• 
  Аласұрып өліп жүр,» деп саудагрелерді сынаған ақын: (Шортанбай)
  
• 
  «Еділ ,Жайық екі су,
  

Алтын,күміс тас болар.

Арпа,бидай ас болар,

Бірігіп жан тусаң да,

Қарап та жүріп қас болар,» -деген үзінді алынған Шортанбайдың өлеңі: («Замана»)

• 
  «Бай кедейді көрмейді ,
  

Кедей байға ермейді.

Қызметін бір күн қылмаса,

Майлы сорпа бермейді,»- деген үзіндіде Ш.Қанайұлының айтатын ойы: (Қазақ ауылындағы тап жігінің ашылғандығы)

• 
  «Көшейін десең, жерің тар,
  

Қамалып қазақ сандалды.» Үзінді алынғын Шортанбайдың өлеңі: ( «Заман қайтіп оңалсын»)

• 
  Шортанбайдың кедейлердің отырықшылыққа көше бастағанын, жермен кәсіп ете бастағанын суреттеген өлеңі: («Байды құдай атқаны»)
  
• 
  Мына заман қай заман?
  

Азулыға бар заман,

Азусызға тар заман...Үзінді авторы : (Ш.Қанайұлы)

• 
  Кәпірді көрдің тіріңдей,
  

Тілмашты көрдің жеңгеңдей.

Дуанды көрдің үйіңдей,

Абақты тұр қасыңда

Қазылған қара көріңдей!...Үзінді авторы мен өлең жолдарындағы көркемдік тәсіл: (Ш.Қанайұлы, теңеу)

• 
  «Әркімнен қалады екен дүние шіркін,
  

Өтіңіз тәубе қылып аз жалғанда,»-деген үзіндіні қай ақынның шығармасынан алынған? (Шортанбай)

• 
  Ш.Қанайұлының «Қалықтаған сұқар ем» өлеңі не жайында? ( Оғаш мінез-құлықты мінеп,сынайды)
  
• 
  Шортанбай Қанайұлы өмірінің соңында қай бидің қолында болған?
  

(Жанғұтты бидің)

• 
  Шортанбай өлеңдері : («Тар заман», «Осынша азды ел неден?»
  

«Байды құдай атқаны», «Опасыз жалған»)

• 
  Шортанбай өлеңдері : («Тар заман», «Зар заман»)
  
• 
  «Тар заман», «Зар заман», «Бар заманды» сипаттаған жырау: (Ш.Қанайұлы)
  
• 
  Ш.Қанайұлының өлеңдерңндегі сарындар: (*Елдің ақшаға құнығуын сынау; *Қазақ даласына келген сауданы айыптау; *Патша әкімдерінің озбырлығын сынау)
  
• 
  Шортанбай өлеңдеріндегі азған заман сипаты : (*Адамдар қарым-қатынасының өзгеруі; *Ақша сауда кпиталының келуі;* Құныққан байлардың құлқыны)
  

Мұрат Мөңкеұлы (1843-1906)

Туған жері: Атырау облысы, Қызылқоға өңірі.

Шығармалары: «Үш қиян», «Сарыарқа», «Әттең , бір қапы дүние –ай!», «Өлім» , «Оқудан қайтқан жігітке хат», «Еліне жазғаны » , «Бір досқа », «Топқа түскендегі толғауы », «Мұраттың жалпыға айтқаны » , «Қыз », т.б. өлеңдері:

Арнау өлеңдері : «Айжарыққа », «Қарақожа болысқа », «Естемір Тұрабай болысқа », т.б.

---

Толғау –дастандары : «Қарасай –Қази », «Қазтуған », «Шәлгез» ,

Айтыстары : Жылқышымен (17 жасында ) , Бала Оразбен (20жасында ) , Жантолымен , Қаниязбен ,Тыныштықпен , Жаскелеңмен (25 жасында).

Жас шағында Есет би мен Абылай ақыннан өнеге алады .мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаздық еткен. «Қырымның қырық батыры »жырын ,Сыпыра жырау , Асан қайғы , Шалкиіз ,Қазтуған ,Жиембет ,т.б.шығармаларын жеткізуші . «Мұраттың Жантолы қызбен айтысы »-оның ақындық қабілет-қарымын жаңаша қырынан танытқан айтыс.

Мұрат Мөңкеұлының өмір сүрген жылдары: (1843-1906)

Атақты Есет шешеннен өнеге алған ақын: (Мұрат Мөңкеұлы )

М.Мөңкеұлының 17жасында айтысып жеңген ақыны: (Жылқышы)

М.Мөңкеұлының айтысқы түскен ақындарына жатпайтын ақын :(Сүйінбай )

Беріште Есет , Айтуар ,

Анайы туған Қарқуар –

Солардан қалған бұ дүния ,

Өлімнің сондай жайты бар, -деген шумақ алынған Мұраттың өлеңі: (Өлім)

Киім кисе ,жеңі жоқ ,

Етегі бар да , белі жоқ ...

Ел биледі бір сымпыс

Екі бұты таралған ,- деген өлеі шумағы алынған ақын :(М.Мөңкеұлын)

Болашақ ұрпақтың қамын ойлап зар толғаған үзіндінің авторы

Мен қауіп еткеннен айтамын :

Кейінгі туған баланың

Ұстай ма деп білегін ,

Шая ма деп жүрегін,

Ащы суға тойдырып,

Бұза ма деп реңін:( М.Мөңкеұлы)

М.Мөңкеұлының өлеңдері : (Үш қиян ,Өлім , Әттең , бір қапы дүние –ай!)

«Әттең , бір қапы дүние –ай!» өлеңінің авторы :(М.Мөңкеұлы)
Еділді тартып алғаны –

Етекке қолды салғаны .

Жайықты тартып алғаны –

Жағаға қолды салғаны ,-деген үзінді кімнің өлеңінен алынған: (М.Мөңкеұлының)

М.Мөңкеұлының шоқтығы биік толғауы:(Үш қиян)

Асан қайғы , Қазтуған ,

Орақ , Мамай , Телағыс –

Шораның шұбап кеткен жер ,-деген тармақтар алынған шығарма: (Үш қиян)

Заманы қайтіп түзелсін –

Ақшасына сүйеніп

Қоңсыдан туған би болды .

Айтқан сөзі пұл болды .

Ақылсыздың баласы

Заманың мұндай сұм болды !..Үзінді авторы :( М.Мөңкеұлы «Үш қиян»)

М.Мөңкеұлының әдемілік пен сұлулықты суреттеген өлеңі :(Жалғаншы пәни жалғанда).

М.Мөңкеұлының жер ,құтты қоныс жайлы толғаулары : («Сарыарқы»,«Қазтуған »)

ХV ғасырда өмір сүрген атақты жырау Қазтуған жайында толғау –дастан жазаған ақын :(

---

М.Мөңкеұлы)

М.Мөңкеұлының хат үлгісінде жазған үш туындысы: («Оқудан қайтқан жігітке хат» , «Еліне жазғаны » , «Бір досқа »)

М.Мөңкеұлының эпостық поэма деуге болатын , ең көлемді эпикалық шығармасы: (Қарасай -Қази)

М.Мөңкеұлының ноғайлы жұртының аңыздарын баяндайтын жыры: (Қарасай –Қази)

Орақ батыр , Ақмырза , Кәрібоз , М.Мөңкеұлының қай шығармасынан кездеседі ?: (Қарасай -Қази)

М.Мөңкеұлының жырында жастай жетім қалған батыр –ұландар :( Қарасай мен Қази ) ( Елге жау шапқан кезде Қарасай 17 , Қази 15 –те болған).

М.Мөңкеұлына қатысы жоқ қатар :(«Қырымның қырық батыры »жырының авторы Абыл Тілеуұлы ).

«Түре айтыс» , «Сүре айтыс » түрін шебер меңгерген зар заман ақыны:

---

( Мұрат Мөңкеұлы ).

Түре айтыс –бір –бір ауыз өлеңмен қысқа да шапшаң жауаптасып отыратын ,көбінесе ақындармен қатар , жалпы көпшілік қолданатын қатар .Сүре айтыс- тек суырыпсалма өлеңге әбден төселген,нағыз ақындардың ,ұзақ сөйлеп ,көсіліп жырлайтын түрі.

Мұрын жырау Сеңгірбайұлына ұстаз болған ақын :( Мұрат Мөңкеұлы ).

Мұрын жырауға 14 батырдың жырын үйреткен.

Мұрат ақынның үзіндісіндегі көркем сөздер:

Жылы қылып сөйлейін ,

Жазғы желдің лебіндей :( Эпитете , теңеу.)

Мұрат Мөңкеұлының отарлаушыларды батыл әшкерелеген өлеңі :(«Үш қиян» , «Сарыарқа», «Әттең , бір қапы дүние –ай!»)

М.Мөңкеұлының «Үш қиян » толғауында сөз болған жер –су атаулары: (Батыс Қазақстан өлесі , Атырау аңғары , Ойыл , Қиыл ,Жем , Сағыз.)

М.Мөңкеұлының толғау –дастандары :(«Қарасай –Қази », «Қазтуған », «Шәлгез»).

М.Мөңкеұлының өз заманының әр түрлі адамдарының бейнесін жасаған арану өлеңдері :(«Айжарыққа », «Қарақожа болысқа » , «Естемір Тұрабай болысқа ») .

М.Мөңкеұлының айтыстарының ерекшелігі :(Түре айтыста да , сүре айтста да үздік шығуы,Халық атынан сөйлеуі.)
Махамбет Өтемісұлы

Махамбет Өтемісұлы (1803-1846) -ақын ,күйші , сазгер , отаршылдыққа қарсы И.Тайманов бастаған көтерілісті (1836-1838)ұйымдастырушылардың бірі ,осы көтерілістің алынды жыршысы .Алғаш 1908жылы Қазанда 100жолдан астам 2толғауы , 1911жыылы Орынборда өлеңдерінің үзінділері басылды.1939 жылы Қ .Жұмалиев ақын өлеңдерінің жинағын шығарды.

2003 жылы 200 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілді . 11 күйі ( «Өкініш », «Қайран , Нарын », «Жұмыр қылыш », «Терезе» т.б.)

«Шашақты найза , шалқар күй » (1982) деген атпен жарық көрді .

Туған жері : Батыс Қазақстан обл ,Жәнібек ауданы Бекетай құмы.

Қаза болды : Қараой өңірі (Атырау облысы , Махамбет ауданы )

Махамбеттің әкесі :( Өтеміс)

Махамбеттің туған жері :( Батыс Қазақстан облысы )

Махамбет дүниеге келген жер :( Нарын құм )

Нарын деген жерді ел құлағына сіңісті қылған батыр аты: ( Махамбет )

Адыра қалған Нарынның

Теңіз деген суы бар ,

Жыңғылы мен тауы бар,

Еңіреген ерлердің

Жібектей желбіретіп ұстар туы бар ,- деп туған жері туралы жырлаған ақын: ( Махамбет )

Арабша , орысша хат білген ақын: ( Махамбет )

М.Өтемісұлының ағасы , Жәңгір ханның 12 биінің бірі : ( Бекмағамбет )

Махамбет жас кезінде қайда болған ? :( Хан ордасында )

Махамбет жас кезінде Орынбор қаласында кімнің қасында болды ?(

---

Зұлқарнайынның )

Жыраулардың ой толғанысын жалғастырған ереуіл ақыны :( Махамбет )

« Қара қазан , сары бала қамы үшін қылыш сермеген » жауынгер жыршы :

( М. Өтемісұлы )

Махамбет қай ханның тұсында өмір сүрген ? ( Жәңгір хан)

Жәңгір хан старшындыққа тағайындаған адам :( Махамбет )

Махамбеттің :

« Хан емессің, қасқырсың ,

Қас албасты басқырсың.

Достарың келіп табалап ,

Дұшпаның сені басқа ұрсын ! » - деп айтқан адамы :( Жәңгір хан )

Жәңгір ханның сарай ақыны атанған адам : ( Байтоқ )

Махамбет зілді сөздерін арнаған сұлтан: ( Баймағанбет)

« Өтемістен туған он едік .

Онымыз атқа мінгенде ,

Жер қайысқан қол едік ...» - деген үзінді алынған Махамбеттің өлеңі:

( « Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны »)

« Жақсыларға еп едім ,

Жамандарға көп едім.

Ерегіскен дұшпанның ,

Екі талай болғанда ,

Азыққа етін жеп едім , » -деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

( « Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны » )

« Мен ақ сұңқар құстың сойы едім ,

Шамырқансам тағы кетермін , » -деп басталатын өлең авторы :

( М. Өтемісұлы )

« Мен кескекті ердің сойымын ,

Кескілеспей басылман ! » -деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

(« Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны » )

« Хан баласы ақсүйек ,

Қыларың болса қылып қал .

Күндердің күні болғанда ,

Бас кесерін жасырман , » - деп басталатын Махамбеттің өлеңі арналған :

( Баймағанбетке )

Махамбеттің :

« Күндердің күні болғанда ,

Бас кесермін жасырман , » -деп айтқан адамы: ( Баймағанбет )

« Елдің бойы ен тоғай –

Ел қондырсам деп едім .

Жағалай жатқан сол елге ,

Мал қондырсам деп едім , »- деген жолдар алынған Махамбеттің өлеңі:

( « Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны » )

М. Өтемісұлының өлеңінен алынған үзіндіде асты сызылған сөз нені

атауы ?

Әскер жиып аттандық ,

Бекетай еді тұрағым .

Айқайлап жауға тигенде ,

« Ағатай , Беріш ! » ұраным ...( Соғыс болған жер )

М.Өтемісұлының жауынгер де абзал досы әрі көтеріліс басшысы : ( Исатай)

Махамбеттің « Исатай басшы , мен қосшы »- деп айтуының себебі :( Исатай бейнесін жоғары көтеру )

Астына мінген Ақтабан

Ақбөкендей ойлайды .

Қасында ерген көп әскер ,

Маңыраған қойған шулайды

---

Смотрите также файлы

• Древний Рим Проектная работа ученика 10 класса А Заморёнова Андрея Природа Апеннинского полуострова.ppt

• азіргі ттыну оамында жеілдік, сату, сатылымдаы акция сияты ымдар бар. Бл туралы ешашан естімеген немесе оны не екенін білмейтін адам жо. В. И.doc

• Отчет по результатам пробного экзамена по физике в форме егэ.docx

• Курсовой проект студента гр. 291 Абдулхаевой Ангелины Рафиковны.doc

• Тема Циклические и ациклические виды спорта в процессе занятий физической культурой.docx