Файл: Тас дуірі Ежелгі азастан тарихына жатпайтын тарихи деріс Ислам дініні таралуы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 02.12.2023
Просмотров: 1319
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Прийск
Ғұндар туралы «олар соғыстан кейін тыныш әрі қамсыз тіршілік етеді, әркім қолында бармен қанағат теді» деп жазған зерттеуші: Прийск
Аттила сарайында болған Прийскіні ерекше таңқалдырды: Аппақ тастан қаланған монша
Аттила туралы еңбектер жазыла бастаған мерзім: VI ғасыр
«Аттила операсын» жазған Италиян композиторы: Джузеппе Верди
Ғұндар жөнінде маңызды дерек қалдырған: Марцеллин
«Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді» деп жазған: Марцеллин
«Ғұндар төзімді келеді, сауда саттығында да ат үстінде жасайды...» деп сипаттаған Рим тарихшысы: А.Марцеллин
Ғұндардың негізгі өмір салты: көшпелі өмір
Ғұндар өсірген үй малдары: Малдың барлық түрін
Ғұндардың негізгі баспанасы:киіз үйлер
Ғұндардың астық сақтайтын ұарлары табылған жерлер: үй-жайлардың іші
Ғұндар бұйымының бетіне түрлі-түсті жапсыру стилі: «Полихромдық стиль»
Ғұндарда бұйым бетіне алтын түйіршіктерді дәнекерлеу әдісі: Зерлеу
Ғұндарда бұйымдарды безендіру үшін қолданылған негізгі бейне: Жабайы аңдар
Ғұндардың жүннен киім тоқып кигендігін көрсететін негізгі дәлел: Ұршық бастары
Еділ(Аттила) атымен аталатын өзен: Волга
Ғұн тайпаларының шығыстан батысқа жылжу мерзімі: б.з.б. ІІ ғасырынан б.з-ң ІV ғасырына дейін
Ғұндардың ұлы көші аяқталды: б.з.б. IV ғ.
Көне дәуір авторларының еңбектерінде «сармат» атауының кездесетін мерзімі: б.з.б. ІІІғасыр
Сарматтар мекендеген аймақ: Каспий маңы Батыс Қазақстан
Елімізде сарматтар қоныстанған аймақ:Батыс Қазақстан
Қазақстанның батыс аймағын мекендеген ежелгі тайпа: сарматтар
Сармат тайпаларының өмір сүру мерзімі: б.з.б. VІІІғ.-Vғ.
Сарматтардың б.з.б. VIII ғ. атауы: Савроматтар
Б.з.б.VIII ғ. савроматтар деп аталған тайпа: Сармат
Б.з.б. ІІ ғ. Қара теңіздің солтүстігіне дейінгі жерлерді жаулап алған ежелгі тайпа:Савроматтар
Дах-массагеттермен, исседондармен туыстас тайпа: Савроматтар
Қара теңіз бойындағы скифтердің жерінде Сармат билігі орнаған мерзім: Б.з.б. ІІ ғасыр
Сарматтар жаулаушылық жорықтар жасаған аймақ: Алдыңғы Азия мен Солтүстік Кавказға
Арал-Каспий аралығы, одан оңтүстікке қарай өмір сүрген сармат тайпасы:Дах
IV ғасырда сарматтардың Қара теңіз жағалауындағы үстемдігіне тойтарыс берді: ғұндар
Арал-Каспий теңіздері аралығын б.з.б. 1мыңжылдықтың ортасында мекендеген тайпалар туралы жазған парсы патшасы:
Ксеркс
Сарматтар жөнінде жазған грек, рим тарихшылары: Полиэн Үлкен Плиний Полибий
Грек деректерінде көшпелілердің тағы да бір атауы: Дайлар
Зерттеушілер пікірінше дай-массагеттерде болған рәсім түрі: Отқа табыну
Каспий жағалауында өмір сүрген сармат тайпасы: Гиркани
Сарматтардың құрамында болған тайпа атауы: Гиркани
Сармат дәуіріндегі Каспий теңізінің атауы: Гиркан
Батыс Қазақстан аймағында кездесетін ескерткіштер: Сарматтардікі
Савроматтар жөнінде жазып кеткен Рим тарихшысы:Диодор
Савроматтар жөнінде дерек қалдырған: Полибий
Б.з.б. 248-247жж Парфияны басып алған сармат тайпасы: Дай, Апарн
Дайлардың апари тайпасынан шыққан Арсақтың (Аршақ) Парфияны жаулап алған жылдары: б.з.б. 248-247 жж.
Аршакидтер әулеті билігінің негізін салған сармат тайпасы:Дайлар
Скифтерді Каспий теңізінен бастап дайлар деп атаған грек ғалымы: Страбон
Үстіртте зерттелген сармат ескерткіштері: Бәйте, Терең
Қасқыр бейнесі бар үш аяқты құрбандық тақта табылған қорымы: Бесоба
Сарматтардың абыз әйелдері жерленген қорымы: Бесоба
Сарматтардың Бесоба қорымына жерленген: Абыз әйелдері
Бесоба қорымына жерленген абыз әйелдердің басы қаратылған тұс:Оңтүстік-батыс
Савромат ескерткіштерінің зерттелген қорымы: Сынтас
Үш савромат жауынгері жерленген қорым: Сынтас
Савроматтардың Сынтас қорымында жерленген: Үш жауынгер
Савроматтардың Сынтас ескерткіштерінен табылған. Сүйек қасықтар
Соңғы сармат кезеңінің Атырау облысы Жылыой ауданынан табылған ескерткіші: Аралтөбе
Көсемнің қару-жарағы, абыз асатаяғы табылған сармат ескерткіші: Аралтөбе
Абыз асатаяғының бөліктері табылған ескерткіш:Аралтөбе
Сарматтар қоғамындағы қолбасшылық пен абыздықты қатар атқарған адам мен оның әйелі бірге жерленген оба: Аралтөбе
Аралтөбе ескерткіші табылған өңір: Атырау
Атырау жеріндегі сарматтардың Аралтөбе ескерткіші табылған аудан: Жылыой
Сарматтардың әскери-демократия заманында қауымның ішкі-сыртқы мәселелерін шешетін: Әскер басылары
Сарматтардың қоғамдық басқару құрылымы: Әскери-демократия
Сармат қоғамында әскери-демократия қатысты болды: ерлер мен әйелдерге
Сармат пен сақ қоғамындағы негізгі ұқсастық: Бір дәуірде өмір сүрді
Мәтіндегі қатені табыңыз: «Сақтардың әскери демократиялық қоғамында демократия тек ерлер үшін, оның ішінде де әскери жасаққа жарамды жастағы ерлер үшін болады. Ал дунхулардың әйелдері де жасақ құрамына кірген»:
Сарматтар
Сарматтардың әлеуметтік теңсіздік болғандығын дәлелдейтін: Жерлеу орындары
Сараматтар өмірінде әлеуметтік теңсіздік болғандығын дәлелдейді:Археологиялық ескерткіштер
Савромат обаларының ішкі құрылымы көбінесе: Ағаштан жасалған
Сарматтардың өздері жасамай, шығыс елдерінен алғызған заттары:Шыны ыдыстар
Сарматтарда шыныдан жасалған ыдыстарды: Шығыс елдерінен алғызды
Сарматтардың торсық,саба сияқты ыдыстары жасалған материал:Тері
Сарматтардың шаруашылық қызметінің негізгі түрі: Көшпелі мал шаруашылығы
Сарматтарда көп өсірілген мал түрі:Жылқы, қой
Сарматтар өміріндегі қосымша кәсіп:Аңшылық
Ғалымдардың болжауы бойынша соврамат-сарматтардың б.з.б. ІІІ-ІІ ғасырдағы саны: 20 мың
Ғалыдардың пайымдауынша савромат-сарматтардың б.з.б.2-1ғғ саны: 10мың
Сармат тайпалары санының күрт азаю себебінің бірі:Қатты қуаңшылық
Ежелгі грек тарихшысы Герадоттың хабарлауынша савроматтардың тілі өте жақын болған: Скиф тіліне
Мерзімдер мен оқиғаларды сәйкестендіріңіз:
2 б.з.б. VIII ғ.
3 б.з.б. ІІ ғ.
А) сарматтар Батыс Қазақстан жерін біртіндеп жаулап алды
В) Савромат-сарматтар саны күрт кеміді
С) сармат атауы көне дәуір авторларының еңбектерінде кездеседі
Е) сасанидтер әулетінің негізі салынды
Ғ) сарматтар саны 10 мыңға жетті
{Дұрыс жауабы}= 1-С, 2-D, 3-A
Мәдениет пен оған тән сипатты сәйкестендіріңіз:
1 Сармат мәдениеті
2 Қауыншы мәдениеті
3 Бесшатыр мәдениеті
А) Мәдениет обаларының ішкі құрылымы көбінесе ағаштан жасалған
В) Ағаш ою, ілгек, таға, түйме сияқты заттарды жасайтын сүйек өңдеу қолөнері дамыды.
С) Мәдениетке тән ескерткіштер «Патша қорғандары» деп аталады
D) Мәдениетке тән ескерткіштер «Мұртты обалар» деп аталады
Е) Мәдениетке жататын аймақтарда мәйітті киіммен жерледі
Ғ) Мәдениетке жататын қыш құмыралардың ернеуі тік, бүйірі шығыңқы, түбі тегіс болып келеді. { Дұрыс жауабы} =1-A, 2-E, 3-C
7-сынып
Түрік қағанаты
552-603 жылдар
Түрік қағанатының өмір сүрген жылдары: 552-603 жылдар
Біздің жерімізде ерте орта ғасырда ірге тіккен алғашқы феодалдық мемлекеттердің бірі: Түрік қағанаты
Түрік қағанаты құрылды: VІғ. ортасында
ҮІ ғасырда Орталық Азияда құрылған мемлекет: Түрік қағанаты
Түрік қағанатының жер аумағы: Алтайдан Каспий теңізіне дейін
Түрік қағанаты оңтүстік –шығысында шектесті: Қытаймен
Түрік қағанаты оңтүстік батысында шектесті: Парсы елімен
Көптеген түрік тайпаларының ортақ атауы:Теле
Теле сөзінің мағынасы: Түрік
Түрік қағанатының құрамындағы теле тайпаларының саны: 30-дан аса
«Түрік»этнонимы бірінші рет деректерде қашан кездесті:542ж
Түрік қолбасшысына қытай елшісі келген мерзім:545жыл
545 жылы болған оқиға: Түрік қолбасшысына қытай елшісі келді
Мәтінде берілген тарихи кезеңді анықтаңыз: «...біреуді достық қатынас жасау үшін түрік сұлтаны Бумынға жібереді. Түріктерге 545 ж. келген елші қуанышпен қарсы алынады. «Ордадағылар: «бүгін бізге ұлы мемлекеттен елші келді, ұзамай біздің мемлекетіміз де өрге өрлейді деп бірін-бірі құттықтай бастайды.» Осынау елеусіз фактінің өзі жужандар өктемдігі түріктерге ауыр тигені, бостандық жолындағы қашса құтылмайтын соғыстан олардың тайсалмайтыны айқын көрінеді. Халқының көңіл күйіне бейімделген Бумын өз алдияры – Жужан ханына адал еместігін танытып, Батыс Вэй астанасы Чаньанға жауап ретінде көп тарту-таралғымен елшілер аттандырады, сөйтіп өз мырзасының жауымен одақ құрады.Алайда бұдан жужандармен арақатынас үзілмейді: тегі, келіссөз аса құпия жағдайда жүргізілгенге ұқсайды. Осынау елшілер Түрік мемлекетінің Батыс Вэй және оның мұрагері Бэй-Чжоу империясының одақтасы ретінде, 550 жылдан бастап Бэй-Ци әулеті бекіп алған Солтүстік-Шығыс Қытайға қарсы бағытталған шығыстың саясатын алдағы ширек ғасыр бойына белгілеп береді. Алайда әлемдік саясатқа араласқан Бумын, өзі кіріптар болып отырған жужандарға қарсы күресуге әлі де әлсіз екенін анық түсінген. Бумын сол себепті де әрі одақтас, әрі бағынышты рөлін адал орындауға бел байлады.»:
Теле тайпаларының аварларға қарсы күрес бастауы
Қытай деректері бойынша авар (жужан) қағаны үшін темір өндіргендер: Түріктер
Түркіттер өз үйінде Түркіттердің жалпы тарих сахнасына ала шыққан мамандығы темір өңдеу ісі болатын. Олардың аңызға айналған арғы атасы Ашин теріскейге қашып келіп, «оларға темір өндіреді». 546 ж. оның қағаны Анахуан түркіттер көсемін: «Менің темір қорытатын тұтқыным» деп, түркіттердің басты кәсібін айрықша атайды. Археологиялық барлау ісі түркіт металлургиясының VІ-ІХ ғ. жәдігерлерін тапқан. Алтайдан сол кезеңдерге жататын тайыз апандар, забойлар сияқты темір өңдіру ісінің іздері кездескен. Темір балқытып алу әдісі – сазды үрлеу. Темір қызқылын көміртегі қышқылымен химиялық жол арқылы қосылғанда, ол кәдімгідей күйтіне келіп, кеуекті құйма металл болып шығады. Кеуек темірдің сапасы қазірдің өзінде домналық темірден артық саналады. Жоғары сапалы темірден алтайлық ұсталар бір жүзді пышақ, балта-шоттар, үзеңгілер мен ауыздықтар, семсерлер мен наркескендер, найза мен жебе ұштарын, сол сияқты қазанның екі түрін – аспалы және тағанды қазандар жасайтын болған. Металдарды өндіріп, өңдеу ісі сол заманда қазіргі Тува жерінде де жүргізілген, онда тек темір ғана емес, алтын мен күміс те, қалайы мен мыс та өндірілген. Қырғыз қағанатының кіндігін құраған Хакасияда темір көптеген жерлерде өндірілгенге ұқсайды. Қарағай ормандары атаулының бәрінен ертедегі темір балқытатын пештер орны кездеседі. Алтай тауындағы сияқты, бұл арада да еңбек құралдары мен қару-жарақтар – семсерлер мен қанжарлар, сол сияқты ат ер-тұрмандарының бөлшектері жасалынған. Түркіттерге тұстас-тұрғылас болған аңғар өңірі құрықандарының мәдениеті де көз тартады. Әуелгі кезде 1912-1914 ж. археологиялық қазбалар нәтижесінде олар «құрымшы ұсталар» деген атақ алады, ал А.П.Окладников олардың құрықандар екенін анық дәлелдеді. Құрықандардың құйма темірі құрамының 99,45%-ы таза металл болған, сол себепті де ол өте берік, өңдеуге, шыңдауға қолайлы болған. Олар бұдан пышақ, найза мен жебе ұштарын жасаған, тесілген қазан түбін жамаған. Соңымен бірге құрықандар мал шаруашығымен айналысқан, тіпті жер суарып, егін еккен. Металлургияны дамыту түркіт хандарының қалың әскерін қайта қаруландырып, сауытты аттылардан таңдаулы да пәрменді бөлімдер – қытай бастау дерегінде айтылатын фулилерді (яғни бөрілерді – өздерінің тегі бөрі болғасын осылай атаған) құрған. Оларда ер қаруы – мүйіз садақтар, көк сауыттар, найзалар, қылыштар мен шоқпарлар түгел береді.»:
Ғұндар туралы «олар соғыстан кейін тыныш әрі қамсыз тіршілік етеді, әркім қолында бармен қанағат теді» деп жазған зерттеуші: Прийск
Аттила сарайында болған Прийскіні ерекше таңқалдырды: Аппақ тастан қаланған монша
Аттила туралы еңбектер жазыла бастаған мерзім: VI ғасыр
«Аттила операсын» жазған Италиян композиторы: Джузеппе Верди
Ғұндар жөнінде маңызды дерек қалдырған: Марцеллин
«Ғұндар жақсы шыныққан, олар отты да қажет етпейді» деп жазған: Марцеллин
«Ғұндар төзімді келеді, сауда саттығында да ат үстінде жасайды...» деп сипаттаған Рим тарихшысы: А.Марцеллин
Ғұндардың негізгі өмір салты: көшпелі өмір
Ғұндар өсірген үй малдары: Малдың барлық түрін
Ғұндардың негізгі баспанасы:киіз үйлер
Ғұндардың астық сақтайтын ұарлары табылған жерлер: үй-жайлардың іші
Ғұндар бұйымының бетіне түрлі-түсті жапсыру стилі: «Полихромдық стиль»
Ғұндарда бұйым бетіне алтын түйіршіктерді дәнекерлеу әдісі: Зерлеу
Ғұндарда бұйымдарды безендіру үшін қолданылған негізгі бейне: Жабайы аңдар
Ғұндардың жүннен киім тоқып кигендігін көрсететін негізгі дәлел: Ұршық бастары
Еділ(Аттила) атымен аталатын өзен: Волга
Ғұн тайпаларының шығыстан батысқа жылжу мерзімі: б.з.б. ІІ ғасырынан б.з-ң ІV ғасырына дейін
Ғұндардың ұлы көші аяқталды: б.з.б. IV ғ.
Көне дәуір авторларының еңбектерінде «сармат» атауының кездесетін мерзімі: б.з.б. ІІІғасыр
Сарматтар мекендеген аймақ: Каспий маңы Батыс Қазақстан
Елімізде сарматтар қоныстанған аймақ:Батыс Қазақстан
Қазақстанның батыс аймағын мекендеген ежелгі тайпа: сарматтар
Сармат тайпаларының өмір сүру мерзімі: б.з.б. VІІІғ.-Vғ.
Сарматтардың б.з.б. VIII ғ. атауы: Савроматтар
Б.з.б.VIII ғ. савроматтар деп аталған тайпа: Сармат
Б.з.б. ІІ ғ. Қара теңіздің солтүстігіне дейінгі жерлерді жаулап алған ежелгі тайпа:Савроматтар
Дах-массагеттермен, исседондармен туыстас тайпа: Савроматтар
Қара теңіз бойындағы скифтердің жерінде Сармат билігі орнаған мерзім: Б.з.б. ІІ ғасыр
Сарматтар жаулаушылық жорықтар жасаған аймақ: Алдыңғы Азия мен Солтүстік Кавказға
Арал-Каспий аралығы, одан оңтүстікке қарай өмір сүрген сармат тайпасы:Дах
IV ғасырда сарматтардың Қара теңіз жағалауындағы үстемдігіне тойтарыс берді: ғұндар
Арал-Каспий теңіздері аралығын б.з.б. 1мыңжылдықтың ортасында мекендеген тайпалар туралы жазған парсы патшасы:
Ксеркс
Сарматтар жөнінде жазған грек, рим тарихшылары: Полиэн Үлкен Плиний Полибий
Грек деректерінде көшпелілердің тағы да бір атауы: Дайлар
Зерттеушілер пікірінше дай-массагеттерде болған рәсім түрі: Отқа табыну
Каспий жағалауында өмір сүрген сармат тайпасы: Гиркани
Сарматтардың құрамында болған тайпа атауы: Гиркани
Сармат дәуіріндегі Каспий теңізінің атауы: Гиркан
Батыс Қазақстан аймағында кездесетін ескерткіштер: Сарматтардікі
Савроматтар жөнінде жазып кеткен Рим тарихшысы:Диодор
Савроматтар жөнінде дерек қалдырған: Полибий
Б.з.б. 248-247жж Парфияны басып алған сармат тайпасы: Дай, Апарн
Дайлардың апари тайпасынан шыққан Арсақтың (Аршақ) Парфияны жаулап алған жылдары: б.з.б. 248-247 жж.
Аршакидтер әулеті билігінің негізін салған сармат тайпасы:Дайлар
Скифтерді Каспий теңізінен бастап дайлар деп атаған грек ғалымы: Страбон
Үстіртте зерттелген сармат ескерткіштері: Бәйте, Терең
Қасқыр бейнесі бар үш аяқты құрбандық тақта табылған қорымы: Бесоба
Сарматтардың абыз әйелдері жерленген қорымы: Бесоба
Сарматтардың Бесоба қорымына жерленген: Абыз әйелдері
Бесоба қорымына жерленген абыз әйелдердің басы қаратылған тұс:Оңтүстік-батыс
Савромат ескерткіштерінің зерттелген қорымы: Сынтас
Үш савромат жауынгері жерленген қорым: Сынтас
Савроматтардың Сынтас қорымында жерленген: Үш жауынгер
Савроматтардың Сынтас ескерткіштерінен табылған. Сүйек қасықтар
Соңғы сармат кезеңінің Атырау облысы Жылыой ауданынан табылған ескерткіші: Аралтөбе
Көсемнің қару-жарағы, абыз асатаяғы табылған сармат ескерткіші: Аралтөбе
Абыз асатаяғының бөліктері табылған ескерткіш:Аралтөбе
Сарматтар қоғамындағы қолбасшылық пен абыздықты қатар атқарған адам мен оның әйелі бірге жерленген оба: Аралтөбе
Аралтөбе ескерткіші табылған өңір: Атырау
Атырау жеріндегі сарматтардың Аралтөбе ескерткіші табылған аудан: Жылыой
Сарматтардың әскери-демократия заманында қауымның ішкі-сыртқы мәселелерін шешетін: Әскер басылары
Сарматтардың қоғамдық басқару құрылымы: Әскери-демократия
Сармат қоғамында әскери-демократия қатысты болды: ерлер мен әйелдерге
Сармат пен сақ қоғамындағы негізгі ұқсастық: Бір дәуірде өмір сүрді
Мәтіндегі қатені табыңыз: «Сақтардың әскери демократиялық қоғамында демократия тек ерлер үшін, оның ішінде де әскери жасаққа жарамды жастағы ерлер үшін болады. Ал дунхулардың әйелдері де жасақ құрамына кірген»:
Сарматтар
Сарматтардың әлеуметтік теңсіздік болғандығын дәлелдейтін: Жерлеу орындары
Сараматтар өмірінде әлеуметтік теңсіздік болғандығын дәлелдейді:Археологиялық ескерткіштер
Савромат обаларының ішкі құрылымы көбінесе: Ағаштан жасалған
Сарматтардың өздері жасамай, шығыс елдерінен алғызған заттары:Шыны ыдыстар
Сарматтарда шыныдан жасалған ыдыстарды: Шығыс елдерінен алғызды
Сарматтардың торсық,саба сияқты ыдыстары жасалған материал:Тері
Сарматтардың шаруашылық қызметінің негізгі түрі: Көшпелі мал шаруашылығы
Сарматтарда көп өсірілген мал түрі:Жылқы, қой
Сарматтар өміріндегі қосымша кәсіп:Аңшылық
Ғалымдардың болжауы бойынша соврамат-сарматтардың б.з.б. ІІІ-ІІ ғасырдағы саны: 20 мың
Ғалыдардың пайымдауынша савромат-сарматтардың б.з.б.2-1ғғ саны: 10мың
Сармат тайпалары санының күрт азаю себебінің бірі:Қатты қуаңшылық
Ежелгі грек тарихшысы Герадоттың хабарлауынша савроматтардың тілі өте жақын болған: Скиф тіліне
Мерзімдер мен оқиғаларды сәйкестендіріңіз:
2 б.з.б. VIII ғ.
3 б.з.б. ІІ ғ.
А) сарматтар Батыс Қазақстан жерін біртіндеп жаулап алды
В) Савромат-сарматтар саны күрт кеміді
С) сармат атауы көне дәуір авторларының еңбектерінде кездеседі
Е) сасанидтер әулетінің негізі салынды
Ғ) сарматтар саны 10 мыңға жетті
{Дұрыс жауабы}= 1-С, 2-D, 3-A
Мәдениет пен оған тән сипатты сәйкестендіріңіз:
1 Сармат мәдениеті
2 Қауыншы мәдениеті
3 Бесшатыр мәдениеті
А) Мәдениет обаларының ішкі құрылымы көбінесе ағаштан жасалған
В) Ағаш ою, ілгек, таға, түйме сияқты заттарды жасайтын сүйек өңдеу қолөнері дамыды.
С) Мәдениетке тән ескерткіштер «Патша қорғандары» деп аталады
D) Мәдениетке тән ескерткіштер «Мұртты обалар» деп аталады
Е) Мәдениетке жататын аймақтарда мәйітті киіммен жерледі
Ғ) Мәдениетке жататын қыш құмыралардың ернеуі тік, бүйірі шығыңқы, түбі тегіс болып келеді. { Дұрыс жауабы} =1-A, 2-E, 3-C
7-сынып
Түрік қағанаты
552-603 жылдар
Түрік қағанатының өмір сүрген жылдары: 552-603 жылдар
Біздің жерімізде ерте орта ғасырда ірге тіккен алғашқы феодалдық мемлекеттердің бірі: Түрік қағанаты
Түрік қағанаты құрылды: VІғ. ортасында
ҮІ ғасырда Орталық Азияда құрылған мемлекет: Түрік қағанаты
Түрік қағанатының жер аумағы: Алтайдан Каспий теңізіне дейін
Түрік қағанаты оңтүстік –шығысында шектесті: Қытаймен
Түрік қағанаты оңтүстік батысында шектесті: Парсы елімен
Көптеген түрік тайпаларының ортақ атауы:Теле
Теле сөзінің мағынасы: Түрік
Түрік қағанатының құрамындағы теле тайпаларының саны: 30-дан аса
«Түрік»этнонимы бірінші рет деректерде қашан кездесті:542ж
Түрік қолбасшысына қытай елшісі келген мерзім:545жыл
545 жылы болған оқиға: Түрік қолбасшысына қытай елшісі келді
Мәтінде берілген тарихи кезеңді анықтаңыз: «...біреуді достық қатынас жасау үшін түрік сұлтаны Бумынға жібереді. Түріктерге 545 ж. келген елші қуанышпен қарсы алынады. «Ордадағылар: «бүгін бізге ұлы мемлекеттен елші келді, ұзамай біздің мемлекетіміз де өрге өрлейді деп бірін-бірі құттықтай бастайды.» Осынау елеусіз фактінің өзі жужандар өктемдігі түріктерге ауыр тигені, бостандық жолындағы қашса құтылмайтын соғыстан олардың тайсалмайтыны айқын көрінеді. Халқының көңіл күйіне бейімделген Бумын өз алдияры – Жужан ханына адал еместігін танытып, Батыс Вэй астанасы Чаньанға жауап ретінде көп тарту-таралғымен елшілер аттандырады, сөйтіп өз мырзасының жауымен одақ құрады.Алайда бұдан жужандармен арақатынас үзілмейді: тегі, келіссөз аса құпия жағдайда жүргізілгенге ұқсайды. Осынау елшілер Түрік мемлекетінің Батыс Вэй және оның мұрагері Бэй-Чжоу империясының одақтасы ретінде, 550 жылдан бастап Бэй-Ци әулеті бекіп алған Солтүстік-Шығыс Қытайға қарсы бағытталған шығыстың саясатын алдағы ширек ғасыр бойына белгілеп береді. Алайда әлемдік саясатқа араласқан Бумын, өзі кіріптар болып отырған жужандарға қарсы күресуге әлі де әлсіз екенін анық түсінген. Бумын сол себепті де әрі одақтас, әрі бағынышты рөлін адал орындауға бел байлады.»:
Теле тайпаларының аварларға қарсы күрес бастауы
Қытай деректері бойынша авар (жужан) қағаны үшін темір өндіргендер: Түріктер
Түркіттер өз үйінде Түркіттердің жалпы тарих сахнасына ала шыққан мамандығы темір өңдеу ісі болатын. Олардың аңызға айналған арғы атасы Ашин теріскейге қашып келіп, «оларға темір өндіреді». 546 ж. оның қағаны Анахуан түркіттер көсемін: «Менің темір қорытатын тұтқыным» деп, түркіттердің басты кәсібін айрықша атайды. Археологиялық барлау ісі түркіт металлургиясының VІ-ІХ ғ. жәдігерлерін тапқан. Алтайдан сол кезеңдерге жататын тайыз апандар, забойлар сияқты темір өңдіру ісінің іздері кездескен. Темір балқытып алу әдісі – сазды үрлеу. Темір қызқылын көміртегі қышқылымен химиялық жол арқылы қосылғанда, ол кәдімгідей күйтіне келіп, кеуекті құйма металл болып шығады. Кеуек темірдің сапасы қазірдің өзінде домналық темірден артық саналады. Жоғары сапалы темірден алтайлық ұсталар бір жүзді пышақ, балта-шоттар, үзеңгілер мен ауыздықтар, семсерлер мен наркескендер, найза мен жебе ұштарын, сол сияқты қазанның екі түрін – аспалы және тағанды қазандар жасайтын болған. Металдарды өндіріп, өңдеу ісі сол заманда қазіргі Тува жерінде де жүргізілген, онда тек темір ғана емес, алтын мен күміс те, қалайы мен мыс та өндірілген. Қырғыз қағанатының кіндігін құраған Хакасияда темір көптеген жерлерде өндірілгенге ұқсайды. Қарағай ормандары атаулының бәрінен ертедегі темір балқытатын пештер орны кездеседі. Алтай тауындағы сияқты, бұл арада да еңбек құралдары мен қару-жарақтар – семсерлер мен қанжарлар, сол сияқты ат ер-тұрмандарының бөлшектері жасалынған. Түркіттерге тұстас-тұрғылас болған аңғар өңірі құрықандарының мәдениеті де көз тартады. Әуелгі кезде 1912-1914 ж. археологиялық қазбалар нәтижесінде олар «құрымшы ұсталар» деген атақ алады, ал А.П.Окладников олардың құрықандар екенін анық дәлелдеді. Құрықандардың құйма темірі құрамының 99,45%-ы таза металл болған, сол себепті де ол өте берік, өңдеуге, шыңдауға қолайлы болған. Олар бұдан пышақ, найза мен жебе ұштарын жасаған, тесілген қазан түбін жамаған. Соңымен бірге құрықандар мал шаруашығымен айналысқан, тіпті жер суарып, егін еккен. Металлургияны дамыту түркіт хандарының қалың әскерін қайта қаруландырып, сауытты аттылардан таңдаулы да пәрменді бөлімдер – қытай бастау дерегінде айтылатын фулилерді (яғни бөрілерді – өздерінің тегі бөрі болғасын осылай атаған) құрған. Оларда ер қаруы – мүйіз садақтар, көк сауыттар, найзалар, қылыштар мен шоқпарлар түгел береді.»: