Файл: Оуаартуминистрлігі Алматы облысты білім.docx

Бұл тұрғыда оқушылар мақал, ар ан есімше тұлғалы етістіктерді теріп жазады: таппайтын тын болмас, табар, құтылмас, менсінбес, тебеген, білмес.

Есімше екен дегенде ең алдымен олардың жасалу жолына назар аударып, есімше тұласайтын жұрнақтарды бөліп алып көрсетеді. Мысалы: тап-па- й-тын бұл сөздегі тын жұрнағы есімше жасауға негіз болған жұрнақ екенін айтып өтеді. Сонымен қатар, есімше тұлғалы етістіктер есім сөздердің орнына жұмсалатын қасиетін де естеріне түсіреді. Мысалы: біла ес адамның соңына ерме деген макалдағы білмес адамнын (кімнің?) ттанып, анықтауыш қызметін аткарып тұрғанын айтып өтеді [10,200 б]

Бұл сиякты талдау жұмыстары оқушылардың тілден өткен материалдарды практикалыша кашалықты дәрежеде білетіндігін, саналы түрле меңгерген генін анықтайды. Оқушылар материалды саналы түрде меңгерсе,оның білімі көп уакыт есінде сақталады.

Қорыта айтқанда, оқушыларға саналы және олардың өз белсенділіктерін арттыру жолымен білім беру принципі білім беру максаттарының ең бір өнімді, тұт акты және қызықты түріне жатады. Саналы білім беру оқушылардьң өздерін іздендіреді, білімге деген талабын арттырады. Бұл принципті мұғалім білім беру жұмыстарының барлық кезеңінде іске асырып отыруға тиіс.

Теория мен практиканы байлаыстырып отыру принципі

Сөз таптарын оқыту процесінде қолданылатын бұл принципті басшылыққа ала отырып, ман унылардың тілден алған теориялық білімін практика жүзінде меңгертуды, ол үшін тіл пәнін оқытудың дұрыс жолдарын іздеп, оған керекті түсіндіріп колданып отырады.

Мысалы, тіл сабақтарында немесе тілге байланысты сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар

үстінде оқушыларды оқуға, жазуға, сөйлеуге төселдіру, әтілген грамматикалык такырыптарды талдап айтып беруге үйрету олардың теориялык білімдерін практикаға байланыстыру болып табылады.

Мұнымен бірге тіл пәнін оқытуды өмір мен практикаға жақындату сол мектептің тұрған жеріндегі ауыл шаруашылық жұмыстарының түрлерімен, ондағы кәсіп, өндірістерге ұштастырып оытруга да байланысты. Ол үшін мұғалім оқушыларға сол шаруашылыктар менен иістерде колданылатын термин сөздерді жинатады.Ол үшін көркем әдебиеттерді оқытып, оқушылардың өздеріне шығармалалап отырады [11,39 б]

Мұндай әдістерді қолдану, біріншіден, оқушыларды ауыл шаруашылығы мен өндіріске жакындатса, екіншіден, соған оқушылардың қызығушылығын арттырады, өндірістің тәсілдерін үйренеді, ғылыми терминдерін біліп. практикада колдана білуге жетік болады.

Тілді оқытуды өмір практикасына жақындатып, онын тәбиелік маңызын арттыру үшін, оқушыларды мал бағуға, төл күтуге, бақша салып, бақ өсіруге, егіс жинау жұмыстарына ұштастырып отыруға болады.

Мұндай әдістерді колданыл стыру тіл пәнін оқытудың тәрбиелік маңызы арттырады.Қорыта айтқанда педагогика ғылымының жүйелі және онын практикалык талабына байланыссыз тіл пәнінің бір әр саласы, бірде-бір сабақ немесе сыныптан тыс жүргізілетін жұмыс түрлері жоқ деуге болады.

Жүйелі және бір-бірімен байланысты білім принципі

Бұл принцип бойынша мұғалім программадағы,тілдік материалдардың жүйесін сақтай отырып, бұрынғы өтілген материалдарды жаңа өтілетін материалдарға жетек ете, бірімен-бірі байланыстыру жолымен түсіндіреді. Соның нәтижесінде жана

өтілген материалдарды оқушылардың бұрынғы білгендерін толықтырып, кеңейтіп отырады [12,176 б].

Мысалы, оқытушының тілден өтілетін тақырыбы етістіктің шақ категориясын оқыту болса, ол сабақты тікелей етістіктің шақ категориясынан бастамай, ең алдымен оқушыларға күнделікті өмірде болып жатқан, болатын іс-әрек эт, мал- қимылдардың сөйлеп тұрған сәтке байланысты орындалу болатынын айтқызып барып, етістіктің шақтарын соға уақыты отырып түсіндіреді. Ол үшін шақтардың орындалу мезгі, імен уақытын танытатын сөйлемдерді, мысалдарды тақтаға жазып қояды немесе көрнекі құралға жазылған сөйлемдерді өздеріне оқытады.

Мысалы: Марат М.Әуезовтын Абай жолы» роман-эпопеясын оқыды. Марат М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясын оқып жүр.

Марат М.Әуезовтың «Абай жолы» роман-эпопеясын оқымақшы,- деген сөйлемдерді бір-бірімен салыстыра отырып, оқушылар бұл сөйлемдердің айрмашылығы орындалу мезгілінде, уақытында екенін аңғаратыны сезсіз. Содан барып ғана мұғалім кез келген іс-әрекет, амал-қимылдардын белгілі бір уақыт, мезгілге байланысты шақтарға (өткен шақ, осы шақ, келер шақ) бөлініп, ажыратылатынын аңғартады.

Қорыта келгенде, педагогика ғылымының жүйелі және бір-бірімен байланысты

білім беру принципін қазақ тілін оқытуға қолданылғанда, әрбір өтілетін грамматикап ырьлар ұштастырылып отырады. Оқушылардың сөздігі азахідн бірте-бірте рылып, олардың үйренген сөздерін практика жүзінде дұрыс жаза да, қолдана біліуге де үйретеді.

Түсінуге оңай және жеңіл болу принципі

Сөз таптарын оқытуда қолданылатын тағы бір принцип – берілетін

білім жеңіл және оқушылардың түсінуіне оңай болу принципі.

Педагогиканың бұл принципін тілден беретін оқытушылар барлық уақытта ескеріп, әрбір өтілетін сабақ пен тақырыпты оқытуға лайықты пайдалы әдістерін қолданып отырады. Ол үшін әрбір өтілетін гілдік материалдар және оны түсінуге сараланып алынған мысалдар мен текстер оқушылардың жас ерекшеліктеріне лайықты бола отырады. Соның нәтижесінде оқушылардың білім алуға деген ынта-жігер түседі [13,39 б].

Мысалы, мұғалім тілден етістіктің салт, сабакты категорияларын өтетін болса, оны жеңіл мысалдармен түсіндіреді, салт, сабақты категориялардың өздеріне ғызу таныс септіктермен байланыстылығы оқушылардың өлеріне сұрақтарын қойғызу арқылы жүзеге асырылады.Соған ұштастыра отырып, тақтаға жазылған сөйлемдердің ішінен етістіктің астын

оқушылардың өздеріне сыздырады, содан кейін оқытушы салт, сабақты етістіктерге арналған таблицаны пайдала отырып, оның сұрақтарын, жасалу жолдарын оқушылардың өздеріне іздендіре отырып, талқылайды.

Етістіктің түрлері	Сұрақтары	Мысалдар
Сабақты етістік Салт етістік	Кімді? Нені? Кімге? Неге?Кімде? Неде? Кімнен? Неден?	Кітапты ал, қаламды бер,өлеңді оқы Балалрмен ойна, үйге кел

Осыдан кейін берілген салт, сабақты етістіктерді екі бағанға бөліп ажырату жүктеледі.

2 ОРТА МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНДА СӨЙЛЕМ МҮШЕЛЕРІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІС-ТӘСІЛДЕР

ҚОРЫТЫНДЫ

Профессор С.Рахметова былай дейді: «Сөйлеу арқылы адамдар қатынас жасайды. Сөйлеудің тіркесу ретіндегі әрекетінің әр түрлі болып келетінін психология ғылымы зеррттей отырып, сырттай және іштей сөйлеу деп екі топта қарастырды. Сырттай сөйлеу ауызша ауызша және жазбаша сөйлеу тілі болып бөлінеді. Сөйлеудің бұл түрі бір бірімен өзара тығыз диалектикалық байланыста болады. Өйткені сырттай сөйлеу мен іштей сөйлеудің физиологиялық негізі бір ми жарты шарлары қабығындағы екінші сигнал системасының механизмдері. Олардың негізінде сөйлеу органдарының қозғалысына шығатын кинестикалық сезімдер жатыр. Кинестикалық түйсікке негізделген шығарма мен мазмұндама жазу балалардың қабылдауын дамытып, зейін өрісін кеңейтеді, тілін, ойын дамытады, оларды қиял шыңына шарықтатып, тәтті сезімге бөлейді. Жүргізілген зерттеулерге сүйенсек, оқушыың тілін дамыту үшін қазақ тілінен берілетін жаттығулар, тапсырмалар жүйелі жүргізілсе, деген қорытындыға келеміз. Зерттеуіміздің мақсат міндеттеріне, ғылыми болжамына, негіздей отырып, жүргізілген зерттеу жұмыстарының барысында жинақталған мәліметтерді талдай келіп, төмендегідей қорытынды жасаймыз:

1. Зерттеліп отырған мәселеге қатысты теориялық және әдістемелік еңбектерді зерделей келіп, қазақ тілі сабақтарында тіл дамытудың теориялық негіздері айқындалды.

2. Қазақ тілі сабағында тіл дамытудың мүмкіндіктері айқындалды.

3. Сөздік жұмысының жүргізілу жолдары белгіленді.

4. Қазақ тілі сабақтарында тіл дамытудың моделі ұсынылып, белгіленді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Аренова А. Дербес оқу әрекетінің теориялық негіздері. /А.Аренова.
//Бастауыш мектеп. — п. - 200 .-№4.- 22 б.
Баймуллина Ә. Зат есім сөздері./Ә.Баймуллина.//Бастауыш мектеп.- 1998.- No3.-32-34
Балақаев М. Тіл мәдениеті және қазақ тілін оқыту. /М.Балақаев.- Алматы: Мектеп, 1989.-43-80 б.
Бекова Г. Шығармашылық ізденістер. /Г.Бекова. стауыш мектеп.- 1996.- No2.- 24-28 6.
Выготский Л.С. Мышление и речь.Изобр. психолог.исследовании
/Л.С.Выготский.- PCP, 1956.-272 c.
Есказина Сын тұрғысынан ойлау. /С.Есқазина. //Бастауыш мектеп.- 2001.- No1–2006,
Жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламасы.
Жарықбаев Қ. Әдет және жантану. /Қ.Жарықбаев.-Алматы Атамұра, 1994.-144 6.
Жұмашев Қ. Дарынды тану және // Казакстан мектебі.- №1-2.- 23 б. ыту мәселелері. /Қ.Жұмашев.
Заденова С Ок ың тиімділігі. /С.Заденова. //Бастауыш мектеп.- 1994.- №8-9.-39-40 б. 11.Занков Л.В. Беседы с учителями. /Л.В.Занков.-М.: Просвещение, 1970.-200 с
Занков Л.В. Дидактика и жизнь. /Л.В.Занков.- М.:Просвещение) 1968.- 176
Исмагулова Р. Зат есімді оқыту. /P. .// Орта мектеп.- 1999.- No8-9.- 39-40 6.
Кенжегулова А тақырыпты материалдандырылған әрекет түрі бойынша меңгерту. /А.Кенжеғұлова. //Орта мектеп мектеп. - 2001.- №4.- 14 б.
Кириллова Г.Д. Теория и практика урока в условиях развивающего обучения. /Г.Д.Кириллова.-М.: Просвещение, 1990.- 159 с.
Козлов С.А. Педагогика. /С.А.Козлов.- М. 995. №5.
КрутецскийВ.А.Опроблемнойобучшкола,1967-16с.
/В.А.Крутецский.- М.:Высшая
Қазақ мен оқыту әдістемесі. - Алматы: Атамұра, 1999.-3-6 б.
Қазбекова А. Дамыта оқыту тәсілдері. /А.Қазбекова. //Бастауыш мектеп.- 1997.-No7-8.- 87 6.
Касенбаева Л. Тиімді әдіспен./Л.Қасенбаева.//Бастауыш мектеп.- 1998.- No3.-30-31 6.
Конырбаева К. Дарынды балаларды окыту мәселелері.
/К.Қоңырбаева. арлы оқыту мәселелері. К.Қоңырбаева. // Казакстан мектебі.- 2000.- №3.- 17-18 б.
Құрманалина Ш.Білім ме3-1 инновациялық туралы заңға байланысты оқу орнының қызметін ұйымдастыру жолдары. Нұрманалиева.//Орта мектеп.-2000.-№1.- 21-24 б.