық) жерлерді сыртқы шапқыншылардан қорғау үшін көптеген қорғандар соқтырды. Алайда оның аймағында саманилер арқылы мұсылан діні тарай бастады. Енді ол оңтүстіктегі ірі сауда және мәдениет орталығы ғана емес сонымен қатар үлкен діни орталыққа нйнала бастады.Х ғ ақырында яғни 990 ж ол Қарахан мемлекетінің қармағына енді. Қарахан әскері саманилерді оның аймағынын түгелдей ығыстырды. 1032 жылдан бастап бұл қала Қарахан мемлекетінің басшысы Қадырхан Жүсіптің иелігінде қалды. Ол ХІІІ ғ дейін Жібек Жолының бойындағы ірі сауда орталығы еді»
Испиджаб
Орта ғасырлық қалалардың құрылыс жүйелерітұрған бөлігі Рабад Шахристан Цитадель
Орта Ғасырларда оңтүстік өңірде қалалық тіршіліктің жандана бастағанын жазған армиян патшасы:ІГетум
УІ-ІХғасырларда қалалық мәдениет дамыған тараз, Алмалық, Қойлық қалалары орналасқан өңір: Жетісу
Әр кезде Қарлұқ Қарахан Қарақытай мемлекеттерінің астанасы болған, Шу алқабындағы қала Баласағұн
Мәтінде берілген қаланың ерекшелігі мен екінші атауын анықтаңыз: «Ақтөбе – ортағасырлық рі ескерткіштерінің бірі Қала орны -70 шарша км алып жатыр. Ақсу, Қарабалта өзендерінің Шуға құятын Тасөткел сағасында орналасқан Сансыз төмпешік , ескі қоныстар 1980 ж ұшақтан суретке түсірілген. Екі жүз метрден жасалған аэротүсірілімде қаланың көшелері қорғандары қарауыл төбелері айқын көрінеді. Қала жалпы ұзындығы 52 км келетін ормнен бірнеше жерден (әсіресе батыс жағы) қоршалған Мұның өзі жаугершілік сырын да аңғарса да керек. Қала үш бөліктен- цитадель арабша ішкі шахар) шахристан (қызметкерлер мекені) және рабадтан (жалпы халық тұрағы) тұрады. Қаланың V ғ көне түркі дәуірінде пайда болғаны, қараханидтер әулеті билік еткен заманда гүлденіп үлкен астана шаһар болғаны анықталады. Қаланың аса үлкен болғаныныа ашылған бөлмелер, әкімшілік үйлері қонақүйлер дән сақтап шарап жасайтын қоймалар наубайхана тандырлар мен шығыс моншасы да дәлел боларлықтай. Кп жерлеріне су құбырлары тартылған, уіздер жасалған. Мұсылман қалаларында қонысстанудың қалыптасқан ғылыми тұжырымдарына сүйенсек орталықпен қоса оның ең жақын төнірегінде 675 мың жуық адам мекендегенге ұқсайды. Шахристандағы бір бөлмеде қылыш, VІІ-VІІІ ғ Пенжикент, Отырар ,Құсан, Соқұлық заттарына ұқсас тұтқалы таба, майшам тұғыры, археологияда сирек кетпеген ыдыс сынақтары табылды. Осы заттар мен керуен жолдары бұл қаланың ірі сауда орталығы болғандығын көрсетеді» Бір кездері Қарлұқ, Қарахан, Қарақытай орталығы – Баласағұн болған.
Археологиялық зерттеулерге қарағанда Жетісу жеріндегі ең көне саналған қала: Тараз
Византия шеберлерінің жасаған күміс құмыралар табылған қала: Тараз
Тараз қаласынан табылған Византия шеберлерінің заты: күміс құмыра
Оңтүстік Қазақстанда маңызды сауда орталығы болған «көпестер»қаласы атанған қала: Тараз
Оңтүстік-батыс Жетісуда орналасқан ортағасырлық қала:Тараз
Ұлы Жібек жолы бойындағы тараздан табылған:Византия сәнді әшекей бұйымдары
Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан мұсылман,христиан, буддизм т.б.діндердің жерлеу орындары ,діни орындары ашылған қала:Тараз
Оңтүстік-батыс Жетісудан ашылған ортағасырлық қала жұрты :36
Солтүстік-Шығыс Жетісудан ашылған ортағасырлық қала жұрты :70
Қыш құмыра жасайтын шеберханалары болған ортағасырлық қалалар: Талғар,Тараз
Орта ғасырдағы Жетісу жеріндегі қала(лар) Талғар Алмалық Баласағұн
Ортағасырға жататын сүйектен жасалған шахмат тастары табылды Талғар қаласынан
Қытайдың форфордан жасалған ыдысы табылған қала:Талғар
Қазақстандағы Талғар,Испиджаб, Отырар қалаларында көптеп табылған Қытай заты: фарфор ыдыстар
Археологиялық деректер бойынша отырықшы мәдениеттің өркендеген кезі: Х-ХІІ ғ
Х-ХІІ ғасырларда Қазақстан аумағында көлемі жағынан30га асатын ірі қалалар:Испиджаб, Сауран, Отырар
Х-ХІІ ғ Қазақстан аумағында көлемі жағынын 10 га -30 га дейін қалалар Бурух, Хурлуг
Х-ХІІ ғ Қазақстан аумағында көлемі жағынан 10 га жетпейті қалалар : Алмалық Арасан Ақтам
Х-ХІІ ғ оңт Қазақстанда қалалардың шоғырланған жері Арыс өзенінің Сырдрияға қосылатын тұсы.
Х ғасырда дуалы екі қатар кірпіштен тұрғызылған қала:Баба ата
Х-ХІІ ғ. Ұлытау етеогінде орналасқан орта ғасырлық қалалар:Басқамыр,Аяққамыр
Х-ХІІғ. Жататын Басқамыр,Аяққамыр қалалары орналасқан өңір:Ұлытау
Кеңгір өзені бойындағы қалалар:Сарайлы,Торайлы
Х-ХІІғ. Сарайлы,Торайлы қалалары орналасты:Кеңгір өзенінің бойында
ХІ-ХІІғ. Жататын Шығыс моншасы табылған қала:Отырар
ХІ-ХІІғ.жататын «қоржын үй» табылған қала: Құйрықтөбе
Хғ.жататын шыны ыдыстар табылған қала : Иасы
Х-ХІ ғасырларда әйнек жасау кәсібі дамыған қала:Отырар,Тараз
Дамыған орта ғаксырларға жататын монша табылған ортағасырлық қалалар: Отырар ,Тараз
1217-1218жж. Хорезм шахы Мұхамед Текеш қай қалада теңге соқтырған : Отырар
Ғұлама Әл-Фараби туған қала: Отырар
Дешті Қыпшақ үшін сауда аймағы болған қала: Сығанақ
Мәтінде сипатталған ортағасырлық қаланы анықтаңыз : «Бұл қала қазақтар үшін сауда орталығы болумен қатар, оның аймағында отрықшылықпен, егін егумен айналысқан жер болды. Жазба деректерде «қаланың базарына күніне 500 түйе әкелініп кешке дейін бір түйе қалмай сатылып кетеді деуі осыған дәлел Сығанақ »
Жазба деректерге қарағанда Сығанақ қаласының төңірегінде суармалы егін шаруашылығының дамығандығын дәлелдейтін каналдар: Төменарық, Бозғыларық
Кейінгі орта ғасырлардағы Қаратаудың солтүстігіндегі ыдыс жасайтын шеберханалар табылған қала: Раң
Иасы қай ғасырдан бастап Түркістан атанды: ХІУғ.
Орта ғасырдың соңғы кезеңіне дейін өмір сүріп,өркендеген атақты қалалар: Тараз,Сайрам, Иасы
Қаратаудың терістігіндегі орта ғасырдағы қала:Берукет
Алтын Орда ноғай және қазақ хандары жерленген ортағасырлық қала: