Файл: Оуаартуминистрлігі Алматы облысты білім.docx

МАЗМҰНЫ

І	КІРІСПЕ………………………………………..………………………	3
ІІ	НЕГІЗГІ БӨЛІМ………………..……………………..……………..	5
1	Сөз таптарына жалпы сипаттама………………………………………
1.1	Сөз таптарын оқытудың дидактикалық ұстанымдары…………………..
1.2	Сөз таптарын оқытудың дидактикалық ұстанымдары……………………
ІІ	ОРТА МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНДА СӨЙЛЕМ МҮШЕЛЕРІН ОҚЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ӘДІС-ТӘСІЛДЕР……………..	20
2.1	Мектеп оқушыларына сөйлем мүшелерін оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер………………..………………..……………………………
		20
2.2	Сөйлем мүшелерін оқытуда инновациялық технологияларды қолдану………………..………………..………………………………..
		26
ІІІ	ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………….	28
ІV	ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР НЕГІЗІ……………………	29
	ҚОСЫМШАЛАР…………………………………………………….	30

---

КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі.Тіл ғылымының қазіргі жағдайы тілдің мазмұндық жағына терең назар аударумен сипатталады. Әрі қарай теориялық және практикалық дамуды қажет ететін қазақ тілін оқыту әдістемесінің мәселелерінің ішінде бастауыш сыныптарда сөйлеммен жұмыс істеу мәселесі маңызды орын алады.

Қазіргі уақытта мектепте сөйлемді зерттеу әдістемесі бойынша зерттеулер көп емес. Қазақ тіліндегі сөйлем негізгі синтаксистік бірлік ретінде экспрессивті құралдардың едәуір қорына ие, оларды түсіну және қолдану осы тілдік құрылымдарды түсіну кезінде ғана мүмкін болады. Сөйлем-бұл материалда балалар айтылым нормаларын, сөзжасамдық нормаларды үйренеді, грамматикалық дағдыларды, орфографиялық және сөйлеу дағдыларын қалыптастырады [9,56-57 б].

Бүгінде мектеп мемлекеттік білім беру стандарттары бойынша жұмыс істейді. Олар орта жалпы білім берудің негізгі білім беру бағдарламаларын жүзеге асыруда міндетті талаптардың жиынтығын білдіреді.

Жалпы білім берудің мемлекеттік стандартына сәйкес оқушылар синтаксис саласында оқиды:

- Сөйлемді, сөз тіркесін ажырата білу.

- Мағыналық сұрақтар көмегімен сөйлемдегі сөздер арасындағы байланысты орнату.

- Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз (түрлерге бөлінбестен) мүшелерін табу.

- Сөйлем мүшелермен сөйлемдерді ажырату. Сондай-ақ оқушылар оқу мүмкіндігіне ие болады:

- Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелерін ажырату-анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыш.

- Оқулықта ұсынылған алгоритмге сәйкес жай сөйлемді талдауды орындау (сөйлем мүшелері бойынша), талдаудың дұрыстығын бағалау.

Оқушылардың сөйлем мүшелерін саралау, олардың рөлін анықтау қабілеттерін қалыптастыру қазақ тілінің бастапқы курсының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады, өйткені бұл оқушыларға грамматиканы одан әрі оқыту үшін қажет. Осы тақырып бойынша жұмыстағы басты міндет-оқушылардың сөйлем мүшелері туралы толық түсінігін қалыптастыру. Осыған байланысты іс жүзінде оқушылардың білім сапасын арттыру үшін оқу процесін ұйымдастыру қажет.

Зерттеу жұмысының нысаны: сөйлем мүшелері

Зерттеу жұмысының пәні: 5-9 сынып аралығындағы оқушыларға сөйлем мүшелерін оқыту процесі.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Біздің жұмысымыздың мақсаты сөйлем мүшелері туралы ұғымды қалыптастыру әдістемесін нақтылау болып табылады.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

---

- Сөйлем мүшелерін зерттеудің теориялық негіздерін қарастыру.

- Орта мектеп оқушыларына қазақ тіліндегі оқулықтарды талдау.

- Жаттығу жүйесін құрастыру.

- Тиімді әдістерді таңдау.

Зерттеу жұмысының әдістері: ғылыми-әдістемелік, педагогикалық бақылау, салыстырмалы – аналитикалық, талдау, топтастыру, жүйелеу әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, тарау өз ішінде бөлімдерден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

---

ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 Сөз таптарына жалпы сипаттама

Сөз таптары орыс. части речи — өздеріне тән лексика-семантикалық, морфологиялық және синтаксистік ортақ белгілердің негізінде қалыптасқан категориялары бар сөз топтары. Сөз таптары үш түрлі белгісімен сипатталады:

а)Белгілі топқа жататын сөздердің семантикалық жағынан бірыңғайластығы (мысалы, зат есімге заттық атаулар, етістікке қимылдық атаулар жатады);

ә) Сөз түрлендіруші грамматикалық категорияларының ортақтығы;

б) Синтаксистік қызметінің ұқсастығы. Бірақ бұл үш белгі сөз таптарының бәрінен бірдей табыла бермейді. Мысалы, зат есім, етістіктен үш белгінің үшеуі де табылады, ал одағайға екінші (морфологиялық) белгі тән емес.

Сөз таптарының саны тілдерде бірдей емес. Мысалы, қазіргі орыс тілі грамматикасында 10 сөз табы, ал қазақ тілінде 9 сөз табы көрсетіліп жүр:

Зат есім

Сын есім

Сан есім

Есімдік

Етістік

Үстеу

Еліктеу сөздер

Шылау

Одағай

Еліктеу сөздер қазақ тілінде бөлек сөз табы болса, орыс тілінде одағайлардың құрамына кіреді. Қазақ тілінде предлог жоқ, союз, частицы орыс тілінде бөлек сөз таптары, ал қазақ тілінде олар шылау сөзтабына біріктіріледі. Сөз таптары толық мағыналы сөздер (зат есім, сын есім, етістік, үстеу) және көмекші сөздер (шылау, демеулік, частицы, артикль т. б.) болып табылады. Типологиялық тұрғыда есімдік пен сан есімді жеке сөзтабы ретінде қарастыру күмәнді деп есептеледі. Олар синтаксистік функциясы мен мағынасы жағынан әр текті және басқа сөз таптарына қатысты болып келеді. Кейбір тілдерде басқа сөз таптарының құрамында қаралады. Мысалы, үш, төрт есептік сан есімдері — зат есім-сан есімдер, үшінші, төртінші реттік сан есімдері сын есім-сан есім түрінде қаралады. Есімдік пен сан есім дәстүр бойынша толық мағыналы сөз таптарына жатқызылып жүр. Сөздерді тапқа бөлу мәселесі өте көне дәуірлерден басталады (Аристотель, т. б. грек ғалымдары, үнді ғалымдары Панини, Яска т. б.). Тіл білімінде сөз таптарын жіктеу мәселесі күні бүгінге дейін талас тудырып келеді. Оған байланысты проблемалар аз емес.

---

1. 
   Сөз таптарын оқытудың лингвистикалық негізі
   

Сөз таптары тіл білімінің негізі. Сөз таптары жөніндегі мәселені бағдарлау әрі тілдін куры ының, әрі сөздің құрылымының теориялық та, практикалық та мәселер. терең зерттеу, жете білу үшін керек. Мысалы, бастауыш, орта, жоғары мектептерде тілді оқытудың негізгі түйіндері, сайып келгенде, сөз таптарына, солардың айналасына шоқталады; сондай-ақ тілдің грамматикалық құрылысына байланысты көптеген мәселелерді алсақ, оларды сез таптарына байланыстырмай зерттеу де, шешу де мүмкін емес. Олай болса, сөз таптары жайындағы мәселелер тілдін грамматикаль к құрылысының, сөздің грамматикалық құрылымының әрі кіндік газыны, әр негізгі арқауы сияқты мәселелер. Шынында, тереңірек үнілсек, сөз табы грамматиканың көптеген түйіндерін шешетін арқау ғана емес, оны (грамматиканы) лексикамен байланыстыратын с да негізгі баспалдак сиякты. Морфо. 6 құрылымы, сөз табы туралы ғылым. Сөздің морфологиялық кұрылымындағы ілім тек сездін құрамын (түбірінің, негізін, косымшарын) талдаумен ғана тынбайды, оның бүкіл грамматикалык жүйесін, әр тобына тән сөз тудыратын, сөз түрлендіретін жүйелерін де зерттейді. Тілдегі сөздерді грамматикалық

топтарға бөлу, оларға тиісті грамматикалық сипаттамалар беру, алды-алдына талдау грамматиканың негізгі өзегі, ең түйінді, ең басты мәселесі [3,80 б].

Сөз табы деп- жалпы лексика-граммат калық сипаттары мен белгілері бәріне бірдей ортақ болып келетін сөздердің тобын айтады. Тілдегі барлық сөздерді грамматикалық жағынан топтастырғанда, екі түрлі нысана » («шамшырақ») болуға тиіс.

Сөз таптарының лексика-семантикалық сипаты. Әр сөздің

---