Ғылыми жобаның мақсаты:Қазақ халқының көнеден келе жатқан медицинаның түрлері, аурудан сақтану шараларының мазмұны жайлы мағұлмат беру. Қазіргі таңда жастарға мал шаруашылығының жетістіктері, ата-бабамыз ешкі өсірумен ертеден-ақ айналысқаның, ешкі сүтінің адам ағзасына пайдасын түсіндіру;

Жобаның міндеті: Халықты әр түрлі аурулардан аман алып қалудың жолы-осы ешкі сүтін пайдалану.

Жобаның маңыздылығы: Ешкі сүтінің қаншалықты ем болатынын, қалай пайдалану керектігін үйреніп, іс жүзінде қалай пайдалануға болатындығын анықтау.

Ғылыми жобаның әдістері: Іздену, салыстыру, талдау, сәйкестендіру, тұжырымдау.

Кіріспе: Ешкі де қазақ халқының ежелден келе жатқан төрт түлігінің бірі. Ертеректе халқымыз ешкіні негізінен сүті үшін өсіргендігін «Сойса еті – қалақтай, сауса сүті – бұлақтай», «ешкі сойып жесең – бір күндік, сауып ішсең мың күндік» – деген мақалдардан айқын білініп тұр. Ешкі өте өсімтал болғандықтан тез өсіп, жылдам көбейеді. Ешкінің еті де, терісі де, сүті де, қылшығы мен түбіті де, тіпті мүйізі де күнделікті тұрмыс кәдесіне жарай береді.

Ешкі сүтінің емдік қасиеті туралы айта берсек артықтық етпес. Дәрігерлер ешкі сүті ана сүтіне алмастыра алатындығын айтады. Оның сүті әсіресе асқазан ауруларында, анемияда, көздің нашар көруінде және диатезде пайдалы. Швецарияның таулы аймақтарындағы емдеу-сауықтыру орындарында туберкулез, анемия мен рахит ауруына шалдыққандарды ешкі сүтімен емдеу қолға алынған. Бағалай білгенге, Сексек ата тұқымының да сан түрлі пайдасы бар. Оның түбіті, жүні құнарлы етін айтпағанның өзінде, ақуыз сүті ондаған дерттен айықтыратын ғажайыпқа ие. Бірақ, біздің отандық нарықта ешкі сүті мен одан жасалатын өнімдерге мән беріліп отырған жоқ. Ешкі сүтінен дайындалатын балалар тағамдарының тоқсан пайызы шекара асып, шеттен ағылып жатыр.

Қорытынды: Қазіргі кезде дүние жүзінде 1 млрд - қа жуық ешкі бар деп есептелінеді. Ешкінің саны жөнінен алдыңғы орында Қытай елі иеленеді. Бұл елде 180 млн - ға жуық ешкі бағылады. Үндістанда - 130 млн, Пәкістанда - 50 млн, Бангладеште - 40 млн, Иран мен Нигерияда - 30млн, Судан, Эфиопия, Индонезия, Сомали елдерінің әрқайсысында 20 млн шамасында ешкі өсіріледі. Біздің елімізде ешкінің саны 2млн бастан аспайды. Қазіргі таңда жастарға мал шаруашылығының жетістіктерін, ата – бабамыз ешкі өсірумен ертеден – ақ айналысқанын, сүтінің адам ағзасына пайдасын түсіндіріп қоймай, өз елімізде ешкі шаруашылығын дамыту. Тәуелсіз елімізде ата - бабамыздың қалдырған асыл мұрасын қадірлеп жоғалтпай қайта жаңартатын ендігі болашақ - ұрпақ, біздің қолымызда.

---

Ұсыныс:Ешкі малы тез көбейетіндіктен, еліміздің әл - ауқатын көтеруде ешкі шаруашылығын қолға алу. Ешкі сүті емшек жасындағы балаларды қоректендіру үшін өте қолайлы, сондықтан дүкен сөрелеріндегі кішкентай бүлдіршіндеріміздің тамағы тек қана ешкі сүтінен болса, келешекте біздің ұрпақтарымыздың денсаулығы мықты болар еді

Мазмұны

1. 
   Кіріспе бөлім
   

1.1.Ешкі шаруашылығы…………………………………………………………………………….

2. 
   Негізгі бөлім
   

2.1. Ешкінің сүт және оның құрамы…………………………………………………………..

2.2. Ешкі сүтінің емдік қасиеті…………………………………………………………………..

2.3. Қызықты мәліметтер…………………………………………………………………………

3. 
   Қорытынды……………………………………………………………………………………….
   
4. 
   Кіріспе бөлім
   

1.1. Ешкі шаруашылығы

Халқымыздың ежелден өсіріп келген түлігінің бірі – ешкі. Басқа мал түлігіне қарағанда ешкі өсімтал, жетілгіш келеді. Ешкі басқа малдармен салыстырғанда азықтандыру, бағып-күту жағдайларына да біршама  талғамсыз. Ешкіден жанға шипа, нәрестеге жұғымды емдік және диеталық қасиеттері мол сүт, жеңіл қорытылатын сіңімді ет, өте жеңіл де жылы түбіт, жұқа да мықты былғары өндіреді. Шаруашылықта ешкіні басқа малға қарағанда аса төзімділігі, өсімталдығымен қатар басқа мал жаюға қиын, тау-тасты жайылымдарды пайдалану үшін өсіреді.

Ешкі тұқымдарынан алынатын негізгі өніміне сәйкес – түбітті, жүнді, түбіт-жүнді және сүтті бағыттарға бөледі. Еліміздің шаруашылықтарында негізінен жергілікті қазақы ешкі өсіріледі. Қазақы ешкі – жергілікті жердің ауа-райына, жайылым отына өте бейімделген, ыстық пен суыққа бірдей төзімді мал. Өнімділігі жан-жақты. Мол еттілігімен қатар сүттілігі, түбіт жүнділігі жақсы жетілген. Шаруашылық жағдайында өсіруге икемделген ең бір тамаша қасиеті – жайылымға талғамсыздығы мен жыл он екі ай өз бетімен жайыла алатындығында.

Сақа ешкілерінің тірідей салмағы – 38-40 кг тартып, 150-450 г түбіт пен қылшық өедіреді. Әрбір ешкі жылына 12-15 тез жетілгіш лақ лақтай алады. Күй жақсы, қоңды ешкілер жылына екі рет лақтай алады. Лақтары тез жетіліп өз бетімен отығып кетеді. Жазғы жайылымда олар тез қоңданып, түлеп шыға келеді. Лақтаған ешкіден мол қою дәмді сүт сауылады. Химиялық құрамы мен қорытылымы бойынша ешкі сүтін жас нәресте қорегіне қолдануға болады.

---

2. 
   Негізгі бөлім
   

2.1. Ешкінің сүт және оның құрамы

Ешкіден сүт, ет, жүн, түбіт, тері сияқты бағалы өнімдер өндіріледі. Әрбір өнімінің адам өмірінен алар орны орасан зор. Алайда осы өнімдердің қыр-сырын толық білмей жатамыз.

Сиыр сүтімен салыстырғанда ешкі сүтінде май, ақуызбен минералды тұздар көп болады. Мысалы, сиыр сүтінің орташа майлылығы – 3,4%, ақуыздылығы – 3,9% болса, ешкі сүтінікі, тиісінше 4,37% және 4,49% болып одан жоғары келеді. Сондықтан да оның калориялық қуаттылығы да жоғары. Ешкі сүтінің құрамы олардың жасына, сауылу мерзіміне, жеген жемшбінің құрамына байланысты біршама өзгереді. Солай бола тұра, ешкі сүті құрамы мен физиологиялық қорытылымы, биологиялық құндылығы жағынан емізулі ана сүтіне жақын келеді. Сондықтан нәрестені емізуге сиыр сүтіне қарағанда ешкі сүтін пайдаланған дұрыс.

Оған ешкі сүтінің май түйіршіктерінің сиыр сүтінікінен ұсақ болғандықтан қорыту барысында жеңіл де толық сіңіріледі. Сонымен қатар ешкі сүтінің қанты – лактозамен қоса сиыр сүтіндегіден көп мөлшердегі кальций, фасфор, кобальт секілді маңызды минералды элементтерінің, В тобы мен С витаминдерінің сіңімділігін ескерсек, оныңдиеталық, емдік қасиеттерінің жоғары болуының сырын түсінеміз.

Сиырға қарағанда ешкілер туберкулезге тез шалдықпайды, сондықтан олардың жаңа сауылған сүтін еш өңдеусіз ішу қауіпсіздеу. Кальций мен басқа минералды элементтерге бай  келетіндіктен ешкі сүтін минаралдық алмасуы бұзаылған, мешелге шалдыққан балаларға, қаны азайған адамдарға ішуге пайдалы. Ешкі сүтінің майлылығы жоғары болғандықтан сиыр сүтіне қарағанда нәрестеге 30-40% аз ішкізу керек. Ешкі сүтін ішумен қатар оның өзінен немесе қой сүтімен қосып дайындалған ірімшік пен түрлі кондитерлік бұйымдар өнімдері де адам қорагіне пайдалы.

Ірі жүнді тұқым ешкілері – 4-6 ай, ал сүтті тұқымдардың ешкілері – 9-10 ай бойы сауылады. Құнарлы ақызтандырылған түбітті тұқым ешкілерін лақтағаннан кейінгі 9-10 тәуліктен бастап саууға болады.  Ол үшін алдыңғы жағында жем салатын оттығы (науасы) орнатылған арнайы жасалған станок ыңғайлы. Сауылатын ешкіні тыныштандыру үшін оттыққа жем салады. Жайлауда шыбыштарды көгендеп сауады. Қыста ешкіні ертелі-кеш 2 рет сауса, жазда 3 рет – сағат 7, 14, 22-де саууға болады.

Сауу алдында қолды тазалап, сабындап жуу керек. Сауым кезінде ешкіні алаңдатпай, жайлы жағдайда, бтен адамдар жоқ кезде сауады. Сауылып болғаннан кейін алдына азық салып немесе өріске жібереді. Сауылған сүтті таза дәкеден сүзіп тазартып, тоңазытқышқа не салқан жерге қойып суытады. Сүттің дәмі ешкі азығына тікелей байланысты болса, иісі сақталғандығы сыртқы ортаның иістерін сіңіруіне байланысты екенін ескертіп, сүтті салқындататын жердің ауасының таза, бөгде иіссіз болғанын қадағалайды.

---

Ешкі сүттілігі 6-7 жасына дейін сақталып, 3-4-ші сауу маусымында мол болады. Бірақ дұрыс, құнарлы азықтандырып, жақсы баптап күткен жағдайда ешкінің жоғары сүттілігін 8-10 жасына дейін сақтауға болады. Оған шаруашылықтағы ешкілердің бағыт-күту жағдайларын жақсартып, әр ешкіні жекелеп баптап, сүттілігін арттыратын шараларды іске асыру қажет. Бұл шараларға алдымен қоректілігі жан-жақты теңстірілген құралы азықтандыру мен зоогигиеналық талаптарға сай жағдайда сіру, ешкінің, әсіресе, жаңа сауылатын шыбыштың желінін сылап, сипап, яғни массаждап, жиі сауып сүтейту шаралары жатады.

Ешкіні саууды күйекке түсерден 40-45 тәулік бұрын тоқтатады. Саууды тоқтатқанда желіні сыздап, ісікке шалдықпауы үшін суалтылатын ешкінің азықтандыру тәртібін бұзып, сүттілігін азайтады. Шырыды азықтар мен құнарлы жем орнына ірі жемшөп салып, суаруды да азайтады. Тек желіні сыздағанда ғана сауып, саууын сиретіп барып суалтады.

2.2. Ешкі сүтінің ем ретінде қолданылу тарихы

Жануар сүтін тағам ретінде адам ең алғаш рет біздің заманымызға дейін 8-9 мыңжылдықта, Орта Шығыс халқы қой мен ешкіні қолға үйреткен кезде қолдана бастады. 7 мыңжылдықта қазіргі Түркия территориясында адамдар сиыр баға бастады, сөйтіп адамзат өз тағамын қазіргі ең танымал өнімдерінің бірімен байытты. Мал сүттерінің ішінде емдік қасиеті ең жоғарғысы –ешкі сүті Еті желге, сүті емге пайдаланылған ешкі малы.

Біздің заманымызға дейін египеттіктер сүтті емдік мақсатта қолданған. Ежелгі Рим мен Грецияның дәрігерлері мен ғалымдары сүтті құрт ауруы, тұз байлану, қан аздықты емдеу үшін ұсынған.

Қазіргідәрігерлерсүтпентұзбайлануды, жүйкежүйесініңбұзылуын, ас қорытумүшелерініңауруларын, қаназдықтыемдейді. Диетологтарсүтөнімдерітәуліктікрационның 1/3 нәрлілігінқұрауытиісдепсанайды. Ал денсаулықтуралыеңкөнеғылым – Аюрведа – сүттіғаламдағыеңқұндыөнімдепесептейді, себебіоладамныңфизикалықжәнеруханидамуынажағдайжасайды – сүтпсихиканыңбұзылуыменбайланыстыауруларды: ашушаңдық, тынышсыздық, зорығудыемдейді, ұйқықашуданарылтып, тыныштандырады

Ежелгідәрігерлер де сүтті ем ретіндесанаған: Гиппократ оны көкжөтелнауқастарынаберген, Авиценна сүттіңәлсізбалаларүшінпайдалылығынайтқан.

Авиценна жерлестерінекәріжасқажеткендеешкісүтінұдайыпайдаланудыұсынған. Ежелгіаңызғасенсек, найзағайменалысқанЗевстіңөзіАмалтея – тәңірліккереметешкісініңсүтінмүйізіненішкен. Әл-Фарабиешкісүтітуралы: «еңтұрақты» – депжазған. Емдікқасиеттерінкүшейтуүшін оны түрліқоспалармен: көзбұршағыныңбұлыңғыртартуынақарсы – күнжітпен, ішөтугеқарсы – теңізтастарымен, арпажармасыменқайнатқан.

---

XIX ғасырдыңаяғынанбастапешкісүтіүшінөрлеукезеңібасталды. Осы кезде медицина мамандарыолжайлыәйелдердіңемшексүтіналмастыруғабасқаларданқолайлыекендігінайтты

Атыаңызғаайналған Клеопатра терісініңсұлулыққұпиясы – әйгелісүтванналары. Терігетікелейтүсетінкүнсәулесі мен құмныңүздіксізәсеріжағдайында Египет үшінбұл аса маңыздыеді. А, Д дәрумендері мен сүтқышқылыныңарқасындасүттерініжақсыжұмсартып, ылғалдандырады.

Қазақхалқы рахит ауруынашалдыққандардыешкісүтіменемдеген.

Әл-Фараби  ешкі  сүті  жайында «ең  тұрақты  тағам» деп  жазған. Емдік  қасиеттерін  күшейту  үшін оны түрлі  қоспалармен  қайнатқан.

2.3. Ешкі сүтінің емдік қасиеті

Ешкі сүті бағалы өнім болып табылады. Ешкі сүті физико-химиялық ерекшелігіне байланысты диеталық балалар мен асқазан – ауруымен ауыратын адамдар үшін те пайдалы. Табиғи түрінде де түрлі ірімшік пен сүт тағамы түрінде де пайдаланады.

Ешкі сүті — А, С, В, Д, Е дәрумендері мен басқа да микро және макро элементтер қорының қайнар көзі болғандықтан адам ағзасына өте пайдалы өнім. Бұл жануардың сүті сонымен қатар белгілі бір аурумен ауыратын науқастар үшін ең тиімді табиғи дәрі болып табылады.

5-сурет. Ешкі сүтінің емдік қасиеті 

Аллергияда. Аллергияға бейім адамдарға сүт өнімдері жақпайтындығы бәрімізге белгілі. Мұндай науқастар әсіресе, сиыр сүтін пайдалана алмайды. Себебі, сиыр сүті аллергияның қоздырушысы. Бірақ сүт сіздің ағзаңызға қажет. Ойлап, қамығудың қажеті жоқ. Оны 100 пайызға алмастыра алатын өнім — ешкі сүті. Мұны түсіндіру оңай: ешкі сүті біріншіден, аллергияны қоздырмайды, сонымен қатар, аллергияға бейім адамдардың ауруын түбімен жоятын қасиетке ие.

Ағзаны қалпына келтіруде. Ешкі сүтіндегі май түйіршіктері сиыр сүтіне қарағанда өте төмен. Сондықтанда адам ағзасына түскен ешкі сүті тез қорытылып, сіңетіндіктен, түрлі факторлардың салдарынан әлсіреген ағзаға өте пайдалы. Сонымен қоса ешкі сүтінің құрамында калийдің мөлшері өте көп. Сүт құрамындағы бұл элемент әлсіреген ағзадағы жүрек-қан тамыр жүйесі жұмысына өте қажет.

Ағзаны қалпына келтіруде.. Ешкі сүтінің құрамында сүйек тіндерін қатайтатын кальций және Д тобындағы дәрумендер қоры жеткілікті. Сондықтанда дәрігерлер балаға бір жастан бастап рахит ауруының алдын алу және оны емдеу үшін ешкі сүтін беруді ұсынады. Соңдай-ақ, дәрігерлер мен ғалымдардың дәлелдеуінше, бұл киелі жануардың сүтін сүйегі сынғаң адамдар күніне 1 стақаннан ішіп тұрса, сүйегі бітіп, қалпына келу процесі 2 есе жылдам болады.

---

Смотрите также файлы

• Федеральное государственное образовательное бюджетное.docx

• Отчет по воспитательной работе в классе моу Моркинская средняя общеобразовательная школа 6.docx

• Суммативное оценивание за 1 четверть по предмету Русский язык фи 7 класс.docx

• Право на безопасность.pptx

• В акушерстве и гинекологии.docx